Ποια σχέση μπορεί να υπάρχει μεταξύ οικονομίας και γλώσσας; Πώς η γλώσσα, ένα κατ' εξοχήν πνευματικό και πολιτισμικό αγαθό, συνδέεται με την οικονομία, που αδιαμφισβήτητα σχετίζεται με κατ' εξοχήν υλικά αγαθά; Στα πιο πάνω ερωτήματα θα μπορούσαμε να απαντήσουμε με βεβαιότητα ότι η σύνδεση οικονομίας και γλώσσας είναι πολλαπλή. Παρόλο που δεν θα αναφερθούμε αναλυτικά σε όλες τις πτυχές αυτής της σχέσης, θα παρουσιάσουμε εν συντομία τον ρόλο που διαδραματίζει η γλώσσα -ή, καλύτερα, οι γλώσσες- στην εταιρική επικοινωνία.

Η γλώσσα, παίζει καθοριστικό ρόλο σε μια επιχείρηση, αφού διαπνέει κάθε όψη της λειτουργίας της. Καταγράφονται, λοιπόν, δύο αντιθετικές τάσεις ως προς τη χρήση, την παρουσία και τη διαχείριση των γλωσσών στις επιχειρήσεις. Η πρώτη τάση επιβεβαιώνει τη χρήση της αγγλικής ως γλώσσας-οχήματος,  δηλαδή ως γλώσσας που χρησιμοποιείται για να διευκολύνει την επικοινωνία μεταξύ ομιλητών που δεν έχουν κοινή μητρική γλώσσα. Ωστόσο, όπως επισημαίνουν πολλοί ερευνητές, οι σύγχρονοι εργασιακοί χώροι είναι διεθνείς και πολύγλωσσοι, και το γλωσσικό τοπίο των μικρομεσαίων, των μεγάλων και των διεθνών επιχειρήσεων είναι πλούσιο και ετερογενές.

Μια πρόσφατη έρευνα εξέτασε τη γλωσσική πολιτική σε κυπριακές μικρομεσαίες επιχειρήσεις που έχουν σαφή διεθνή προσανατολισμό, προωθώντας τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους στο εξωτερικό. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, οι περισσότερες μικρομεσαίες επιχειρήσεις υιοθετούν μονόγλωσση πολιτική και προωθούν τη χρήση της αγγλικής για τη διευκόλυνση της επικοινωνίας. Η αγγλική δεν αντικαθιστά την ελληνική, αλλά κυριαρχεί τόσο στην εξωτερική όσο και εσωτερική επικοινωνία. Για παράδειγμα, η αγγλική είναι προαπαιτούμενο προσόν για την πλειονότητα των διοικητικών θέσεων εργασίας, οι οποίες συχνά διαφημίζονται μόνο στα αγγλικά. Παράλληλα, η αγγλική κατέχει εξέχουσα θέση στη διαδικασία διαμόρφωσης του εικονικού χώρου των επιχειρήσεων και, συνεπώς, στη συγκρότηση της γλωσσικής του φυσιογνωμίας, όπως αυτή προβάλλει μέσα από ιστοσελίδες, λογότυπα, κτηριακές εγκαταστάσεις και συσκευασίες προϊόντων. Η θέση της αγγλικής εντείνεται και ενισχύεται από τις γλωσσικές πεποιθήσεις που μοιράζονται οι εργαζόμενοι σε διάφορες βαθμίδες των εταιρειών για τη χρησιμότητα της αγγλικής γλώσσας. Συνεπώς, χωρίς να υπάρχουν αυστηροί κανονισμοί που να ρυθμίζουν τη χρήση της, το να ανατρέξει κανείς σε αυτήν προκύπτει ως λύση «κοινής λογικής» (Milar and Jensen 2009).

Τι συμβαίνει όμως με τις υπόλοιπες γλώσσες; Είναι το επιχειρησιακό πεδίο ένας σημαντικός τομέας, ο οποίος μπορεί να αξιοποιηθεί για την προώθηση της πολυγλωσσίας;

Η ελληνική...

Κατ' αρχάς, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι η ελληνική κατέχει σημαντική θέση στις επιχειρήσεις. Η χρήση της δεν διαχέεται σε όλο το φάσμα λειτουργιών των επιχειρήσεων, αλλά επιλέγεται τις περισσότερες φορές για την καθημερινή προφορική επικοινωνία και συμβάλλει άμεσα στην εργασιακή κοινωνικοποίηση των εργαζομένων. Δεν μπορούμε, όμως, σε καμία περίπτωση να ισχυριστούμε ότι όσοι δεν γνωρίζουν ελληνικά δεν μπορούν να εργαστούν παραγωγικά και αποτελεσματικά, ή να ανεβούν στην ιεραρχία.

Εναλλακτικά επικοινωνιακά σενάρια…

Ναι, σε κάποιες επιχειρήσεις εντοπίστηκαν εναλλακτικά επικοινωνιακά σενάρια, μικρές εστίες πολυγλωσσίας και ψήγματα πολύγλωσσης πρακτικής. Για παράδειγμα, συγκεκριμένη γαλακτοβιομηχανία υιοθέτησε πολύγλωσση πολιτική στην εσωτερική σήμανση, σε ανακοινώσεις, ενημερωτικά έντυπα με τους κανόνες υγιεινής και τις οδηγίες χρήσης μηχανημάτων. Σκοπός της ήταν να πετύχει καλύτερη επικοινωνία με τα μέλη του εργατικού προσωπικού και να διασφαλίσει ότι οι κανόνες ποιότητας και υγιεινής που τίθενται κατά τη διαδικασία παραγωγής είναι κατανοητοί και μπορούν εύκολα να τηρηθούν. Επιπλέον, συγκεκριμένη φαρμακοβιομηχανία χρησιμοποίησε τη ρωσική γλώσσα σε διαφημίσεις και σε φύλλο οδηγιών χρήσης ορισμένων φαρμακευτικών προϊόντων, με σκοπό να προσεγγίσει άμεσα ρωσόφωνους που διαμένουν στην Κύπρο, κερδίζοντας ένα συγκεκριμένο μέρος του καταναλωτικού κοινού.

Η πολύγλωσση φιλοσοφία των επιχειρήσεων…

Αρκετές επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν θετικά την πολυγλωσσία, η οποία εντάσσεται με επιτυχία στα επιχειρησιακά σχέδια και αποτελεί μέρος της όλης φιλοσοφίας τους. Η υιοθέτηση μιας πολύγλωσσης πολιτικής εντοπίζεται εκεί όπου οι επιχειρήσεις επιθυμούν να αναπτύξουν πιο προσωπικό είδος σχέσης με τον πελάτη, απευθυνόμενες άμεσα και φιλικά σε αυτόν, υιοθετώντας τη γλώσσα του. Τέτοια είναι η προσέγγιση που ακολουθούν οι εταιρείες πώλησης και ανάπτυξης γης, συνειδητοποιώντας ότι η αγγλική είναι σίγουρα πολύ σημαντική αλλά δεν επαρκεί για επέκταση σε νέες αγορές. Υιοθετώντας μια πελατοκεντρική προσέγγιση, χρησιμοποιούν τις γλώσσες των πελατών στις ιστοσελίδες, στις διαφημίσεις, στην παρουσίαση των ακινήτων, στα συμβόλαια, στη γραπτή και προφορική διαπροσωπική επικοινωνία. Μέσα από την υιοθέτηση της πολυγλωσσίας αποκτούν ουσιαστικά ένα στρατηγικό πλεονέκτημα. Τέτοια είναι και η προσέγγιση που εφαρμόζουν πολλές διεθνείς εταιρείες που πωλούν τα προϊόντα τους ηλεκτρονικά, όπως η Booking.Com.

Πόπη Θεοφάνους, γλωσσολόγος-εκπαιδευτικός, μέλος του δ.σ. της Γλωσσολογικής Εταιρείας Κύπρου.