Του Ντίνου Θεοδότου

Χωρίς να μας ρωτήσουν, οι εκκλησιαστικές τελετουργίες είναι μέρος της ζωής μας. Μας βαφτίζουν, μας μαθαίνουν να πηγαίνουμε στην εκκλησία, λέμε τις προσευχές, γιορτάζουμε τις χριστιανικές γιορτές, κάνουμε τον σταυρό μας. Ακόμα, νηστεύουμε, εξομολογούμαστε, μεταλαμβάνουμε τη θεία κοινωνία. Και όλα αυτά σε μια ηλικία κατά την οποία δεν έχουμε συναίσθηση του πραγματικού κόσμου, δεν έχουμε τη δυνατότητα να τα αντιμετωπίσουμε κριτικά. Ακόμα, στο σχολείο, στο δημοτικό, γυμνάσιο, λύκειο διδασκόμαστε υποχρεωτικά τα θρησκευτικά και μας υποβάλλουν -και εμμέσως μας επιβάλλουν- απόψεις και θεωρήσεις τις οποίες εκ των πραγμάτων δεν έχουμε παρά να αποδεχτούμε και να υιοθετήσουμε.

Πολλές φορές το μεγαλείο της ηθικής διδασκαλίας του χριστιανισμού, που είναι η αγάπη, η προσφορά, η υπέρβαση, υποβαθμίζεται χάριν της διδασκαλίας των τύπων, των τελετουργιών, της εβραϊκής μυθολογίας και της μεταφυσικής διάστασης της θρησκείας.Η από παντού επίδραση της θρησκείας, από την κοινωνία, την Εκκλησία, το σχολείο, μας έχει τόσο επηρεάσει, ώστε να μην τολμούμε όχι απλώς να διατυπώσουμε άλλη άποψη, αλλά ούτε και να τη διανοηθούμε. Όποιος ενεργεί διαφορετικά και έξω από τα πλαίσια που έχουν τεθεί εδώ και αιώνες από την εκκλησία σε συνεργασία με την πολιτεία κινδυνεύει να εισπράξει χαρακτηρισμούς πλούσιους στο λεξιλόγιο των ιεραρχών μας.

Στηριζόμενη, λοιπόν, η ηγεσία της Εκκλησίας στον φόβο, που συστηματικά καλλιεργείται, ασκεί ανενόχλητη την εξουσία της. Κανένας δεν τολμά να αντιδράσει μπροστά στην τρομακτική κοινωνική επίδραση η οποία έχει διαμορφωθεί. Οι εξουσίες Εκκλησίας και πολιτείας μπλέκονται οι μεν μέσα στις δε, δεν υπάρχει καμία διάκριση των εξουσιών. Έτσι η μεγάλη πλειονότητα του κόσμου σιωπά και εκτελεί τις συμβατικές εκκλησιαστικές της υποχρεώσεις. Μόνον λίγα φωτεινά πνεύματα τόλμησαν να αρθρώσουν κριτικό λόγο απέναντι στον δογματισμό των ιερών πατέρων. Τέτοια πνεύματα ήταν, για παράδειγμα, οι Εμμανουήλ Ροΐδης και Νίκος Καζαντζάκης, για να αρκεστούμε στους πιο γνωστούς. Και άλλες μεμονωμένες φωνές πάντοτε υπάρχουν. Είναι όμως μια μικρή μειονότητα η οποία καταπνίγεται από τους εκάστοτε φορείς της εξουσίας, που ελέγχονται από τους συμβατικούς κοινωνικούς θεσμούς.

Από την άλλη μεριά, η οργανωμένη παιδεία, δηλαδή το σχολείο, καλλιεργεί, διδάσκει και προάγει -και πολύ σωστά- τα ελληνικά γράμματα και τις πανανθρώπινες αξίες του ελληνικού πολιτισμού. Αξίες όπως η ελευθερία, η δημοκρατία, ο ορθός λόγος, η αισθητική, η δικαιοσύνη, η αγάπη προς την πατρίδα.

Για επικοινωνιακούς λόγους, όπως λέμε σήμερα, ο χριστιανισμός και ο ελληνικός πολιτισμός έπρεπε να είναι μέρος του ίδιου συστήματος αξιών και έτσι επινοήθηκε η έννοια "ελληνοχριστιανικά ιδεώδη", κάτω από την ομπρέλα της οποίας καλύπτονται δράσεις και πολιτικές οι οποίες προασπίζουν τα συμφέροντα της εκάστοτε εξουσίας.
Βέβαια, ελληνισμός και χριστιανισμός είναι έννοιες κατά βάση συγκρουόμενες. Ο ελληνισμός στηρίζεται στον ορθό λόγο και στην ελεύθερη σκέψη, ενώ ο χριστιανισμός έχει ως βάση του το δόγμα. Αλλά το δόγμα αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για κάθε ελεύθερη διανόηση. Αυτά όμως ούτε διδάσκονται ούτε λέγονται. Ούτε ότι ο χριστιανισμός, όπως τον εξέλιξαν οι πατέρες, κράτησε την ανθρωπότητα χίλια χρόνια πίσω.

Η υποκρισία εξακολουθεί πάντα να κυριαρχεί. Έπρεπε να φτάσουμε στη νεωτερική εποχή και ακόμα στην περίοδο του Διαφωτισμού, για να αρχίσει ο άνθρωπος, έστω και δειλά, τον αγώνα του, για να απαλλαγεί από τα πνευματικά δεσμά του.