Να υπάρχεις σε οποιαδήποτε μορφή, τι είναι; [Γύρω-γύρω στρέφουμε όλοι μας, και όλο εκεί γυρνάμε]

Αν δεν υπήρχε τίποτα πιο εξελιγμένο, το στρείδι με το τυλώδες κοχύλι, θα ήταν αρκετό.-Ουόλτ Ουίτμαν


1. Ψυχική ανάταση

Ακρόπολη, μεταφυσικό αθηναϊκό μεταμεσήμερο, μια μέρα πριν το θερινό ηλιοστάσιο, την ώρα που το φως ακολουθεί αυτονόητα την πορεία του ήλιου προς τη θάλασσα, χρυσοροδίζοντας περίτεχνα τα Προπύλαια, τον Παρθενώνα κι ό,τι άλλο απόμεινε όρθιο από τα κτίσματα του Ιερού Βράχου. Στις πλαγιές, οι ρυτίδες του πετρώματος σμιλευμένες από τις ηλιαχτίδες και το αεράκι, σχηματίζουν ωκεάνιους κυματισμούς. Στον αφρό επιπλέει η Ακρόπολη, σχεδία φορτωμένη ένα λαό ναυαγισμένο, αιώνες τώρα. Αυτός ο λόφος, σκέφτομαι, είναι ιερός, δεν ανήκει στην ιστορία, διότι η ανθρώπινη ιστορία βρίθει από βάνδαλους, φανατικούς αρχηγούς όπως ο Ναουλομπάτους, ο Αλάριχος, ο Κωνσταντίνος [ο Μέγας], ο Μοροζίνι, για να αναφέρω μερικούς, χωρίς να παραλείψω τον αρχαιοκάπηλο Έλγιν. Ράτσες Ευρωπαίων κι ένα τσούρμο Τούρκοι καταπάτησαν τα πλακόστρωτα, αφήνοντας ανεξίτηλα τα σημάδια της φωτιάς και του λοστού στα αριστουργήματα. Όμως ο Βράχος της Αθήνας άντεξε, γιατί ανήκει σε μια άλλη διάσταση, εκεί όπου συνυπάρχουν οι θεοί με τους δαίμονες δίχως φανατισμούς, και οι συγκρούσεις τους υπακούουν στη Δημιουργία.

Περιδιαβαίνω σκυφτός την αυλή του Ηρώδειου, απολαμβάνω την αισθητική του καλοσχεδιασμένου πλακόστρωτου, τις ανάσες στο πλέγμα των αρμών. Ένας τεράστιος καμβάς φτιαγμένος με γκρίζες πινελιές, πέτρινες πλάκες και μάρμαρα, υλικά που επέζησαν από την Αθήνα της αντιπαροχής, ξαναχρησιμοποιημένα και τοποθετημένα τρυφερά το ένα πλάι στο άλλο. Η κίνησή τους θυμίζει τις πινελιές στους πίνακες του Βαν Γκογκ. Φόρμες ανάγλυφες τα χρώματα του Βικέντιου στον καμβά, λευκόγκριζα αδρά αποτυπώματα, οι πλάκες του Πικιώνη στο χώμα.

Σύμφωνα με μαρτυρίες, την εποχή που ο Δημήτρης Πικιώνης σχεδίαζε -πέτρα πέτρα- τον χώρο γύρω από την Ακρόπολη, περπατούσε σκυφτός μελετώντας τη μορφολογία του εδάφους. Κι όσο κατασκεύαζε τη σκάλα που οδηγεί ανηφορίζοντας στην είσοδο του Ηρώδειου, ζητούσε από τον πρωτομάστορά του -έναν άντρα κανονικού ύψους- να ανεβοκατεβαίνει τα αδιαμόρφωτα σκαλιά, σημαδεύοντας τη θέση τους σύμφωνα με τον βηματισμό του. Με αυτό τον απλό όσο και αξιοθαύμαστο τρόπο, εφάρμοζε στην πράξη τη σχέση ανθρώπου-κλίμακας. Για να μπορούν οι επισκέπτες, αγνοώντας το μυστικό του αρχιμάστορα, να ανεβαίνουν ανάλαφρα προς το θέατρο. Η ανθρώπινη κλίμακα είναι για την αρχιτεκτονική σκέψη και πράξη ό,τι η λυδία λίθος για τους χρυσοχόους. Μοναδικός γνώμονας στην αναζήτηση της αρμονικής σχέσης μεταξύ φόρμας και λειτουργικότητας. Τα αρχιτεκτονικά έργα επιβεβαιώνονται μέσα στον χρόνο με το κριτήριο της κλίμακας, κι ας πρεσβεύουν το αντίθετο οι θιασώτες της αρχιτεκτονικής των Εμιράτων. Ο Πικιώνης έδινε επίσης ιδιαίτερη προσοχή στον διάλογο έργου-φύσης-κλίμακας, κι αυτό υπογραμμίζεται από την επιλογή των φυτών και των δέντρων που κοσμούν τον περιβάλλοντα χώρο. Μυρτιές, κουτσουπιές, σκίνα και ό,τι άλλο φύεται στον χώρο, επιλέχτηκε προσεκτικά και φυτεύτηκε υπό την επίβλεψή του.

Αφήνω το Ηρώδειο και, πριν προχωρήσω προς το εκκλησάκι του Αγίου Δημητρίου του Λουμπαρδιάρη(1), είναι χρήσιμο να αναφέρω γιατί αυτή η συγκεκριμένη επέμβαση στον περιβάλλοντα χώρο του Ιερού Βράχου είναι σημαντική. Στην Αθήνα, μετά το έργο κηποτεχνίας του Εθνικού Κήπου το 1838, δεν είχε πραγματοποιηθεί άλλο μεγάλο δημόσιο υπαίθριο έργο, μέχρι το 1955, χρονιά που άρχισε η διαμόρφωση γύρω από την Ακρόπολη. Εκτός από την αυλή μπροστά στο Ωδείο, το έργο περιλάμβανε δυο διαδρομές με νοητή αφετηρία το "τρίγωνο του Πικιώνη", στη συμβολή της Διονυσίου Αρεοπαγίτου και Αποστόλου Παύλου [τώρα, για ποιο λόγο οι κύριοι δρόμοι που οδηγούν στον Παρθενώνα δεν φέρουν τα ονόματα αυτών που τον οραματίστηκαν και τον πραγματοποίησαν αλλά αυτών που αντιτάχθηκαν σε ό,τι συμβολίζει, είναι άλλη ιστορία]. Η μία διαδρομή ανηφορίζει σχεδόν κυκλικά προς τα Προπύλαια, ενώ η άλλη, ακολουθώντας αντίθετη κατεύθυνση περνάει από τον Λουμπαρδιάρη για να καταλήξει, ένδοξα, στο Άνδηρο(2) και στο μνημείο του Φιλοπάππου.

Από την αρχή της Αποστόλου Παύλου ώς το εκκλησάκι, το καλντερίμι είναι αδρό, διότι έπρεπε να αντέχει στο βάρος των τουριστικών πούλμαν, όμως παρά την ανάγκη μιας "μυκηναϊκής" κατασκευαστικά πλακόστρωσης, οι λεπτομέρειες στις παρυφές του δρόμου είναι αδιαμφισβήτητοι μάρτυρες της προσοχής κι αγάπης με την οποία σχεδιάστηκαν τα λειτουργικά μέλη της διαδρομής. Αρκεί να σκύψουμε στους συλλέκτες βροχής, και να δούμε τις μικρές γούρνες που συγκρατούν νερό για τα πουλιά καθώς επίσης και τον σχεδιασμό των φρεατίων. Έξω από το εκκλησάκι, το λιτό ξύλινο πρόπυλο είναι έργο συνάντησης λαϊκής αρχιτεκτονικής και θρησκειών πολλών πολιτισμών, από την Ελλάδα στο Νεπάλ κι απ' εκεί στην Ιαπωνία. Μας το θυμίζει ο σχεδιασμός του, και το επιβεβαιώνει η συνύπαρξη "παγανιστικών" αποτροπαiκών συμβόλων και βυζαντινού σταυρού, στη σκεπή και το αέτωμα. Στην αυλή του ναού, η τοιχοποιία μεταμορφώνεται μαγικά σε καθρέφτη του λιθόστρωτου και αντίστροφα, το λιθόστρωτο σε καθρέφτη της τοιχοποιίας.

Όσο προχωρώ προς το Άνδηρο παρατηρώ τα ίχνη των αρχαίων σπιτιών. Βραχώδεις τοίχοι, λαξευμένες σκάλες πλάι σε ομοίως λαξευμένες υδρορροές, δοκάρια σκεπής, δεκάδες δωμάτια. Μορφές φευγαλέες στην κορυφή του λόφου, ποδοβολητά, φωνές, μουσικές, κλάματα παιδιών, δούλοι κι αφέντες σκιές όμοιες στο σταχτί χρώμα της πέτρας. Αφουγκράζομαι τους παλμούς, μυρίζω τον ιδρώτα.

Ο Πικιώνης περπατούσε σκυφτός, συνομιλώντας ψιθυριστά με τα ίχνη της πόλης, αναζητώντας μυστικά, αρχαίες καθημερινές ιστορίες.

2. Αισθητική ρύπανση

Θυμάμαι τη νεοκλασική Αθήνα. Θυμάμαι την Αθήνα της αντιπαροχής, την Αθήνα της Χούντας, την Αθήνα της Μεταπολίτευσης, την Αθήνα της Δεξιάς, την Αθήνα της Αριστεράς, την Αθήνα του Κέντρου και περπατώ σκυφτός στην Αθήνα της Εθνικής Αποχαύνωσης. Οι δρόμοι που πήρα για ν' αντικρίσω ιδίοις όμμασι, την "πρόταση" του Δήμου, είναι τρύπιοι, εδώ και χρόνια, τα πεζοδρόμια παγίδες, εδώ και χρόνια, οι γειτονιές γκετοποιημένες, εδώ και χρόνια.
Κάποιοι αγωνιούν.
Κάποιοι αδιαφορούν.
Κάποιοι χρηματίζονται.
Κάποιοι εξουσιάζουν ανεξέλεγκτα και ατιμώρητα, εδώ και χρόνια.
Και το ερώτημα παραμένει: Vae Victis ή Vox populi, vox Dei;(3) Η επιλογή επιβεβαιώνει την προσωπική θέση. Εδώ και χρόνια.


[Σημειώσεις]

1. Κατά τον εορτασμό της μνήμης του αγίου στις 25 Οκτωβρίου 1658, ο τότε χριστιανομάχος αγάς των Αθηνών Γιουσούφ, σχεδίασε, από τα Προπύλαια όπου ήταν η κατοικία του, ν΄ ανατινάξει με λουμπάρδα [μεγάλο κανόνι] την εκκλησία, μαζί με όλο το εκκλησίασμα που είχε συρρεύσει στην πανήγυρη. Ελάχιστα λεπτά όμως πριν από τον κανονιοβολισμό, ξέσπασε καταιγίδα κι ένας κεραυνός έπεσε στην πυριτιδαποθήκη και στο πυροβολείο των Προπυλαίων ανατινάζοντάς τα, με αποτέλεσμα να βρουν τον θάνατο ο αγάς, η οικογένειά του και οι πυροβολητές. Έκτοτε η εκκλησία ονομάστηκε Λουμπαρδιάρης, δηλαδή, βομβιστής.

2. Άνδηρο είναι το φυσικό ή τεχνητό πλάτωμα πάνω στο οποίο ανεγείρεται κτίσμα. Ο Πικιώνης σχεδίασε το συγκεκριμένο σημείο σαν ανοιχτό παρατηρητήριο, μια βεράντα με μαρμάρινα καθίσματα, με θέα τον λόφο των θαυμάτων σε όλο του το μεγαλείο, ημέρα και νύχτα.

3. "Αλίμονο στους Ηττημένους, ή Φωνή λαού, Φωνή θεού".
Ευχαριστώ τους καθηγητές Μανόλη Κορέ και Ζήση Κοτιόνη για την όμορφη βόλτα και τη συζήτηση.
ΕΝΘΕΤΟ: Έργο-φύση-κλίμακα: Τα αρχιτεκτονικά έργα επιβεβαιώνονται μέσα στον χρόνο με το κριτήριο της κλίμακας, κι ας πρεσβεύουν το αντίθετο οι θιασώτες της αρχιτεκτονικής των Εμιράτων

ΛΕΖΑΝΤΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ: Το πλακόστρωτο του Πικιώνη. Λεπτομέρεια.