Μια παύση. 55 τετραγωνικά χιλιόμετρα πράσινης και εύφορης γης κάηκαν ολοσχερώς. Αχανής βλάστηση, χιλιάδες ζώα, εκατοντάδες περβόλια, δεκάδες οικίες. Τέσσερις ανθρώπινες ζωές. Ο Πρόεδρος χαρακτήρισε την πυρκαγιά τη «μεγαλύτερη καταστροφή στον τόπο από την εισβολή». Και όμως, ούτε μισή μέρα πένθους δεν κηρύχθηκε. Να θρηνήσουμε. Να συλλάβουμε τι έγινε. Να εκτιμήσουμε τι χάσαμε. Να αναλογιστούμε τις υπαρξιακές μας ευθύνες σαν κληρονόμοι αυτής της γης. Χωρίς μεσίστιες σημαίες, κάναμε μια γρήγορη παύση και συνεχίσαμε τη ζωή μας πιο μουδιασμένοι και πιο ανεκτικοί σε χτυπήματα που κανονικά θα έπρεπε να επιφέρουν παραπάνω πόνο.

Χωρίς ανάληψη περαιτέρω ευθυνών η κυβέρνηση άνοιξε τραπεζικό λογαριασμό για εισφορές και εξήγγειλε μέτρα αποζημίωσης των πληγέντων. Δύο-τρία διαβατήρια ευρώ. Έναν συγκεκριμένο αριθμό. Ποιος όμως χρηματικός παρονομαστής μπορεί να αντικατοπτρίσει την πραγματική αξία μιας αιωνόβιας ελιάς; Ενός αιωνόβιου οικοσυστήματος; Όταν βλέπεις το σπίτι σου, τα σπαρτά σου και τους κόπους μιας ζωής να καίγονται κάτι μέσα σου καίγεται μαζί τους. Η φωτιά εξαπλώνεται στο ψυχοσωματικό οικοσύστημα και κανένα χρηματικό ποσό δεν μπορεί να θεραπεύσει αυτόν τον πόνο. Επιπλέον, οι πληγέντες είναι όλος ο λαός. Θα αποζημιωθούν όλοι;

Και πιο σημαντικά, θα αποζημιωθούν οι επόμενες γενιές;

Μας βαραίνουν τεράστιες ευθύνες. Προς τη φύση και όλα τα έμβια όντα που γέννησε, γεννά και θα γεννήσει. Προς τους εαυτούς μας, προς τους προγόνους μας, προς τους απογόνους μας. Προς τον Ήλιο, το φεγγάρι, τα άπειρα άστρα. Προς τον Θεό. Αυτό το βάρος ευθύνης δεν πρέπει να μας τρομάζει. Αντιθέτως, είναι χαρμόσυνο γεγονός που αλαφραίνει. Πρώτον, επειδή μόνο η ανάληψη ευθυνών μπορεί να φέρει εξιλέωση και να θεραπεύσει (και όχι απλώς να αποζημιώσει) τα συλλογικά τραύματα που κουβαλάμε, δίνοντας νόημα στους καθημερινούς μας αγώνες όπως δίνει νόημα το ανάγιωμα των παιδιών. Kαι δεύτερο επειδή, στη σημερινή τεχνολογική εποχή διαθέτουμε στα χέρια μας εφαρμόσιμες λύσεις. Μπορεί να μην είναι πρώτο θέμα στα ΜΜΕ, ή viral στο Instagram ή στο TikTok, αλλά παράλληλα με την εξέλιξη της τεχνολογίας τα τελευταία 20 χρόνια, η επιστήμη της οικολογίας βίωσε την ίδια εξέλιξη. Και η απάντηση είναι στο χώμα κάτω από τα πόδια μας όπου ένα γραμμάριο γη μπορεί να περιέχει δισεκατομμύρια οργανισμούς από χιλιάδες διαφορετικά είδη, κυρίως μικρόβια.

Υπάρχουν πλέον σχετικά εύκολες πρακτικές υποστηριζόμενες από εξειδικευμένες μελέτες από τους καλύτερους επιστήμονες στον τομέα οι οποίες μπορούν να αναζωογονήσουν και το πιο έρημο τοπίο. Είτε στον Αμαζόνιο όπου σε ένα από τα πιο μεγάλα αναπτυξιακά έργα στον κόσμο 73 εκατομμύρια δέντρα θα φυτευτούν σε έναν πρώην τροπικό παράδεισο που αποψιλώθηκε και ερημώθηκε πριν δεκαετίες ή στο Πράσινο Τείχος κατά μήκος της Σαχάρας στην Αφρική. Υπάρχουν χιλιάδες παραδείγματα σε όλο τον πλανήτη από επίσημους οργανισμούς ή αυτόνομες ομάδες που δουλεύουν με μεράκι για την οικολογική αναζωογόνηση του πλανήτη. Θα σας παραθέσω ένα. Τον αδερφό του Έλον Μασκ, Κίμπαλ Μασκ, ο οποίος παράλληλα με τα πρότζεκτ του αδερφού του ασχολείται αποκλειστικά με την εξέλιξη έξυπνων μεθόδων καλλιέργειας φυσικών πόρων όπως κάθετου τύπου και υδροπονίας, οι οποίες μπορούν να αναπτυχθούν στα σπίτια μας, στις πολυκατοικίες μας, στις συνοικίες μας, μέσα σε κοντέινερ και εν τέλει στον Άρη. Τον πλανήτη που θέλει να εποικήσουμε μια μέρα η Space X του Έλον σε συνεργασία με τη ΝASA. Γι' αυτόν τον λόγο ο Κίμπαλ είναι στο διοικητικό συμβούλιο της Space X αφού για να εποικηθεί ένας άγονος, αφιλόξενος και ηλιοπυρόπληκτος πλανήτης εξυπακούεται ότι θα τον αναζωογονήσεις οικολογικά.

Ακόμη μια παύση.

Ξαφνικά ταξιδεύομε από την πυρόπληκτη γη στην Κύπρο στον Άρη. Γράφοντας αυτό το κείμενο ρώτησα έναν παππού την άποψή του για τις φωτιές. «Έχουμε συγχύσει σαν λαός την εξυπνάδα με την πονηριά, το θράσος με το θάρρος και την περηφάνια με την υπεροψία» μου απάντησε. «Είναι θράσος να δώσεις μόνο αποζημιώσεις ενώ χρειάζεται θάρρος να αναλάβεις τις ευθύνες σου. Χρειάζεται εξυπνάδα για να προβλέψεις μια επικείμενη καταστροφή και να πράξεις πριν γίνει, είτε για να την αποτρέψεις είτε για να την αντιμετωπίσεις αποτελεσματικά όταν εμφανιστεί». «Την υπεροψία; Πώς την εκλαμβάνετε την υπεροψία;» τον ρώτησα. «Η υπεροψία είναι όταν υπερβαίνεις τα όρια της φαντασίας και φαντάζεσαι πράγματα τα οποία δεν είναι εφικτά. Είσαι υπερόπτης» μου εξήγησε.

Πόσο αλήθεια. Η φαντασία είναι από τα πιο σημαντικά συνειδησιακά και δημιουργικά εργαλεία της ανθρωπότητας και τα όριά της είναι εκείνα όπου η

φαντασία μπορεί να μετατραπεί, ή αν θέλετε, να γονιμοποιηθεί σε χειροπιαστές καταστάσεις.

Ξεπερνούμε τα όρια της φαντασίας όταν αναμένουμε ενδόμυχα ότι μια μέρα, μια διεθνής εταιρεία, σαν από μηχανής Θεός, θα ανακαλύψει και θα μας προτείνει μια μαγική plug and play λύση για τον καύσωνα που περνάμε κάθε καλοκαίρι λόγω ξηρασίας, με εμάς αμέτοχους στην υλοποίησή της. Την Κύπρο μέσα σε μια γυάλα με ένα τεράστιο υπερσύγχρονο κλιματιστικό σύστημα από πάνω. Απλώς συνεχίζουμε να βλέπουμε τη φύση αφ’ υψηλού, να την εκλαμβάνουμε σαν μια άψυχη μηχανή, και να παραμένουμε δημιουργικά και συνειδησιακά άγονοι.

Ο διάλογός μας με τη Φύση, με κεφαλαίο Φ, θέλει φαντασία μπολιασμένη με αγάπη. Για λίπασμα πρέπει να βάλουμε τον κόπο, τον μόχθο και το μεράκι μας. Από αυτό το σημείο μπορούμε να αρχίσουμε να σχεδιάζουμε το μέλλον μας αντί να είμαστε άμοιροι των καταστάσεων. Στο παρόν στην Κύπρο τι διάλογο κάνουμε, η μάλλον, τι μονόλογο επιβάλλουμε στο οικοσύστημα αυτού του όμορφου νησιού που φιλοξενεί τον κάθε έναν από εμάς για μια χούφτα χρόνια, ώστε να προσπερνάμε χωρίς παύση και με έναν κόμπο στον λαιμό 55 τετραγωνικά χιλιόμετρα καμένης γης;

Και τι άλλο πρέπει να θυσιαστεί στον βωμό αυτού του μονολόγου ώστε να αρχίσουμε να κάνουμε διάλογο με το περιβάλλον μας; Να καεί το Τρόοδος; Να μολυνθούν οι θάλασσες από «υποθαλάσσιο ατύχημα» σε πλατφόρμα; Να βιώσουμε 10 χρόνια ανομβρίας; Να ερημώσει το νησί, ο ψυχικός μας κόσμος και ο πολιτισμικός μας ιστός;

Πολλοί λαοί είδαν με τα μάτια τους την κατάρρευση της κοινωνίας τους λόγω κατάρρευσης του οικοσυστήματός τους. Το απομονωμένο Νησί του Πάσχα στον Ειρηνικό Ωκεανό είναι ένα παράδειγμα. Όταν έφτασαν οι πρώτοι Πολυνήσιοι το 300 μ.Χ., το νησί ήταν καλυμμένο με πυκνή τροπική βλάστηση. Περιβαλλόμενοι από ένα τόσο πλούσιο οικοσύστημα αναπτύχθηκε ένας πολυδιάστατος πολιτισμός με πληθυσμό 130 ατόμων κάθε τετραγωνικό χιλιόμετρο. Από την πρώτη στιγμή οι Πολυνήσιοι άρχισαν να κόβουν δέντρα και να καίνε δάση για γεωργία και συνέχισαν την ίδια τακτική χωρίς μέτρο ή επίγνωση των επιπτώσεων των πράξεών τους για αιώνες. Σήμερα το νησί είναι έρημο. Με έκταση 165 τ.χλμ. φιλοξενεί μόνο 8.000 κατοίκους. Το ίδιο μοτίβο παρατηρούμε στο νησί Καχουλούι στη Χαβάη.

Ένα πολύ πιο γνωστό παράδειγμα νησιού είναι η Ισπανιόλα που συνορεύει τη Δομινικανή Δημοκρατία. Η Ισπανιόλα είναι το πρώτο νησί που βρήκε και αγκυροβόλησε ο Κολόμβος και το πρώτο που αποικήθηκε εις βάρος φυσικά των ιθαγενών που κατοικούσαν εκεί. Οι Ισπανοί έλεγχαν όλο το νησί έως το 1697 όταν παραχώρησαν το ανατολικό ένα τρίτο του νησιού, τη σημερινή Αϊτή, στους Γάλλους, κρατώντας το υπόλοιπο, τη σημερινή Δομινικανή Δημοκρατία. Οι δύο αυτοκρατορίες ακολούθησαν διαφορετικές τακτικές εκμετάλλευσης του νησιού. Η Γαλλία μετέφερε στην Αϊτή σκλάβους από εκατοντάδες περιοχές της Αφρικής, και ως εκ τούτου δεν είχαν κοινές πολιτισμικές ρίζες και άρχισαν μια εντατική αποψίλωση των δασών στέλνοντας πίσω στη Γαλλία καράβια με ξυλεία και άλλο φυσικό πλούτο, όπως βαμβάκι και χρυσό.

Και φτάνουμε στο σήμερα. Απώλεια μάζας πάγου στη Γροιλανδία, την Ανταρκτική, την Αρκτική και στους παγετώνες που σχηματίζονται σε ορεινές κοιλάδες παγκοσμίως. Ρεκόρ θερμοκρασιών σε σχεδόν όλες τις χώρες παγκοσμίως. Περίοδοι ανομβρίας ακολουθούνται από ακραίες πλημμύρες. Από το 1995 έως το 2009 η Αυστραλία βίωσε τη χειρότερη ανομβρία των τελευταίων 1.000 χρόνων (The Μillennium Drought) και το 2010 τις χειρότερες πλημμύρες στην ιστορία της. Φέτος η Καλιφόρνια περνά στο τέταρτο έτος της χειρότερης ανομβρίας στη σύγχρονη ιστορία της η οποία επηρεάζει τον Καναδά βορειότερα που φέτος είδε τις θερμοκρασίες να ανεβαίνουν στους 60 βαθμούς. Είναι αναρίθμητα τα παραδείγματα, όλα συγκεκριμένα και όλα τοπικά και που μαζί ζωγραφίζουν μια εικόνα παγκόσμιας οικολογικής καταστροφής με κύριο υπαίτιο τον άνθρωπο και τις ανθρωποκεντρικές κοινωνίες που αναπτύσσει εις βάρος της φύσης.

Φαντάζομαι πως αν ένας αρχαίος Κύπριος μεταφερόταν ξαφνικά στο παρόν και κοίταζε ψηλά στον ουρανό, μάλλον θα αναρωτιόταν τι απέγιναν τα μύρια πολύχρωμα πτηνά που τον κοσμούσαν και μας κελαηδούσαν. Όπως αναρωτιούνται μερικοί πιο παλιοί τι απέγιναν τα έντομα που χτυπούσαν στον ανεμοθώρακα του αυτοκινήτου μας.

Μια παύση.

Η Γη καίγεται. Μα δεν κάναμε μια παύση με τον κορωνοϊό; Εδώ και ενάμιση χρόνο η φύση μας έδωσε μια γεύση του φαρμακιού που την ταΐζουμε. Όχι για να μας εκδικηθεί. Η φύση δεν εκδικείται. Ό,τι σπέρνεις θερίζεις. Δείχνει σαν καλός δάσκαλος. Το πλήθος ρώτησε τον Χριστό για τη βασιλεία του Θεού και του εξήγησε πως «η βασιλεία των ουρανών είναι όμοια με σπόρο σιναπιού (μουστάρδας), που τον πήρε κάποιος άνθρωπος και τον έσπειρε στο χωράφι του.

Αυτός ο σπόρος, αν και μικρότερος από όλους τους σπόρους, όταν βλαστήσει και μεγαλώσει γίνεται φυτό μεγαλύτερο από όλα τα λαχανικά, σωστό δένδρο, όπου μπορούν να έρχονται τα πτηνά του ουρανού και να κατοικούν στα κλαδιά του».

Επανεκκίνηση

*Ο Αλέξης Καρκώτης κατέχει δίπλωμα στην Οικολογία και διδακτορικό στην Κοινωνική Ανθρωπολογία

Φωτογραφία: Εικόνα από την πυρκαγιά στην ορεινή Λάρνακα|Κάτια Χριστοδούλου|ΚΥΠΕ