Του Βαγγέλη Γέττου, Νομικού, ΜΑ Ποινικών Επιστημών

Η τρομακτική βιαιότητα της επίθεσης με σφυρί από έφηβους προς συνομήλικό τους σε ιδιωτικό σχολείο της Λεμεσού δεν εξερράγη ως κεραυνός εν αιθρία. Αντίθετα, αποτελεί το απότοκο μιας αλυσίδας με αλληλοτροφοδοτούμενους κρίκους που ξεκινούν από το πυρηνικό πεδίο της οικογένειας και φτάνουν ως την κορυφή της πολιτειακής ζωής. Ο συστημικός λόγος που διαπερνά όλες τις βαθμίδες της κυρίαρχης ιδεολογίας (κυβερνητικούς και θεσμικούς παράγοντες, ΜΜΕ, κυρίαρχη κουλτούρα, mainstream λόγος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κ.ά.) έσπευσε να αποδώσει το τραγικό όσο και «παράλογο» περιστατικό σε κερματισμένες και ασύνδετες αιτίες: τα video games, η βία που πολλά εμπερικλείουν, η διάρκεια χρήσης των διάφορων gadgets κ.ά. Όμως, αν εξετάσουμε πιο προσεκτικά αυτές τις «αιτίες», θα διαπιστώσουμε ότι δεν αποτελούν αιτίες αλλά συμπτώματα, εκβάσεις, αποτελέσματα της κοινωνικής, πολιτικής και πολιτισμικής παθογένειας της Κύπρου.

Το αφήγημα «τα παιδιά γίνονται βίαια γιατί παίζουν βίαια βιντεοπαιχνίδια» απηχεί την εδώ και πολλές δεκαετίες ξεπερασμένη θεωρία του ‘’λειτουργισμού’’ (functionalism). Σχηματικά, με βάση τη συγκεκριμένη θεωρία, λαμβάνεται ως δεδομένο ότι τα περισσότερα μέλη της κοινωνίας μοιράζονται κοινές πεποιθήσεις και αξίες. Ως συνάρτηση αυτής της θεωρούμενης ως σταθερής και αμετάλλακτης σταθερής βάσης, η κοινωνία αποτελείται από παράγοντες αλληλεξαρτώμενους, μεν, εν πολλοίς απαράλλακτους, δε. Έτσι η κοινωνία ερμηνεύεται, αναλύεται αλλά και αλλάζει με μεμονωμένες ‘’χειρουργικές’’ κινήσεις που, όταν γίνει αντιληπτή μία δυσλειτουργία, αφαιρούν την κακοήθεια και η ζωή μπορεί απρόσκοπτα να συνεχιστεί. Επειδή καμιά κοινωνική θεωρία δεν ίπταται στον πλατωνικό αιθέρα των ιδεών, αξίζει αλλά και απαιτείται να ταχτοποιήσουμε τα παραπάνω στοιχεία στο σημερινό κυπριακό συγκείμενο.

Τα ΜΜΕ, κυρίως, ως ιμάντας μεταβίβασης της γλώσσας και των επιδιώξεων της εξουσίας, έχουν εθίσει την κοινωνία σε μια ερμηνευτική μονολιθιτικότητα. Παράδειγμα: ‘’για την παιδική βία φταίει το internet’’. Αν οι περισσότεροι άνθρωποι πειστούν γι’ αυτό, δεν υπάρχει η ανάγκη να εξεταστεί κάποια εναλλακτική ερμηνεία. Παράδειγμα εναλλακτικής ερμηνείας: ‘’για την παιδική βία φταίει ένα πλέγμα παραγόντων όπως η κουλτούρα του ματσό, ο ακραίος ανταγωνισμός στο σχολείο, η έλλειψη προοπτικής και ελπίδας, η δυσλειτουργία της οικογένειας, τα ψυχολογικά ζητήματα που μπαίνουν κάτω από το χαλί για να προφυλαχθεί η οικογένεια από το κουστομπολιό κ.ά.’’. Και έτσι η βία των βιντεοπαιχνιδιών αναδεικνύεται στον υπέρτατο εγκληματογόνο παράγοντα. Με βάση, τώρα, την άλλη πτυχή της θεωρίας – «αν επέμβουμε ‘’χειρουργικά’’ θα λύσουμε το πρόβλημα»- για να λυθεί το πρόβλημα, αρκεί να απομακρύνουμε τα παιδιά από τις οθόνες, να τους πάρουμε τα τηλεχειριστήρια κτλ.

Τα πράγματα, νομίζω, είναι πολύ πιο σύνθετα από τέτοιες υπεραπλουστευτικές αναλύσεις. Κατ’ αρχάς πάντοτε υπήρχε η βία στα παιδικά παιχνίδια. Ο πετροπόλεμος, τα αυτοσχέδια τόξα και σπαθιά, τα αυτοσχέδια εκρηκτικά κ.ά., ήταν από τα αγαπημένα των αγοριών πριν από μισό αιώνα. Ωστόσο μια απόπειρα δολοφονίας, ως συνέχεια μιας βίαιης αντιπαράθεσης μεταξύ παιδιών, θα ήταν κάτι πράγματι πρωτόγνωρο. Κατά δεύτερον, το παραπάνω παραπειστικό σχήμα βγάζει από το προσκήνιο τις παραστάσεις των παιδιών σε σχέση με τη βία. Ποιες είναι οι μορφές βίας με τις οποίες τα παιδιά στην Κύπρο εξοικειώνονται σήμερα; Είναι η βία του ‘’Ορέστη’’. Είναι η βία του νεοναζισμού. Είναι η ενδοοικογενειακή βία. Είναι η βία της απελευθέρωσης παιδεραστών και βιαστών. Είναι οι συχνά βίαιοι διαπληκτισμοί στους δρόμους των μεγάλων πόλεων. Είναι η σημειολογική βία της πολιτικής εξουσίας που ξεσκίζει την κυπριακή ταυτότητα πουλώντας διαβατήρια σε όποιον έχει χρήματα (δηλαδή σε όποιον είναι σε θέση να ασκήσει βία). Είναι η βία σε βάρος των διαφορετικών ανθρώπων, των μεταναστών, των προσφύγων, του ενδοχολικού εκφοβισμού. Είναι η ψυχολογική κακοποίηση από τους γονείς που θέλουν να δουν τα παιδιά τους να ενταχθούν στην ελίτ ή έστω στις παρυφές της, αφού σ’ ένα νησί διεφθαρμένων «μόνο έτσι προκόβει κανείς». Είναι η βία του ανταγωνισμού που ξεκινά από την γέννηση: ακριβότερα ρούχα, περισσότερα παιχνίδια, καλύτερους βαθμούς, πιο γνωστό πανεπιστήμιο, καλύτερος γάμος, ομορφότερα παιδιά, περισσότερα λεφτά, πιο γρήγορα αυτοκίνητα, πιο μεγάλα σπίτια, πιο εντυπωσιακός τάφος.

Και βεβαίως όλα τα παραπάνω συνδέονται με μια υπέρτερη κοινωνική βία που διαχέεται από όλα τα κανάλια της καθημερινότητας. Όταν η ατιμωρησία επικρατεί στην κορυφή, στην βάση, ο Ρουβίκωνας μεταξύ δίκαιου και αδίκου, κοινωνικής ειρήνης και εγκλήματος θολώνει ακόμα περισσότερο. Το «this is Cyprus» των ελίτ γίνεται «this is our video game». Τα στιλπνά μηνύματα αυθαιρεσίας της κορυφής, όταν κατέρχονται στην αρένα της κοινωνίας, χάνουν το όποιο τους προκάλυμμα και «εξαχριώνονται» απελευθερώνοντας νέες ποσότητες και ποιότητες «ενσώματης» βίας. Το internet, τα video games, οι βίαιες ταινίες, τα reality shows του αυτοεξευτελισμού απλώς συμπληρώνουν σαν γρανάζια έναν έτοιμο μηχανισμό. Η βία απεκδύεται των συνεπειών της και δημιουργεί την νοσηρή φαντασίωση της βίαιης αντιπαράθεσης χωρίς αντίκτυπο, ακόμα και αν επέλθει βαρύς τραυματισμός ή θάνατος.

Κλείνω με την προσδοκία η κυπριακή δικαιοσύνη να μην ξεσπάσει σε αυτά τα ανυπεράσπιστα από τον κοινωνικό κανιβαλισμό παιδιά. Να μην ‘’ρεφάρουν’’ οι δικαστές για την προκλητική τους αδράνεια απέναντι σε τόνους σκανδάλων και στο οργανωμένο έγκλημα, καταστρέφοντας τις ήδη κατεστραμμένες ζωές αυτών των εφήβων και των οικογενειών τους. Να επιβληθούν εναλλακτικές του εγκλεισμού ποινές που θα δείξουν επιτέλους έναν άλλο δρόμο σε αυτούς και σ’ εμάς.