Παραγωγή: Τεχνοχώρος ΕΘΑΛ

Συγγραφέας: August Strindberg
Σκηνοθεσία: Λέα Μαλένη
Παίζουν: Μικαέλλα Θεοδουλίδου, Ερμίνα Κυριαζή, Αντρέας Φυλακτού και Βασίλης Χαραλάμπους

Μέσα σε μία μόλις χρονιά, το 1907, ο August Strindberg ολοκληρώνει μια σειρά από τέσσερα "έργα δωματίου" τα οποία προορίζονταν για να ανέβουν στο θέατρο που ιδρύει με τον συνεργάτη του August Falck στη Στοκχόλμη, το θέατρο Intima. Πρόκειται για τα έργα "Καταιγίδα", "Καμένο Σπίτι", "Σονάτα Φαντασμάτων" και "Πελεκάνος", τα οποία χαρακτηρίζονται και απαριθμούνται όπως και οι μουσικές συνθέσεις (Opus 1, 2, 3, 4) και θεωρούνται, στην ουσία, πρόδρομοι του εξπρεσιονισμού, σηματοδοτώντας την απομάκρυνση του Σουηδού συγγραφέα από τη νατουραλιστική δραματουργία. Ο "Πελεκάνος" (Opus 4) -το έργο που θα χρησιμοποιηθεί για να εγκαινιάσει το θέατρο Intima- αποτελεί μια εξπρεσιονιστική παρωδία της μητρικής αγάπης και της γυναικείας στοργής ως σύμβολο της οικογενειακής θαλπωρής. Πρόκειται για την ιστορία μιας οικογένειας στην οποία η εγωκεντρική φιγούρα της μητέρας, που μαζί με τον εραστή της οδηγεί τον πατέρα στην αυτοκτονία, ενώ απομυζά από τα δύο της παιδιά οποιοδήποτε στοιχείο σωματικής και πνευματικής ευρωστίας, εκθέτοντάς τα στο κρύο και την πείνα, φροντίζοντας να κρατήσει τα πάντα για τον εαυτό της.

Ο συμβολικός τίτλος "Πελεκάνος" υπογραμμίζει την αντιστροφή του μητρικού προτύπου: ο πελεκάνος που θρέφει με το αίμα του τα νεογνά για να επιβιώσουν έρχεται σε απόλυτη αντίστιξη με τη μητέρα που ρουφάει από τα παιδιά της κάθε ίχνος ζωής. Όταν η αλήθεια βγει στο φως, τα δύο παιδιά -ως άλλοι Ορέστης και Ηλέκτρα- αλλά και το στοιχειωμένο, από τον νεκρό πατέρα, σπίτι, οδηγούν τη μητέρα/ Κλυταιμνήστρα στην παραφροσύνη και το τραγικό τέλος, ενώ οι φλόγες που καίνε ένα-ένα τα αντικείμενα του σπιτιού φέρνουν, κατά κάποιο τρόπο, την κάθαρση από τα οικογενειακά πάθη, τις ενοχές και τις αμαρτίες. Ένα έργο του οποίου η δράση περιορίζεται σε ένα μόνο δωμάτιο και το οποίο ξεφεύγει από τα καθαρά νατουραλιστικά στοιχεία της δραματουργίας του Strindberg, δημιουργώντας μια ασφυκτική, κλειστοφοβική ατμόσφαιρα με τη ρευστή δομή του ονείρου/ εφιάλτη, όπου όλα τα πρόσωπα μοιάζουν να υπνοβατούν, σύμφωνα και με την αρχική πρόθεση του συγγραφέα να ονομάσει το έργο "Υπνοβάτης" (βλ. Μαρία Σεχοπούλου, Η πρόσληψη του Αύγουστου Στρίντμπεργκ στην Ελλάδα: Μεταφράσεις - Παραστάσεις, Διδακτορική Διατριβή, ΕΚΠΑ, Αθήνα 2014, σ. 139-141).

"Ο Πελεκάνος" είναι ένα έργο σύνθετο, με πολλαπλά νοηματικά επίπεδα και πολλαπλές αισθητικές φόρμες, γεγονός που καθιστά το εγχείρημα του σκηνοθέτη εξαιρετικά δύσκολο. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που η σκηνική πραγμάτωση του συγκεκριμένου έργου, σπανίως προκύπτει. Ενδεικτικά αναφέρω ότι μετά την πανελλήνια "πρώτη" του, το 1917, από τον Θίασο Κυβέλης, ο "Πελεκάνος" ανεβαίνει και πάλι, 81 χρόνια αργότερα, το 1988 από το Ανοιχτό Θέατρο του Γιώργου Μιχαηλίδη. Από αυτήν την άποψη, η επιλογή της ΕΘΑΛ να παρουσιάσει ένα τόσο δύσκολο έργο και να το αναθέσει σε μια σκηνοθέτιδα η οποία ξεχωρίζει για την αφοσίωση, την πρωτοτυπία αλλά και τη θεωρητική της κατάρτιση, αποδείχθηκε όχι μόνο τολμηρή, αλλά και σοφή. Η Λέα Μαλένη ανέγνωσε το έργο μέσα από μια εξπρεσιονιστική και συμβολική οπτική και προσπάθησε να του προσδώσει την αφαιρετική και άλογη αίσθηση του ονείρου, μέσα από μια ρευστότητα στη δομή και την υποκριτική φόρμα. Η αισθητική της παράστασης καθορίστηκε σε μεγάλο βαθμό από το ευρηματικό σκηνικό της Μαρίζας Παρτζίλη όπου τα πάντα φαίνεται να είναι στρεβλά: η καρέκλα του νεκρού πατέρα που υπερίπταται στο ταβάνι και κάθε τόσο κουνιέται για να κάνει αισθητή την παρουσία του, ο καναπές στον οποίο πέθανε που κρέμεται σαν κάδρο στον τοίχο, οι πόρτες, τα παράθυρα και τα συρτάρια που ανοιγοκλείνουν εντείνοντας το αίσθημα του ψυχικού και σωματικού εγκλεισμού της μητέρας, το κενό κάδρο με το πορτρέτο του πατέρα. Αν και με παρέπεμπε συχνά στην αισθητική του σκηνικού του "(M)adams Family!" και παρόλο που, κατά τη γνώμη μου, το λευκό χρώμα δεν ήταν το καταλληλότερο για το σκοτεινό αυτό έργο, το σκηνικό ήταν αυτό που έδωσε το στίγμα και το ύφος της σκηνοθεσίας και βοήθησε τον θεατή να τοποθετήσει το έργο σε ένα μη ρεαλιστικό πλαίσιο. Το σκηνικό αναδεικνύεται και μεταμορφώνεται μέσα από τους εύστοχους φωτισμούς του Βασίλη Πετεινάρη. Κλειδί για την ερμηνεία του έργου αποτελεί η υποκριτική φόρμα που ακολούθησαν οι ηθοποιοί, η οποία δεν υπήρξε -επί τούτου πιστεύω- ενιαία και ομοιογενής.

Τα δύο αδέρφια (Μικαέλλα Θεοδουλίδου, Αντρέας Φυλακτού) κτίζουν ευφυώς μια ξεκάθαρα εξπρεσιονιστική ερμηνεία η οποία ενισχύεται τόσο από την εκφορά του λόγου και την κίνηση του σώματος που έδινε την αίσθηση της μαριονέτας, όσο και από το επιτηδευμένα έντονο και λευκό μακιγιάζ και τα υπέροχα κοστούμια τους (Μαρίζα Παρτζίλη). Με πολύ καλή σκηνική χημεία, οι δύο ηθοποιοί κατόρθωσαν να φέρουν στην επιφάνεια τα νοήματα που υπονοούνται στο ιδιαίτερο αυτό έργο του Strindberg και να αποδώσουν, μέσα από ένα σκοτεινό χιούμορ, τον εσωτερικό εγκλωβισμό τους σε εμμονές και φοβίες.

Από την άλλη, η ψυχρή, σχεδόν απρόσωπη, μητέρα (Ερμίνα Κυριαζή) και ο εραστής της και προικοθήρας σύζυγος της κόρης (Βασίλης Χαραλάμπους) κινούνται σε μια πιο ρεαλιστική φόρμα η οποία τονίζει, ανεπιτυχώς κάποιες στιγμές, την ακραία κακία των χαρακτήρων που υποδύονται. Αν και το τελικό αποτέλεσμα υπήρξε λιγότερο σκοτεινό και κλειστοφοβικό από ό,τι θα περίμενα σε αυτό το έργο, η συνεργασία της ΕΘΑΛ με τη Λέα Μαλένη συμβάλλει σημαντικά φέτος στο θεατρικό τοπίο της Λεμεσού (και όχι μόνο) και δίνει το δικό της στίγμα στο ανέβασμα "κλασικών" συγγραφέων και στις νέες αναγνώσεις και σκηνικές προσεγγίσεις των έργων τους.

Υ.Γ.: Η σκηνοθεσία της Λέας Μαλένης μου δίνει την ευκαιρία να αναφερθώ στην εύστοχη πρωτοβουλία του Κυπριακού Κέντρου του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου το οποίο, στο πλαίσιο των εορτασμών του για τα 40 χρόνια από την ίδρυσή του, διοργανώνει τέσσερις θεατρικές ημερίδες με αξιόλογους ομιλητές και γόνιμες συζητήσεις για θέματα και προβλήματα που αφορούν όλο το φάσμα του κυπριακού θεάτρου. Η πρώτη ημερίδα, στη Λεβέντειο Πινακοθήκη, την οποία οργάνωσε και συντόνισε η Λέα Μαλένη, έθεσε καίρια θέματα που αφορούν τη σχέση θεατρικού συγγραφέα και σκηνοθέτη και τα όρια των ρόλων τους. Η δεύτερη πραγματοποιήθηκε στη Λεμεσό και αφορούσε μια διερεύνηση του πολιτικού θεάτρου και του ρόλου της γλώσσας στην κυπριακή δραματουργία. Θα ακολουθήσουν άλλες δύο ημερίδες στις 9 και 10 Δεκεμβρίου στη Λεβέντειο Πινακοθήκη, με θέμα τις επιχορηγήσεις στις παραστατικές τέχνες και τον ρόλο του δραματολόγου στη διαμόρφωση του ρεπερτορίου στην κοινωνία. Η συμμετοχή σε αυτές τις συζητήσεις θα έπρεπε να είναι (και δεν είναι) μαζική και από όλους τους εμπλεκομένους: θεατρικούς φορείς, συγγραφείς, σκηνοθέτες, μεταφραστές, ηθοποιούς, φωτιστές, σκηνογράφους, ενδυματολόγους, χορογράφους, μουσικούς, κριτικούς και δραματολόγους. Για να επιλυθούν -έστω κάποια- από τα προβλήματα που ταλαιπωρούν το κυπριακό θέατρο, πρέπει πρώτα να εντοπιστούν και να διερευνηθούν. Και για να γίνει αυτό, χρειάζεται πολυφωνία.