Όταν η οικονομία της Κύπρου μεσουρανούσε, η προστασία και η προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς έπαιρνε το ελάχιστο μερίδιο, τόσο από το κράτος όσο και από την Εκκλησία. Τώρα που ο καθένας γνωρίζει πια για το μεγάλο φαγοπότι, είναι καιρός να αποδεχθούμε ότι ουδέποτε τις αρχαιότητες (συμπεριλαμβανομένων των βυζαντινών) τις θωρούσαμε απαραίτητες για την επιβίωσή μας, αν και το παρελθόν αποτελεί μια σταθερή διάσταση της ανθρώπινης συνείδησης, ένα αναπόφευκτο συστατικό των θεσμών, των αξιών και εν τέλει της αυτογνωσίας.

Τα μουσεία είναι χώροι γνώσης, παιδείας και ψυχαγωγίας. Αν κάνει κανείς μια βόλτα στα μουσεία της Κύπρου θα συνειδητοποιήσει ότι αυτά δεν αγκαλιάζουν το σύνολο της κοινωνίας, δεν προβληματίζουν για σύγχρονα θέματα και δεν συμβάλλουν στον διάλογο. Τα όσα φυλάει ένα μουσείο δεν είναι περιουσία κανενός κράτους, καμιάς εκκλησίας, κανενός υπουργού ή ιερωμένου. Αντίθετα, αυτοί θα πρέπει να φροντίζουν τη διαφύλαξή τους γιατί ανήκουν στον κόσμο. Και πάνω από όλα θα πρέπει να φροντίζουν ώστε η ιστορία να παρουσιάζεται αντικειμενικά. Aποδέκτης των έργων που φυλάσσονται σε μουσεία και πινακοθήκες δεν είναι το κράτος αλλά η κοινωνία και ο κάθε πολίτης ξεχωριστά. Τα μουσεία και οι αρχαιολογικοί χώροι δεν είναι κιβωτοί της κρατικής ή όποιας θρησκευτικής ιδεολογίας, αλλά χώροι γνώσης, παιδείας και ψυχαγωγίας.

Σύμφωνα με ορισμό που διατυπώθηκε από το Διεθνές Συμβούλιο των Μουσείων ICOM, το μουσείο είναι ένα "μόνιμο ίδρυμα στην υπηρεσία της κοινωνίας και της ανάπτυξής της, ανοιχτό στο κοινό, που ερευνά τα υλικά αντικείμενα των ανθρώπων και του περιβάλλοντός τους, αποκτά αυτά τα αντικείμενα, τα διατηρεί, τα ερμηνεύει και πρωτίστως τα εκθέτει προς όφελος του κοινού, κυρίως μέσα από διαδικασίες μελέτης, εκπαίδευσης και ψυχαγωγίας". Η νέα αυτή στάση θέλει τους επισκέπτες να μετέχουν ενεργά σε νέες "αναγνώσεις" των εκθεμάτων με προσωπικούς συνειρμούς, νέα μονοπάτια προσέγγισης, που δεν επιτρέπουν οι μονοσήμαντες μουσειολογικές εκδοχές των παραδοσιακών μουσείων. Στα πιο πάνω, θα πρέπει να προστίθενται οι ιδιαιτερότητες της κάθε χώρας.

Η επίσκεψη τις προάλλες στο Βυζαντινό Μουσείο Λευκωσίας ήταν άκρως απογοητευτική, καθώς αποκαλύπτεται ότι τα χρυσοποίκιλτα με τα οποία είναι στολισμένη η εκκλησία της Κύπρου δεν ανταποκρίνονται στις εσώτερες ανάγκες διαφύλαξης της ιστορικής μνήμης. Ένα μεγάλο μέρος της συλλογής του Βυζαντινού Μουσείου (Ίδρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ') είναι οι επαναπατρισθέντες βυζαντινοί θησαυροί οι οποίοι κλάπηκαν από τους Τούρκους το 1974 και πουλήθηκαν στο εξωτερικό. Μεταξύ αυτών, τα 173 αντικείμενα που επαναπατρίσθηκαν από το Μόναχο, τα έργα που χρησιμοποιήθηκαν το 1997 ως δόλωμα για τη σύλληψη του Ντικμέν στην περίφημη "Υπόθεση του Μονάχου", οι τοιχογραφίες της Λύσης και πολλά άλλα. Αυτοί οι θησαυροί είναι ατάκτως ερριμμένοι στους χώρους του Βυζαντινού Μουσείου με τρόπο που δεν συγκροτούν την πραγματική ιστορία τους.

Το κάθε έργο ξεχωριστά έχει μια ιστορία να διηγηθεί, τον τρόπο που κλάπηκε από τις κατεχόμενες εκκλησίες, πώς πουλήθηκε από τους λαθρέμπορους και πώς τελικά επαναπατρίστηκε, ποιοι συνέβαλαν σε τούτο κ.λπ. Οι εκατοντάδες τουρίστες που επισκέπτονται το Βυζαντινό Μουσείο μαθαίνουν την ιστορία παραποιημένη λες και το μαγικό χέρι κρατικών αξιωματούχων φρόντισε για την επιστροφή τους. Πουθενά δεν γίνεται λόγος για όσους έβαλαν τη ζωή τους σε κίνδυνο για να βρίσκονται όλα αυτά τα έργα σήμερα στην Κύπρο. Τα οποία πιθανόν να βρίσκονταν ακόμα σε κάποιες αποθήκες λαθρεμπόρων, όπως βρίσκονται ακόμα εκατοντάδες κλεμμένοι θησαυροί μας. Η παραποίηση της ιστορίας είναι χειρότερη από την άγνοια. Και δυστυχώς αυτή γίνεται από ένα Ίδρυμα που θα έπρεπε να είναι φορέας αλήθειας και δικαιοσύνης.

Το παρελθόν αποτελεί μια σταθερή διάσταση της ανθρώπινης συνείδησης, ένα αναπόφευκτο συστατικό των θεσμών, των αξιών και εν τέλει της αυτογνωσίας της ανθρώπινης κοινωνίας. Μουσεία και πινακοθήκες είναι ένας θεσμός που οφείλει να αφηγηματοποιεί, να εξεικονίζει και να ερμηνεύει το παρελθόν για τον πολίτη. Μέσα από την αποκάλυψη ή την αποκατάσταση ενός μικρού, αλλά συγκινησιακά φορτισμένου, κομματιού του παρελθόντος, αποκαθίσταται και το σύνολο. Δυστυχώς εμείς στρουθοκαμηλίζουμε θαυμάζοντας τη μύτη μας και όχι τον ορίζοντα.