Γεννήθηκε στην Ακραία Καρπασία την ώρα που ανάτελλε ο ήλιος και ο πατέρας του τον ονόμασε Φοίβο.
Ήταν ωραίος, γενναιόδωρος και πάνω απ’ όλα γεμάτος καλοσύνη.
Υπήρξε στη ζωή ‘τολμητίας και κινδυνευτής’.
Καλό ταξίδι και καλή αντάμωση πολυαγαπημένε μου αδελφέ…
Κατά τη Λατινοκρατία υπήρχαν ναοί αφιερωμένοι στην Παναγία την Ελεούσα τόσο στη Λευκωσία όσο και στην Αμμόχωστο. Οι περισσότεροι από αυτούς τους ναούς ήταν ορθόδοξοι, αλλά στη Λευκωσία υπήρχε ένας σημαντικός και πλούσιος ναός- ουσιαστικά επρόκειτο για μονή- αφιερωμένη στην Παναγία την Ελεούσα που ανήκε στο λατινικό δόγμα. Η μονή αυτή της Παναγίας της Ελεούσας κατεδαφίστηκε το 1567 εξαιτίας της οικοδόμησης της νέας οχύρωσης της Λευκωσίας, όπως έχουμε παρουσιάσει στο παρελθόν σε μελέτες και δημοσιεύσεις μας. Ήταν πολύ σημαντική μονή και με πλούσια ιστορία. Πολλές πηγές μεταξύ αυτών και αρχειακό υλικό μας αποκάλυψαν τις σχέσεις της μονής αυτής με τους Φράγκους βασιλείς της Κύπρου, ποια μέλη σημαντικών οικογενειών υπηρέτησαν ως ηγούμενοί της, για τα εισοδήματά της, στοιχεία υλικού πολιτισμού που υπήρχαν στο ναό της, πού ακριβώς ήταν οικοδομημένη και πολλά άλλα.
Η Παναγία η Ελεούσα γνωστή και ως Μιζερικορδία, όπως αναφέρεται από τον χρονικογράφο μας Λεόντιο Μαχαιρά, ήταν ένας από τους σπουδαιότερους λατινικούς ναούς της Λευκωσίας, που χάθηκε και δεν έμεινε ίχνος από αυτόν. Στις πηγές απαντά ως Παναγία η Ελεούσα ή Misericordia. Η μονή της Παναγίας της Ελεούσας στη Λευκωσία ήταν άμεσα συνδεδεμένη και με μια πηγή με πλούσια νερά, γνωστή ως Νερό της Οχύρωσης (Αcqua della citadella). Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι από την ίδια πηγή είχε υδροδοτηθεί δύο φορές η Λευκωσία. Το Νερό της Οχύρωσης που φαίνεται να ήταν ιδιοκτησία της μονής αυτής προκάλεσε και δικαστικές διαμάχες μεταξύ του ηγουμένου της και των βενετικών αρχών, αλλά τελικά η οθωμανική κατάκτηση της Κύπρου έδωσε τέλος στις διεκδικήσεις αυτές και η ίδια η μονή, όπως σημειώσαμε πιο πάνω, κατεδαφίστηκε το 1567. Ένα έγγραφο μας αποκάλυψε με βεβαιότητα ότι η θέση της μονής ήταν κάποτε εκεί που σήμερα απλώνεται η τάφρος του προμαχώνα Davila. To τοπίο έχει γίνει αγνώριστο με το τσιμέντο που απλώθηκε στη νέα πλατεία. Ευτυχώς όμως η ιστορία της μονής έχει διασωθεί στις πηγές και έτσι δεν μπορεί κανένα τσιμέντο να τη σβήσει. Χάρη στις πηγές γνωρίζουμε ακόμη και τα έπιπλα και τα σκεύη που υπήρχαν στο ναό, έχουμε αναφορές για τα υποστατικά και τα περιβόλια της μονής ακόμη και τη σχέση της με έναν βενετό καθηγητή Φιλοσοφίας.
Μια εικόνα της Παναγίας της Ελεούσας κοσμούσε τον ναό αυτό ο οποίος, σύμφωνα με τον Λεόντιο Μαχαιρά, οικοδομήθηκε από τον Φράγκο βασιλιά Πέτρο Α´ Lusignan. Επρόκειτο κατά τον ίδιο χρονικογράφο ουσιαστικά για ένα πύργο πάνω από τον οποίο ο βασιλιάς οικοδόμησε ένα ναό «…ονόματι Μιζερικορδία». Ο πύργος ήταν ισχυρός και επρόκειτο ουσιαστικά για φυλακή και τον ονόμασε Μαργαρίτα. Φρόντισε, επίσης, να κατασκευάσει γύρω από αυτό τον πύργο τάφρο. Ίσως ο πύργος να έλαβε την ονομασία Μαργαρίτα από τον λόφο στον οποίο οικοδομήθηκε, που έφερε το όνομα Αγία Μαργαρίτα. Ο λόφος αυτός αναφέρεται και στα χρονικά Strambal(d)i και Amadi, όταν διηγούνται την άφιξη των Μαμελούκων στη Λευκωσία, μετά τη νίκη τους το 1426 στη Χοιροκοιτία. Το 1570 στον ίδιο λόφο είχε στρατοπεδεύσει ένας λόχος Οθωμανών και έστησε μία πυροβολαρχία και από εκεί έβαλλε κατά της Λευκωσίας.
Εκτός από τη μονή της Παναγίας της Ελεούσας που ανήκε στους Λατίνους, έχουμε αναφορές και για άλλες δύο εκκλησίες στην πρωτεύουσά μας αφιερωμένες στην Παναγία την Ελεούσα, που ανήκαν στους ορθοδόξους. Η μία εκκλησία αναφέρεται ως Ελεούσα η Μικρή (Heleusa il picolo). Αναφορά για την εν λόγω εκκλησία απαντά σε ένα έγγραφο, στο οποίο σημειώνονται τα ονόματα των υποψηφίων για την εκλογή επισκόπου Λεμεσού-Λευκάρων το έτος 1567. Η εκκλησία αυτή δε γνωρίζουμε πού ακριβώς ήταν οικοδομημένη. Υπήρχε ωστόσο και μία άλλη εκκλησία ορθόδοξη αφιερωμένη στην Παναγία την Ελεούσα. Ο ανώνυμος συντάκτης του Θρήνου της Κύπρου κάνει μνεία σε εκκλησία της Παναγίας της Ελεούσας την οποία είτε κατέστρεψαν οι Οθωμανοί μετά την κατάκτηση της πόλης είτε την μετέτρεψαν σε μουσουλμανικό τέμενος.
Αρχίνησαν τις εκκλησιές να τες καταχαλούσιν
και όσες τους εφάνησαν μετζίτια τες κρατούσιν
εκκλησίαν της Αγιάς Σοφιάς όπού΄τανε ρηγάτον
Αγίαν Κατερίναν τε, οπού’ταν πισκοπάτον
της Ελεούσης εκκλησιάν, οπού’τονε κοντά των….
Οι στίχοι από τον Θρήνο της Κύπρου ορίζουν κατά κάποιο τρόπο τη θέση της εκκλησίας αυτής αν και δεν έχουν διασωθεί τα ίχνη της. Η εκκλησία αυτή φαίνεται να ήταν οικοδομημένη στο κέντρο της πόλης και μάλλον προς τα βόρια και στην ίδια ακτίνα με την Αγία Σοφία και με την Αγία Αικατερίνη, σημερινό Χαϊδάρ πασά τζαμί. Κάποια ελάχιστα ερείπια εκκλησίας υφίστανται έως σήμερα λίγο πιο κάτω από την Αγία Αικατερίνη και ίσως να πρόκειται για την πάλαι ποτέ εκκλησία της Παναγίας της Ελεούσας. Εκκλησία της Παναγίας της Ελεούσας αναφέρεται και σε μία πηγή του 1567, η οποία ωστόσο κατεδαφίστηκε εξαιτίας της νέας οικοδόμησης της οχύρωσης της Λευκωσίας. Η εκκλησία αυτή ήταν οικοδομημένη στο χώρο που οικοδομήθηκε ο προμαχώνας Costanzo ή μάλλον ο προμαχώνας Davila. Η εκκλησία αυτή της Παναγίας της Ελεούσας γειτνίαζε με την Παναγία Ελεούσα (Misericordia)των Λατίνων, στην οποία ήδη αναφερθήκαμε. Επίσης γειτνίαζε και με μια άλλη εκκλησία αποκαλούμενη Αγία Chyrabunsa, η οποία δυστυχώς παραμένει αταύτιστη. Ο ναός αυτός της Παναγίας της Ελεούσας πρέπει μάλλον να ταυτίζεται με τον ομώνυμο ναό που αναφέρεται σε μία πηγή του 1393.
Στον ορθόδοξο ναό της Παναγίας της Ελεούσας που ήταν οικοδομημένος στην περιοχή που υψώθηκε το 1567 ο προμαχώνας Davila και όχι στον ομώνυμο ναό που γειτνίαζε με την Αγία Αικατερίνη των Λατίνων, υπηρέτησε ως οικονόμος ο παπά Παύλος Δορίας. Ο πατέρας του Δημήτρης Δορίας το 1510 είχε προσφέρει ένα ποσό χρημάτων για να διοριστεί ηγούμενος στη μονή του Αγίου Μάμαντος στη Λευκωσία, αλλά πέθανε επιστρέφοντας από τη Βενετία. Τότε, με απόφαση των βενετικών αρχών παραχωρήθηκε το εκκλησιαστικό αξίωμα του ηγουμένου στον γιο του Παύλο, που έως τότε υπηρετούσε ως οικονόμος της εκκλησίας της Παναγίας της Ελεούσας.
Ναός της Παναγίας της Ελεούσας στην Αμμόχωστο
Ένας ορθόδοξος ναός της Παναγίας της Ελεούσας υπήρχε και στην Αμμόχωστο και η περιοχή της πόλης στην οποία ήταν οικοδομημένος αποτελούσε ενορία με το όνομα Ελεούσα (Misericordia). To 1562 από ένα αίτημα που είχε υποβληθεί από τον Ευθύμιο Τζιμπλέττη(Zimblet), κάτοικο Αμμοχώστου και ικανό δημόσιο υπάλληλο, που συνεργαζόταν με τον τότε καπιτάνο Αμμοχώστου Domenigo Trevisan, πληροφορούμαστε περισσότερα στοιχεία για τον ναό αυτό και την ομώνυμη ενορία. Εξαιτίας της επισκευής των οχυρώσεων της Αμμοχώστου κρίθηκε αναγκαίο να κατεδαφιστεί μια οικία που ανήκε στον Ευθύμιο Τζιμπλέττη και έτσι με το αίτημά του ζητούσε αποζημιώσεις. Η οικία του βρισκόταν στην ενορία της Ελεούσας (contrada della Misericordia), δηλαδή κοντά στον ομώνυμο ναό. Η οικία του διέθετε, όπως σημείωνε στο αίτημά του, μεγάλη αυλή, περιβόλι και πηγάδι και έπρεπε επειγόντως να αποζημιωθεί υπενθυμίζοντας ότι είχε πολυμελή οικογένεια αποτελούμενη από οκτώ παιδιά.
Στις 4 Μαῒου του 1570, όταν ο οθωμανικός κίνδυνος γινόταν όλο και πιο ορατός, μετά από απόφαση των βενετικών αρχών κοινοποιήθηκε στην Αμμόχωστο η απελευθέρωση των παροίκων, για να πολεμήσουν κατά των Οθωμανών. Την ίδια ημέρα έγινε και μια επίσημη λιτανεία της εικόνας της Παναγίας της Ελεούσας στην παρουσία του βενετού καπιτάνου Αμμοχώστου και των άλλων αξιωματούχων της πόλης καθώς και πλήθους λαού μέσα από την κεντρική πλατεία. Στη συνέχεια η λιτάνευση της εικόνας έγινε στους δρόμους της πόλης έως την εκκλησία της Παναγίας της Ελεούσας όπου εναπόθεσαν την εικόνα. Ο κόσμος με τη λιτανεία αυτή γέμισε ελπίδα ότι η Μεγαλόχαρη θα τους προστάτευε από τις επιβουλές του εχθρού.
Το 1548 η βενετική Σύγκλητος έδωσε άδεια να οικοδομηθούν στην ενορία της Ελεούσας όπου ήταν η ομώνυμη εκκλησία τόσο αποθήκες όσο και καταστήματα, επειδή ακριβώς η περιοχή γειτνίαζε με το λιμάνι της πόλης. Στην ίδια ενορία της Ελεούσας είχε κατασκευαστεί και μια αποθήκη υπόγεια για τη φύλαξη σιτηρών όπως είχαν γίνει και άλλες δεκαπέντε σε ολόκληρη την πόλη ενόψει της οθωμανικής επίθεσης. Πρόκειται για τις γνωστές γούφες όπως τις αποκαλούσαν.
Αυτές ήταν οι εκκλησίες οι αφιερωμένες στην Παναγία την Ελεούσα τόσο στη Λευκωσία όσο και στην Αμμόχωστο κατά τη Λατινοκρατία. Ανακεφαλαιώνοντας σημειώνουμε ότι στην πρωτεύουσά μας υπήρχαν δύο ορθόδοξοι ναοί της Παναγίας της Ελεούσας και μια μονή των Λατίνων. Ο ένας ναός της Ελεούσας ήταν κοντά στο λατινικό ναό της Αγίας Αικατερίνης και ο άλλος ναός, κατά την άποψή μας, πρέπει να ήταν ο ναός της μικρής Ελεούσας που βρισκόταν στην περιοχή του προμαχώνα Davila. Στην ίδια περιοχή έως το 1567 υφίστατο και η πλούσια λατινική μονή της Παναγίας της Ελεούσας ή Μισερικορδίας.
Από τις πιο πάνω εκκλησίες εξ’ όσων γνωρίζουμε δεν έχουν μείνει κατάλοιπα, ωστόσο μέσα σε βαρύτατο πένθος η σκέψη μας ταξιδεύει στην έρημη μονή της Παναγίας της Ελεούσας Ριζοκαρπάσου.
Αναζητούμε έστω νοερά λίγα δάκρυα της Παναγίας για σένα πολυαγαπημένε μας…
