Γράφει η Αγγελική Μιχαλοπούλου Καρρά

Η Αφροδίτη Ηλιοπούλου είναι μια νέα σχεδιάστρια οπτικής επικοινωνίας με σπουδές Μηχανικού Σχεδίασης Προϊόντων & Συστημάτων στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου στη Σύρο. Μέσα από τη συμμετοχή της στη 2η Συνάντηση Σχεδιαστών Οπτικής Επικοινωνίας Κύπρου, Graphic Stories Cyprus [www.graphicstoriescyprus.com], παρουσίασε στο κυπριακό κοινό τη μελέτη της σχετικά με τον ρόλο του design στη σύγχρονη πολιτική, την οποία φιλοξενούμε στις σημερινές γραφιστορίες.

Η οπτικοποίηση της πληροφορίας τα τελευταία χρόνια απασχολεί όλο και περισσότερο πολιτικούς και παρατάξεις. Η επιρροή του διαδικτύου, σε συνδυασμό με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενισχύει και εδραιώνει τη μετάδοση της πληροφορίας, δημιουργώντας έτσι ένα καινούργιο φαινόμενο και συνάμα πεδίο έρευνας, την οπτικοποίηση της πληροφορίας στην πολιτική.

Αναμφισβήτητα, διανύουμε την εποχή της πληροφορίας, με την ταχύτητα να χαρακτηρίζει την καθημερινότητα των ανθρώπων. Ζούμε πλέον σε ένα παγκόσμιο χωριό, σε μια ψηφιακή κοινωνία όπου οι άνθρωποι αποτελούν τους πυλώνες ενός δικτύου, όπου τα νέα τρέχουν με ιλιγγιώδεις ταχύτητες. Η επικοινωνία λαμβάνει χώρα μέσω αυτών αλλά και μέσω των social media, αξιοποιώντας στο έπακρο τις σύγχρονες τεχνολογίες επικοινωνίας. Η πληροφορία δεν έχει μείνει ανεπηρέαστη από αυτές τις αλλαγές αφού κάθε μορφή της έχει μια διαφορετική οπτική απεικόνιση, "δοκιμάζοντας" έτσι τις δυνατότητες αντίληψης, κατανόησης αλλά και εκμάθησης από την πλευρά των ανθρώπων! Ανεξαρτήτως μέσου και εποχής, η μετάδοση της πληροφορίας απαιτεί έναν πομπό, ένα μήνυμα, ένα κανάλι επικοινωνίας, έναν δέκτη αλλά και τα αποτελέσματα της σύνθεσης των προαναφερθέντων. Το διαδίκτυο είναι με διαφορά πρωταρχική πηγή λήψης πληροφορίας, με την πολιτική βρίσκεται στην πρώτη γραμμή.

Ο γνωστός Βρετανός designer Terrence Conran υποστηρίζει πως "το design αποτελείται κατά 98% από λειτουργικότητα και κατά 2% από αισθητική". Η οπτική μνήμη του ανθρώπου είναι πολύ πιο ισχυρή από την ακουστική ή τη λεκτική, με το μάτι να δημιουργεί αυτόματα εικόνες που αποτυπώνονται εύκολα στην ανθρώπινη συνείδηση. Συνεπώς, η οπτικοποιημένη πληροφορία πρέπει να είναι πρωτίστως [οπτικά] ελκυστική. Οι άνθρωποι λοιπόν μαθαίνουν παρατηρώντας. Λαμβάνουν πληροφορίες συγκρατώντας αυτές που τους ενδιαφέρουν περισσότερο. Όσο πιο πολύ τους ενδιαφέρουν, τόσο περισσότερο ψάχνουν σε βάθος, με τρόπο τέτοιο που τους δίνει κίνητρο για γνώση. Το κοινό βέβαια δεν μπορεί να είναι πάντα καλά πληροφορημένο.

Για να οπτικοποιηθεί σωστά η πληροφορία πρέπει να γίνει με τρόπο απλό, καθαρό, που να ενοποιεί τα δεδομένα που την απαρτίζουν, δημιουργώντας παράλληλα μεταξύ τους οπτικές αντιθέσεις. Η ίδια πληροφορία μπορεί να οπτικοποιηθεί με διαφορετικούς τρόπους, σύμφωνα με την κρίση του σχεδιαστή, με αποτέλεσμα να μοιάζει διαφορετική. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να γίνεται κατανοητή στο εκάστοτε κοινό στο οποίο απευθύνεται. Ο Αμερικανός καθηγητής Edward Tufte, άλλωστε, υποστηρίζει πως "το design είναι επιλογή". Η διαδικασία της οπτικοποίησης της πληροφορίας απαιτεί τα εξής βήματα: το περιεχόμενο, που αποτελεί την πρώτη ύλη της σχεδίασης, τη σχεδίαση σαν διαδικασία, η οποία θα οπτικοποιήσει το περιεχόμενο με τον πλέον κατανοητό και ακριβή τρόπο, αλλά και τον αλγόριθμο - σειρά ενεργειών που πρέπει να ακολουθηθούν ώστε να ολοκληρωθεί επιτυχώς η σχεδιαστική διαδικασία. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να αξιοποιηθούν τα κατάλληλα εργαλεία που περιλαμβάνουν τον σκοπό για τον οποίο σχεδιάζουμε, το λογισμικό που χρησιμοποιούμε, καθώς επίσης και τα μέσα που διοχετεύουμε την οπτικοποιημένη πληροφορία.

Μια σύγχρονη μέθοδος οπτικοποίησης πληροφορίας είναι τα infographic, τα οποία οπτικοποιούν δεδομένα ή ιδέες που απορρέουν από σύνθετες πληροφορίες με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνονται εύκολα κατανοητά από το ευρύ κοινό. Δεν παρέχουν απλά πληροφορίες, αλλά ωθούν τους δέκτες- κοινό να τις ερμηνεύσει και να αλληλεπιδράσει με αυτές. Η οπτικοποίηση της πληροφορίας μέσω των infographics ναι μεν ακολουθεί τις βασικές αρχές του design [λειτουργικότητα, αισθητική], αλλά έχει σαν σημείο αναφοράς τον άνθρωπο. Οι πληροφορίες που οπτικοποιούνται μπορεί να σχετίζονται με την οικονομία, την επιστήμη, την πολιτική, κ.λπ.

Στον τομέα της πολιτικής, οι ίδιοι οι πολιτικοί χρησιμοποιούν τα infographics ως μέσο έκφρασης, αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες της οπτικής μνήμης των ψηφοφόρων, αλλά και αποφεύγοντας τα μακροσκελή και κουραστικά στην ανάγνωση κείμενα. Οι απόψεις αυτές γίνονται απ' ευθείας γνωστές στους πολίτες, χωρίς το φίλτρο των μέσων, αφού οι ίδιοι τις δημοσιεύουν ή τις σχολιάζουν μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Με αυτόν τον τρόπο, γίνεται "άνοιγμα" στους νέους ψηφοφόρους και συνήθως φανατικούς της τεχνολογίας, που έχουν πια κίνητρο να ασχοληθούν με κάτι τόσο σημαντικό, αλλά μέχρι πρότινος αδιάφορο, την πολιτική. Έτσι, εξοικονομείται, χρόνος, ενέργεια και χρήμα, αλλάζοντας προς το καλύτερο τον "πολιτικό πολιτισμό" και δυναμώνοντας τη σχέση πολιτών - κράτους, με τρόπο τέτοιο που αποκαθιστά την εύρυθμη λειτουργία της δημοκρατίας. Άλλωστε, κατά τη διάρκεια μιας προεκλογικής εκστρατείας, οι ψηφοφόροι επιλέγουν το μέσο από το οποίο θέλουν να λάβουν την πληροφορία, με απώτερο σκοπό να επικοινωνήσουν και εν γένει να αλληλεπιδράσουν με τους ίδιους τους πολιτικούς. Το διαδίκτυο στέκεται αρωγός σ' αυτόν τον καινοτόμο τρόπο επικοινωνίας, μέσω του οποίου πραγματοποιείται αυτή η διάδραση, ισχυροποιώντας έτσι τη συμμετοχή των πολιτών στα πολιτικά δρώμενα. Η απ' ευθείας επικοινωνία μεταξύ πολιτών και πολιτικών ουσιαστικά ενισχύει τον ρόλο, τη θέση και την ποιότητα της δημοκρατίας. Οι πολίτες έχουν κίνητρα συμμετοχής με μέσα που χρησιμοποιούν ακατάπαυστα στην καθημερινότητά τους, όπως το διαδίκτυο. Η δημοκρατία προχωρά σήμερα μέσω νέων και πιο σύγχρονων μορφών μέσω του ίντερνετ [ηλεκτρονική δημοκρατία, ηλεκτρονική διακυβέρνηση, κ.λπ.], που έχει συμβάλει τα μέγιστα στον εκσυγχρονισμό της πολιτικής.

Τα μηνύματα που οπτικοποιούνται και γενικώς μεταδίδονται πρέπει να είναι συμβατά με τις επιθυμίες των ψηφοφόρων και συνάμα τόσο ισχυρά ώστε χωρίς δεύτερη σκέψη να τους πείθουν. Η πολιτική πληροφορία, λοιπόν, πρέπει να είναι σύμφωνη με τα πιστεύω των πολιτών. Οποιαδήποτε αλλαγή σε μια πολιτική πληροφορία μπορεί να προκαλέσει ένα ντόμινο αλλαγών που αφορά εμπλεκόμενα πρόσωπα, συλλογικές δράσεις, κινητοποιήσεις, κ.λπ. Οι στρατηγικές που οι επικοινωνιολόγοι χρησιμοποιούν ώστε να έχουν αποτέλεσμα στον δέκτη-ψηφοφόρο, έχουν κυρίως ψυχολογική βάση. Παρ' όλα αυτά, τη στιγμή της ψηφοφορίας οι πολίτες πρέπει να έχουν μια σφαιρική εικόνα που να αφορά όχι μόνο την πολιτική, αλλά τη ζωή και τις δράσεις των υποψηφίων. Ακόμα κι αν οι ψηφοφόροι δεν είναι πλήρως ενημερωμένοι, αναζητούν σημεία-κλειδιά που θα κάνουν κλικ ώστε να καταλήξουν στην τελική επιλογή. Συνεπώς η πληροφορία πρέπει να είναι οπτικοποιημένη με τέτοιο τρόπο, ώστε να μειώσει στο ελάχιστο την αβεβαιότητα των πολιτών. Οι σχεδιαστές σε αυτή την περίπτωση καλούνται να οπτικοποιήσουν το μήνυμα με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι αισθητικά ωραίο και ταυτόχρονα να μην χαθεί στην εικόνα το νόημα που πρέπει να μεταδοθεί.

Αν και η πολιτική πληροφορία οπτικοποιείται, το πρόβλημα που εξακολουθεί να υπάρχει είναι η πρόσβαση σε αυτήν, και συγκεκριμένα η σύγκριση μεταξύ όμοιων πληροφοριών. Π.χ. γιατί να ψηφίσουν το ένα κόμμα αντί του άλλου ή πού υπερτερεί κάποιος υποψήφιος συγκριτικά με τους υπόλοιπους; Έτσι, δημιουργείται η ανάγκη συγκεκριμένης οπτικής διάρθρωσης της πληροφορίας, που να χρησιμοποιεί συγκεκριμένα σημεία αναφοράς, όπως π.χ. τα εικονίδια, τα διαγράμματα, τα λογότυπα. Το πρόβλημα μπορεί να επιλυθεί με τη βοήθεια των infographics, μέσω των οποίων παρέχονται πληροφορίες που αφορούν το βιογραφικό, την πολιτική πορεία, τις εθελοντικές δράσεις, τις πολιτικές θέσεις των υποψηφίων. Οι πολιτικές παρατάξεις από τη μεριά τους αξιοποιούν τα infographics οπτικοποιώντας χαρακτηριστικά στοιχεία των προεκλογικών εκστρατειών ή των πολιτικών τους θέσεων και απόψεων. Σύμφωνα με τις βασικές αρχές του design, τα infographics πρέπει να είναι απλά, κατανοητά, συνεκτικά, ευανάγνωστα, με συνοχή μεταξύ κειμένου, εικονιδίων και γενικά των οπτικών στοιχείων που τα απαρτίζουν. Ακόμα, πρέπει να παρέχουν εύκολη πρόσβαση στην πληροφορία, ποιότητα, έμφαση, αρμονία, ισορροπία μεταξύ των οπτικών στοιχείων που τα συνθέτουν. Τα χρώματα πρέπει να είναι επιλεγμένα σύμφωνα με την ψυχολογία ώστε να δημιουργούν στον δέκτη τα ανάλογα συναισθήματα. Η πληροφορία πρέπει να είναι οπτικοποιημένη με τέτοιο τρόπο ώστε ο χρήστης να την κατανοεί και να την απομνημονεύει γρήγορα και εύκολα, τραβώντας του την προσοχή.

Σε κάθε περίπτωση, τέτοιες δράσεις απαιτούν συνδυασμό της τεχνολογίας με τα χαρακτηριστικά στοιχεία των παραδοσιακών εκστρατειών, δημιουργώντας έτσι ψηφιακές πολιτικές καμπάνιες. Οι δράσεις ρυθμίζονται μέσω των δημοσίων σχέσεων, που συνθέτουν την πληροφορία με πειθώ, προσαρμοσμένη στα εκάστοτε δεδομένα, που σχετίζονται περισσότερο με το μέσο προώθησης της καμπάνιας [π.χ. διαδίκτυο, ΜΜΕ κ.λπ.]. Η βαρύτητα των πληροφοριών που ενδιαφέρουν τους πολίτες κατευθύνει την ψήφο. Συνεπώς, πρέπει να είναι οπτικοποιημένες με τέτοιο τρόπο από την πλευρά των πολιτικών ή των κομμάτων ώστε να παρέχονται επιχειρήματα μειώνοντας κάθε ίχνος αβεβαιότητας.

Tο design εξελίσσεται μέσα από νέες δομές, με αρωγό το διαδίκτυο. Η πολιτική είναι μόνο η αρχή, με το διαδίκτυο να συμβάλλει εδραιώνοντας τη θέση του σαν μια ακόμα εξουσία. Η πολιτική εκσυγχρονίζεται και μεταμορφώνεται συνεχώς μέσω της οπτικής επικοινωνίας και της απ' ευθείας παροχής πολιτικής πληροφορίας προς το εκλογικό σώμα. Η πολιτική πληροφορία τρέχει, οπτικοποιημένη σε βιογραφικά, απόψεις, προεκλογικές καμπάνιες, πολιτικές διαμάχες, τηλεμαχίες.

Αναμφίβολα, η πολιτική έγινε καλύτερη, σε μια εποχή που μαστίζεται από μια παγκόσμια οικονομική και όχι μόνο κρίση. Μένει να δούμε αν το design θα κατορθώσει να αλλάξει και τον τρόπο σκέψης μας, μετακινώντας για πάντα τις απανωτές κρίσεις αξιών στο χρονοντούλαπο της ιστορίας...