Ο φεουδάρχης Φλάτρος, η σχέση του με την Αικατερίνη Κορνάρο, το νόθο παιδί του βασιλιά και τα χωριά με τα οποία σχετίστηκε
Το σημερινό μας δημοσίευμα αναφέρεται σε έναν φεουδάρχη από την οικογένεια των Φλάτρων, εκμισθωτή και ιδιοκτήτη χωριών. Είχε επίσης στενές σχέσεις με τον τελευταίο Φράγκο βασιλιά Ιάκωβο Β' Lusignan και εκμίσθωνε και τα χωριά, τα οποία ανήκαν στα νόθα παιδιά του. Όπως θα αναφέρουμε στη συνέχεια, τον εν λόγω φεουδάρχη συνέδεε με τον βασιλιά, καθώς και τη σύζυγό του βασίλισσα Αικατερίνη Κορνάρο, και μία άλλη σχέση, που αφορούσε την ίδια τη σύζυγό του. Ας δούμε αρχικά ποια ήταν τα δύο χωριά, Ποτάμι και Κουτραφάς, της περιοχής της Πεντάγυιας, με τα οποία είχε σχετιστεί ο Φίλιππος Φλάτρος. Το χωριό Ποτάμι φέρει αυτή την ονομασία γιατί είναι οικοδομημένο στη συμβολή δύο χειμάρρων. Σήμερα ανήκει στο διαμέρισμα της Λευκωσίας και έχει μακρά Ιστορία. Κατά τη Φραγκοκρατία και τη Βενετοκρατία υπαγόταν στο διαμέρισμα της Πεντάγυιας. Ως εύφορο χωριό υπήρξε φέουδο και μάλιστα ήταν βασιλική ιδιοκτησία και αργότερα, επί βενετικής κυριαρχίας, ανήκε στο Δημόσιο. Το όνομά του προφανώς σχετίζεται με το γεγονός ότι η θέση του βρίσκεται στη συμβολή των χειμάρρων Κούμουρρου και Κασανιού. Το 1505 το χωριό Ποτάμι εκμισθωνόταν από ένα μέλος της ευγενούς και σημαντικής κυπριακής οικογένειας των Φλάτρων. Λίγους μήνες μετά, κατά το ίδιο έτος, το Συμβούλιο των Δέκα έδινε εντολή να εξεταστεί το αίτημα του Φίλιππου Φλάτρου, που είχε ήδη εκμισθώσει το Ποτάμι και απευθυνόταν εκ νέου στις βενετικές αρχές ζητώντας αυτή τη φορά να αγοράσει το ίδιο χωριό.
Ο Φίλιππος Φλάτρος
Ποιος ήταν αλήθεια ο φεουδάρχης Φλάτρος που είχε αποκτήσει τελικά ως φέουδο το χωριό Ποτάμι με αγορά; Καταγόταν από τη σημαντική οικογένεια των Φλάτρων, η οποία απαντά στις πηγές, εκδομένες και αρχειακές, που αφορούν την Ιστορία της Κύπρου από τον 14ο έως και τον 17ο αιώνα. Η οικογένεια αναφέρεται ως αυτόχθων και ορθόδοξη, αλλά πολλά μέλη της ασπάσθηκαν το λατινικό δόγμα. Το όνομα της οικογένειας είναι σήμερα γνωστό στο ευρύ κοινό, και ιδιαίτερα στους κατοίκους της Λευκωσίας, από τον ομώνυμο προμαχώνα της πρωτεύουσας, τον οποίο οικοδόμησε ο Ούγος Φλάτρος το 1567.
Για τη σχέση μελών της οικογένειας με ορθόδοξους ναούς της Λευκωσίας έχουμε σημαντικές ειδήσεις σε δύο περιπτώσεις. Ο Βαλλιάνος Φλάτρος, όπως τεκμηριώνεται σε έγγραφο το οποίο βρίσκεται υπό έκδοση, ενίσχυσε με ένα σεβαστό ποσό τη γυναικεία μονή την αφιερωμένη στην Παναγία, την οποία έχουμε ταυτίσει με τον υφιστάμενο ναό της Παναγίας της Χρυσαλινιώτισσας, ενώ ο Giotin Φλάτρος υπήρξε ο κτίτωρ της ανδρώας μονής του Σωτήρος, επίσης στη Λευκωσία. H μονή αυτή του Σωτήρος βρισκόταν έως το 1567 στην περιοχή όπου οικοδομήθηκε, το καλοκαίρι του ιδίου έτους από τον Ούγο Φλάτρο, ο προμαχώνας Φλάτρο, και το γεγονός αυτό φαίνεται να μην είναι τυχαίο.
Στις πηγές συναντούμε δύο μέλη της οικογένειας των Φλάτρων που φέρουν το όνομα Φίλιππος, αλλά ο Φίλιππος ο οποίος έχει ως φέουδο το Ποτάμι και ζει στα τέλη του 15ου και στις πρώτες δεκαετίες του 16ου αιώνα φαίνεται να είναι αυτός που είχε νυμφευθεί μία από τις δέσποινες επί των τιμών της Αικατερίνης Κορνάρο. Ο φεουδάρχης αυτός περί το 1509 μαρτυρείται ως εκμισθωτής δύο χωριών στην Πάφο, τα οποία ανήκαν στα νόθα παιδιά του τελευταίου Φράγκου βασιλιά της Κύπρου Ιακώβου Β' Lusignan. Πρόκειται προφανώς για τα χωριά Πάνω και Κάτω Κέδαρες, τα οποία είχαν κληρονομήσει τα νόθα παιδιά του βασιλιά από τη γιαγιά τους Μαριέττα των Πατρών. Ο Φίλιππος Φλάτρος, αν και είχε εκμισθώσει τα δύο χωριά για δέκα χρόνια, δύο μόλις έτη μετά την εκμίσθωσή τους δήλωνε στους Βενετούς διοικητές της Κύπρου ότι δεν τον συνέφερε η εκμίσθωση αυτή και επιθυμούσε να την τερματίσει. Ας σημειωθεί ότι την ίδια εποχή η Κύπρος μαστιζόταν από ανομβρία και οι επιδρομές ακρίδας συνέτειναν στην καταστροφή της εσοδείας, ενώ τόσο οι εκμισθωτές χωριών όσο και οι φεουδάρχες αντιμετώπιζαν μεγάλα προβλήματα.
Το Ποτάμι το 1565 είχε εξήντα πέντε κατοίκους αρσενικού γένους ελεύθερους καλλιεργητές, χωρίς τη συμπερίληψη των παροίκων και των γυναικόπαιδων. Το χωριό φαίνεται να είχε αρκετό πληθυσμό για τα δεδομένα της εποχής, αφού τα περισσότερα χωριά είχαν τότε ελάχιστους κατοίκους. Ο Φίλιππος Φλάτρος το 1513 ζητούσε με αίτημά του να αγοράσει ένα άλλο χωριό στην ίδια περιοχή με το Ποτάμι. Επρόκειτο για το χωριό Κουτραφάς, το οποίο τελικά πέρασε στην ιδιοκτησία του το 1514. Ο Κουτραφάς αναφέρεται από τότε στις πηγές ως δύο χωριά, Πάνω Κουτραφάς και Κάτω Κουτραφάς. Το 1565 ο Πάνω Κουτραφάς είχε πενήντα επτά κατοίκους και ο Κάτω Κουτραφάς τριάντα έξι. Το όνομα του χωριού από την κατάληξη φαίνεται να είναι μάλλον βυζαντινό. Τα δύο χωριά, Πάνω και Κάτω Κουτραφάς, αναφέρονται στα μέσα του 16ου αιώνα και ως Κουτραφάδες. Με αυτό το όνομα το χωριό, δηλαδή ως Κουτραφάδες, αναφέρεται ότι είχε παραχωρηθεί σε έναν ευνοούμενο του βασιλιά Ιακώβου Β' Lusignan, τον Sor de Naves. Επίσης, ως φεουδάρχης του Κουτραφά αναφέρεται επί Ιακώβου Β' και ο Ιωάννης Tafur, στον οποίο είχε παραχωρηθεί ο τίτλος του κόμη της Τρίπολης.
O φεουδάρχης και η damisella
Μελετώντας τις διαθέσιμες πηγές, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι ο Φίλιππος Φλάτρος, ο οποίος κατείχε ως φέουδα τον Κουτραφά και το Ποτάμι και εκμίσθωνε και τα δύο χωριά τα οποία ανήκαν στα νόθα παιδιά του τελευταίου Φράγκου βασιλιά Ιακώβου Β' Lusignan, ήταν ο ίδιος φεουδάρχης ο οποίος είχε νυμφευθεί μια δέσποινα επί των τιμών της βασίλισσας Αικατερίνης Κορνάρο. Συνδέεται λοιπόν με μια ιστορία η οποία μας γνωστοποιήθηκε πρόσφατα, με την ανεύρεση σε ιδιωτικό αρχείο και τη δημοσίευση της διαθήκης του τελευταίου Φράγκου βασιλιά Ιακώβου Β' Lusignan. Ο βασιλιάς μέσα από την πλούσια σε ειδήσεις διαθήκη του αναφέρεται ασφαλώς και στους κληρονόμους του, μεταξύ των οποίων απαντούν και τα τρία νόθα παιδιά του, τα οποία απέκτησε με τρεις διαφορετικές ερωμένες. Αποκαλύπτει επίσης στη διαθήκη του λίγο προτού πεθάνει ότι μεταξύ των κληρονόμων του ήταν και ένα παιδάκι, έμβρυο ακόμη και βέβαια αγνώστου φύλου, το οποίο εγκυμονούσε μία άλλη ερωμένη του. Σε αυτό το παιδάκι που έμελλε να γεννηθεί και δεν γνώριζε, όπως αναφέρει ο βασιλιάς στη διαθήκη του, εάν ήταν κορίτσι ή αγόρι, κληροδοτούσε τρεις χιλιάδες δουκάτα. Δήλωνε επίσης ότι το παιδί αυτό το εγκυμονούσε η Lucia Finetta. Ας σημειωθεί ότι κατά την ίδια εποχή ταυτόχρονα εγκυμονούσε και η νόμιμη σύζυγος του βασιλιά Αικατερίνη Κορνάρο, η οποία και γέννησε λίγο μετά τον θάνατό του τον άτυχο Ιάκωβο Γ' Lusignan.
Όπως τεκμηριώνεται μέσα από τις πηγές, ο Φίλιππος Φλάτρος είχε στη συνέχεια νυμφευθεί τη Finetta ή Λουκία Finetta, όπως απαντά το όνομά της στη διαθήκη του βασιλιά και η οποία είχε υπηρετήσει στην Αυλή της Αικατερίνης Κορνάρο ως δέσποινα επί των τιμών. Δεν γνωρίζουμε τι απέγινε το παιδί του βασιλιά που γέννησε η Λουκία Finetta, ούτε εάν έλαβε το κληροδότημα που του άφησε ο βασιλιάς πατέρας του και το οποίο ανερχόταν στις τρεις χιλιάδες δουκάτα. Μέσω πηγής του 1520, δηλαδή δέκα χρόνια μετά τον θάνατο της βασίλισσας Αικατερίνης Κορνάρο, νέα στοιχεία μας γνωστοποιήθηκαν για τη Finetta και την οικογένειά της. Η βασίλισσα, πολύ πιθανόν για να μην δοθεί προέκταση ή να γίνει γνωστό το γεγονός ότι ο βασιλιάς απέκτησε νόθο παιδί με μία δέσποινα των τιμών της Αυλής της, παραχώρησε στην ίδια τη Finetta ένα ετήσιο επίδομα ανερχόμενο στις δυόμισι χιλιάδες δουκάτα. Η παραχώρηση αυτή ίσχυε βέβαια μόνο ενόσω ζούσε η βασίλισσα, η οποία όπως σημειώσαμε πιο πάνω πέθανε το 1510. Το 1520 ο σύζυγος της Finetta, Φίλιππος Φλάτρος, ζητούσε από τις βενετικές αρχές με βάση την παραχώρηση που είχε κάνει η βασίλισσα στη σύζυγό του, πάλαι ποτέ δέσποινα επί των τιμών στην Αυλή της, ετήσιο χορήγημα δυόμισι χιλιάδων δουκάτων. Το ποσό αυτό, όπως ανέφερε στο αίτημά του, ήταν για τους γιους του και για τους κληρονόμους του και βασιζόταν στο προνόμιο που είχε κάποτε παραχωρήσει η βασίλισσα στη Lucia Finetta. Το Συμβούλιο, ωστόσο, των Δέκα απέρριψε το αίτημα του φεουδάρχη, το οποίο στήριζε στην παραχώρηση που είχε κάνει η βασίλισσα στη σύζυγό του, γιατί ίσχυε ενόσω η βασίλισσα ήταν εν ζωή. Δεν αποκλείεται ένα από τα παιδιά του Φιλίππου Φλάτρου να ήταν το παιδί του βασιλιά που εγκυμονούσε η ίδια η Lucia Finetta το καλοκαίρι του 1473, γεγονός που επιβεβαίωνε και ο ίδιος ο ετοιμοθάνατος βασιλιάς στη διαθήκη του...
Τέλος, όπως διαφαίνεται από τα πιο πάνω, ο γνωστός θρύλος ότι ο ναός του Αγίου Γεωργίου στο Ποτάμι οικοδομήθηκε από τη βασίλισσα Αικατερίνη Κορνάρο ίσως και να περιέχει ψήγματα αλήθειας, αφού ο φεουδάρχης του χωριού αλλά και η σύζυγός του είχαν στενές σχέσεις τόσο με τη βασίλισσα Αικατερίνη Κορνάρο όσο και με τον βασιλιά Ιάκωβο Β' Lusignan. *Ιστορικός - ερευνήτρια
ΛΕΖΑΝΤΑ: Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο Ποτάμι, η οποία σύμφωνα με την παράδοση οικοδομήθηκε από τη βασίλισσα Αικατερίνη Κορνάρο.
