Η οικογένεια Πεζάρο από τη Βενετία, με απώτερη καταγωγή από την πόλη Πεζάρο, σχετίστηκε πολύ στενά κατά τα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας με την Κύπρο. Η πόλη Πεζάρο της οποίας το όνομα έλαβε η εν λόγω οικογένεια ως επίθετο, βρίσκεται στην Αδριατική Ριβιέρα. Το Πεζάρο είναι οικοδομημένο στη δεξιά όχθη των εκβολών του ποταμού Φόλια. Λόγω της στρατηγικής και οδικής του θέσης, το Πεζάρο κατακτήθηκε από αρχαιοτάτων χρόνων από τις πρώτες ιταλικές φυλές. Κατακτήθηκε από τους Πικεντίνους, τους Ετρούσκους και τους Γαλάτες. Οι Ρωμαίοι εγκαταστάθηκαν στο Πεζάρο το 183 π.Χ. και έκαναν το Πιζάουρουμ αποικία. Κατά τη Βυζαντινή περίοδο, το Πεζάρο έγινε τμήμα της Παραθαλάσσιας Πεντάπολης μαζί με το Φάνο, την Αγκόνα, το Ρίμινι και τη Σενιγκάλλια.

 Επί παραγγελία: Η εικόνα της Παναγίας του βωμού που βρίσκεται στον οικογενειακό τάφο των Πεζάρο, στη Santa Maria dei Frari

Πώς σχετίστηκε, αλήθεια, η οικογένεια Πεζάρο που ξεκίνησε από την Αδριατική Ριβιέρα και αργότερα το 1225 εγκαταστάθηκε στη Βενετία; Στη συνέχεια θα σχολιάσουμε τις σχέσεις αυτές με την Κύπρο και με ποιους τρόπους συντελέστηκαν. Ας σημειωθεί αρχικά ότι ένας μεσαιωνικός πύργος της Αμμοχώστου έφερε το όνομα της οικογένειας Πεζάρο από το όνομα ενός Βενετού αξιωματούχου, που είχε υπηρετήσει στην Κύπρο. Πολλά μέλη της πολύκλαδης αυτής οικογένειας υπηρέτησαν σε διάφορες θέσεις στη βενετική διοίκηση της Κύπρου. Άλλα μέλη επέλεξαν συζύγους θυγατέρες Κυπρίων φεουδαρχών και έλαβαν μεταξύ άλλων και ολόκληρα χωριά ως φέουδα για προίκα. Ακόμη κάποιοι Πεζάρο διορίστηκαν στην Κύπρο ως Λατίνοι επίσκοποι ή κατέλαβαν θέσεις σε μονές.

Ο πύργος Πεζάρο των μεσαιωνικών τειχών της Aμμοχώστου είχε οικοδομηθεί και επισκευαστεί κατά το 1504 όταν υπηρετούσε ως γενικός υποκαπιτάνος Αμμοχώστου και ταυτόχρονα ως σύμβουλος της Κύπρου ο Νικόλαος Πεζάρο (da Pesaro). Ο ίδιος ενημέρωνε το 1504 τις βενετικές αρχές ότι στην Αμμόχωστο μεταξύ άλλων οικοδομείται ένας προμαχώνας και έως την αναχώρησή του από την Κύπρο ήλπιζε ότι θα ολοκληρωνόταν. Παράλληλα είχε φροντίσει με πενήντα εργάτες να γίνει διαπλάτυνση της τάφρου και ν’ αφαιρεθεί ο βράχος που υπήρχε σε πολλά σημεία. Για τον πύργο Πεζάρο της Αμμοχώστου αναφέρεται και ο καπιτάνος Αμμοχώστου Νικόλαος Dolfin, στην έκθεση που συνέταξε για την πόλη μετά τη λήξη της θητείας του. Σημειώνει τον οπλισμό και τα είδη του που υπήρχαν στον πύργο Πεζάρο. Σύμφωνα με τα γραφόμενα του Dolfin υπήρχαν εκεί τέσσερις βομβάρδες da reparo, δύο bastardelle, δύo rufianellele και δύο spingardoni, δηλαδή ειδικές πολεμικές μηχανές με τις οποίες εκτόξευαν πέτρες. Αυτά τα ενδιαφέροντα μας προσφέρουν οι πηγές για τον προμαχώνα της Αμμοχώστου που έφερε το όνομα Πεζάρο.

Επιγαμίες με Κύπριες

Μέλη της οικογένειας Πεζάρο συνδέθηκαν με επιγαμίες με Κύπριες θυγατέρες φεουδαρχών πολύ σημαντικών οικογενειών. Μεταξύ αυτών των οικογενειών σημειώνουμε τις οικογένειες Συγκλητικού, Δενόρες, Παλαιολόγου και άλλες. Οι θυγατέρες τριών αδελφών, των Νικόλαου, Ευγένιου και Πέτρου Συγκλητικού είχαν παντρευτεί άνδρες από την οικογένεια Πεζάρο που ήταν μεταξύ τους συγγενείς. Πρώτος ο Ευγένιος Συγκλητικός, φεουδάρχης της Μόρφου και κτήτορας του Αγίου Μάμαντος Μόρφου είχε παντρέψει το 1502 τη θυγατέρα του με τον γιο του Ιερώνυμου Πεζάρο, Ανδρέα. O Ανδρέας Πεζάρο το 1516 υπηρετούσε ως σύμβουλος στη βενετική διοίκηση της Κύπρου. Στη συνέχεια ο αδελφός του Ευγένιου, ο έμπορος Νικόλαος Συγκλητικός, που είχε υπηρετήσει και ως διοικητής Λεμεσού αλλά αργότερα εγκαταστάθηκε στη Βενετία, πάντρεψε το 1520 τη μοναχοκόρη του Απολλωνία ή Πολωνία με τον Βαρθολομαίο Πεζάρο. Ο πατέρας του Βαρθολομαίου είχε στο παρελθόν υπηρετήσει ως γενικός προνοητής και σύνδικος Κύπρου. Ως προίκα η Απολλωνία έλαβε από τον πατέρα της το χωριό Αναφωτί(δ)α του διαμερίσματος του Μαζωτού. Επίσης δύο χρόνια μετά τον γάμο της Απολλωνίας, το 1522, η θυγατέρα του Πέτρου Συγκλητικού Βιολάντα παντρεύτηκε τον Βαρθολομαίο, γιο του Λουκά Πεζάρο. Αυτές ήταν οι σχέσεις με επιγαμίες της οικογένειας Πεζάρο με τους Συγκλητικούς.

Η οικογένεια, ωστόσο, Πεζάρο συνδέθηκε κατά τον ίδιο τρόπο με την οικογένεια των Δενόρες. Ο φεουδάρχης της Άσσιας και κόμης της Τριπόλεως Alvise Δενόρες πάντρεψε μία από τις πέντε θυγατέρες του με ένα μέλος της οικογένειας Πεζάρο. Αυτός δεν ήταν άλλος από τον γιο της Απολλωνίας και του Βαρθολομαίου Πεζάρο και εγγονός του Νικόλαου Συγκλητικού. Ονομαζόταν Ανδρέας και η σύζυγός του ήταν η Κωνστάντζα Δενόρες. Ο Ανδρέας είχε τραγική μοίρα. Είχε διαπληκτιστεί με τον τοποτηρητή Κύπρου Νικόλαο Δάνδολο λίγο πριν πέσει η Λευκωσία στα χέρα των Οθωμανών. Του είχε καταλογίσει ευθύνες ότι εξαιτίας της ανικανότητάς του είχε παραδώσει την πόλη στα χέρια των Οθωμανών και κινήθηκε επιθετικά προς τον ίδιο. Τότε οι σωματοφύλακες του τοποτηρητή μετά από εντολή του τον φόνευσαν. Ωστόσο λίγο μετά έπεφτε και αυτός νεκρός από οθωμανική σπάθη.

Με επιγαμία συνδέθηκε και η οικογένεια των Παλαιολόγων με τους Πεζάρο. Ο κλάδος αυτός των Παλαιολόγων είχε εγκατασταθεί στην Κύπρο στα τέλη του 15ου αιώνα και σύμφωνα με τις πηγές δήλωναν ότι είχαν καταγωγή από τον ομώνυμο αυτοκρατορικό βυζαντινό οίκο. Ο στρατιωτικός και φεουδάρχης Ματθαίος Παλαιολόγος ήταν γιος του Φίλιππου Γιωργάκη Παλαιολόγου και της Φιορέντζας Πίπη και η γιαγιά του καταγόταν από τους Ποδοκάθαρους. Ο Ματθαίος είχε συνδεθεί επίσης σε δεύτερο γάμο με την οικογένεια Πεζάρο. Μας είναι γνωστός ως δωρητής μιας ωραιότατης εικόνας με ένθρονο Χριστό που ευλογεί, του έτους 1549. Στην εικόνα εκτός από τον δωρητή Ματθαίο παρουσιάζονται η σύζυγος και τρεις από τις τέσσερις θυγατέρες του. Η σύζυγος του Ματθαίου Παλαιολόγου ήταν θυγατέρα του Λουκά Πεζάρο, της οποίας όμως δεν μας παραδίδεται το όνομα. Όπως έχουμε προαναφέρει και ο γιος του Λουκά Πεζάρο, Βαρθολομαίος, είχε νυμφευθεί τη θυγατέρα του Πέτρου Συγκλητικού, Βιολάντα. Πρόκειται, δηλαδή, για αδελφό της συζύγου του Ματθαίου. Τα στοιχεία αυτά απαντούν σε ανέκδοτο έγγραφο του έτους 1549, του Βενετού συμβούλου στην Κύπρο Μπερνάρδου Πεζάρο που και αυτός καταγόταν από την πολύκλαδη οικογένεια Πεζάρο.

Ο Τισιάνο και ο Πάφου

Πολλά μέλη της οικογένειας Πεζάρο υπηρέτησαν από διάφορες θέσεις στη βενετική διοίκηση της Κύπρου ως σύμβουλοι, τοποτηρητές, καπιτάνοι Αμμοχώστου ή γενικοί προνοητές. Μεταξύ αυτών έχουμε καταγράψει έναν γενικό προνοητή και σύνδικο, έναν τοποτηρητή, πέντε συμβούλους και έναν υποκαπιτάνο Αμμοχώστου και ταυτόχρονα σύμβουλο. Ο Ανδρέας Πεζάρο υπηρέτησε ως γενικός προνοητής και σύνδικος Κύπρου και στο αρχείο του διαφύλαξε εξήντα ένα έγγραφα με ενδιαφέροντα στοιχεία για χωριά, φεουδάρχες και πολλά άλλα για την Κύπρο. Το 1491, ο Ιερώνυμος Πεζάρο, γιος του Λουκά, κατείχε το αξίωμα του τοποτηρητή. Ως σύμβουλοι από το 1499 έως το έτος 1548 υπηρέτησαν στη βενετική διοίκηση της Κύπρου πέντε μέλη της πολύκλαδης οικογένειας Πεζάρο. Αυτοί ήταν οι: Bortolo, Νικόλαος, Ανδρέας, Secondo και Μάρκος Πεζάρο.

Εκτός από αξιωματούχοι της βενετικής διοίκησης στην Κύπρο δύο επίσης μέλη της οικογένειας Πεζάρο αναδείχθηκαν και ως ιεράρχες της Λατινικής Εκκλησίας Κύπρου. Πρόκειται για τους Ιάκωβο Πεζάρο και τον ανεψιό του Ιωάννη-Μαρία Πεζάρο, που είχαν διατελέσει Λατίνοι επίσκοποι Πάφου. Ο Ιάκωβος αναφέρεται επίσκοπος Πάφου το 1495 και ο Ιωάννης-Μαρία το 1548. Ο Ιάκωβος Πεζάρο –Pisauro όπως αναφέρεται από τον Δουκάγγιο– σύμφωνα με όσα γράφει ο Μαλιπιέρο ήταν θαλαμηπόλος του καρδιναλίου Δομένικο Γριμάνη, πριν διοριστεί στον θρόνο της επισκοπής Πάφου. Το όνομά του απαντά σε έγγραφο με ημερομηνία 6 Οκτωβρίου 1496. Το 1502 ήταν ναύαρχος του παπικού στόλου που δρούσε κατά των Οθωμανών. Πήρε επίσης μέρος στην Ε' Σύνοδο του Λατερανού. Πέθανε στη Βενετία στις 24 Μαρτίου 1547 και το επόμενο έτος, το 1548, τον διαδέχθηκε στην επισκοπική έδρα της Πάφου ο ανεψιός του Ιωάννης-Μαρία Πεζάρο. Ο Ιάκωβος ενταφιάστηκε στον ναό των φραγκισκανών στη Santa Maria dei Frari όπου είναι ενταφιασμένος και ο μεγάλος ζωγράφος Τισιάνο. Η εικόνα της Παναγίας του βωμού (pala) του οικογενειακού τάφου των Πεζάρο, όπου ενταφιάστηκε και ο επίσκοπος Πάφου Ιάκωβος Πεζάρο, ήταν δική του παραγγελία στον ζωγράφο Τισιάνο. Στην εικόνα γονυπετής παρουσιάζεται και ο επίσκοπος με τους αδελφούς του.

Θα ρωτούσε κάποιος τι έχει μείνει σήμερα στην Κύπρο από τα ίχνη αυτής της οικογένειας, που συνδέθηκε στενά με τη μεγαλόνησο. Και θα απαντούσα. Εξ όσων γνωρίζω υπάρχει στα Κοκκινοχώρια το όνομα Πεζάρο και στην Αναφωτίδα που υπήρξε φέουδο του Βαρθολομαίου Πεζάρο γνωρίζω ότι υπήρχε και το όνομα Παρτελεμές, το οποίο θα αποτελεί οπωσδήποτε κληρονομιά από τον πάλαι ποτέ φεουδάρχη του χωριού.

Σημαντικό ωστόσο γεγονός είναι ότι η υπηρεσία εδώ στην Κύπρο του γενικού προνοητή και σύνδικου Ανδρέα Πεζάρο μας κληροδότησε σπουδαίο αρχειακό υλικό. Επίσης, πιο σημαντικό είναι ίσως το γεγονός ότι ένα έργο του μεγάλου Τισιάνο ήταν παραγγελία του Λατίνου επισκόπου Πάφου, Ιακώβου Πεζάρο, στο οποίο αναγράφεται όχι μόνο το όνομά του, αλλά και ότι ήταν επίσκοπος Πάφου…

Εικόνα: Πίνακας του μεγάλου ζωγράφου Τισιάνο με γονυπετή τον επίσκοπο Πάφου Ιάκωβο Πεζάρο.