Εφτά τουλάχιστον γενιές στροβιλίζονται στις σκοτεινές έλικες του λαβύρινθου εντός μας, ισορροπώντας σιωπηρά τα πάθη των αγίων μ' εκείνα των δολοφόνων. Κι αρκεί ένα απαλό ρεύμα, μια μικρή παρέκκλιση για να επέλθει η σύγκρουση των γονιδίων, εμπλέκοντας μαρτυρικά τους πεπερασμένους χρόνους με τα επεισόδια της παρούσης ζωής. Εν κατακλείδι, το μέλλον του ανθρώπου εκπορεύεται από παρελθόν μεθυσμένο και πορεύεται προς το ανώφελο τρεκλίζοντας. Έστω εν μέρει.

Αν θυμάμαι καλά, γνώρισα τον καθηγητή Μανώλη Ανδρόνικο το 1966, σε μια διάλεξη για τον Σαίξπηρ, στην Καλλιτεχνική Εταιρεία «Τέχνη» της Θεσσαλονίκης (1). Στον διάλογο που ακολούθησε την ομιλία «διαφωνήσαμε ιδεολογικά», εγώ με τη νεανική αυθάδεια του εικοσάχρονου, εκείνος με την ωριμότητα και την ηρεμία που τον διέκριναν πάντα. Μετά το τέλος της συζήτησης (όπως συχνά συμβαίνει με τους καλοπροαίρετα διαφωνούντες), τον πλησίασα, διευκρινίσαμε κατά κάποιον τρόπο τις «διαφορές» μας, σμίξαμε φιλικά τα χέρια κι αποχωρίσαμε. Εκείνος ακολουθώντας σταθερά το όνειρό του, εγώ αναζητώντας τον ανήσυχο κι άλλο τόσο άγνωστο εαυτό μου.

Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, συναντηθήκαμε και πάλι στη Θεσσαλονίκη, αυτή τη φορά όμως το περιβάλλον ευνόησε να δημιουργηθεί μεταξύ μας μια στενότερη σχέση, βασισμένη στην αλληλοεκτίμηση. Έτσι, όταν έμαθα για την ανακάλυψη του Τάφου στη Βεργίνα, είχα το θάρρος να του τηλεφωνήσω ζητώντας μια επίσκεψη στον χώρο. Η εγκαρδιότητα της φωνής του κάλμαρε την αβεβαιότητα μου, κι όταν συμφωνήσαμε στην ημερομηνία, πέταξα κυριολεκτικά απ' τη χαρά μου.

Καβάλησα το Pony κι έτρεξα στη Βεργίνα.

Τον συνάντησα στη βεράντα του σπιτιού που έμενε όσο γίνονταν εργασίες και ξεκινήσαμε με τα πόδια για την ανασκαφή. Θυμάμαι το κατέβασμα, την υγρή μυρωδιά του χώματος, τον γκρίζο τοίχο με το διαμπερές τραύμα στα πλευρά, τη λινάτσα που έκρυβε γεμάτη ενοχή την ασεβή επέμβαση και τη λαχτάρα να δω αυτό που υπήρχε στην άλλη μεριά (του Χρόνου θα έλεγα, αν δεν το θεωρούσα κοινότοπο). Πέρασε σκυφτός από το χάσμα στο εσωτερικό του τάφου κρατώντας μια μπαλαντέζα με μακρύ, νομίζω κόκκινο, καλώδιο, ενώ εγώ περιορίστηκα μισός μέσα μισός έξω από το στόμιο. Άναψε τη λάμπα και η σκιά του προβλήθηκε για μια στιγμή πανύψηλη, σχηματίζοντας εναγώνιες τεθλασμένες από το δάπεδο ώς το ταβάνι. Έστρεψε το φως πλάγια κι αυτό που φανερώθηκε ένιωσα ότι δεν πρόκειται να το ξεχάσω στην υπόλοιπη ζωή μου: στον απέναντι τοίχο, μπροστά στα ευτυχισμένα μάτια μου, ζωντάνεψε μία από τις πιο όμορφες και τραγικές ζωγραφικές της αρχαιότητας: ο Πλούτωνας άρπαζε την Περσεφόνη από τον Πάνω Κόσμο, για να την κάνει γυναίκα του στον Κάτω. Η όψη του ήταν (και είναι) κάτι περισσότερο από ανθρώπου αγριεμένου, είναι η όψη μιας χθόνιας δύναμης που της απαγορεύουν  την αγάπη, κι αυτή, μην αντέχοντας να ζει στιγμή μακριά της, αποφασίζει να την κλέψει. Το αδίστακτο βλέμμα του, φτιαγμένο από χέρι ζωγράφου μαέστρου, εκπέμπει ένα μείγμα απροκάλυπτης αποφασιστικότητας κι απελπισίας. Γνωρίζει ότι η πράξη του θα είναι κατακριτέα από θνητούς κι αθανάτους στους αιώνες των αιώνων, αλλά αδιαφορώντας, εισβάλει στο φως κι αρπάζει την κόρη βαστώντας την από το στήθος, δυνατά όσο απαιτεί η φυγή, κι απαλά όσο ορίζει ο έρωτας, ο έρωτάς του για εκείνη που, παρασυρμένη από την ορμή του άρματος, απλώνει τα χέρια στον αέρα αινιγματικά: από τη μια εκλιπαρώντας την άνοιξη, κι από την άλλη αποχαιρετώντας μοιρολατρικά τον επάνω κόσμο. Οι ανοιχτές παλάμες κραυγάζουν σιωπηρά ικετεύοντας το φως, τα βραχιόλια περιδινίζονται ηχηρά στον άνεμο, ενώ το κορμί, ζυγίζοντας σοφά το μάταιο της προσπάθειας, αφήνεται άβουλα στην ερωτική βούληση του Θεού.

Δεν έχω καταλάβει μέχρι σήμερα αν το ύφασμα το οποίο καλύπτει την ήβη είναι της Περσεφόνης, ή αν ο Άδης τη σκεπάζει με το ρούχο του προστατεύοντας την αγνότητά της. Όπως και να έχει, ανάμεσα στο γυμνό σώμα του Θεού και στο δικό της, μεσολαβεί ένα φωτεινό ρόδινο φάσμα με πτυχές υφάσματος, δηλώνοντας ταυτόχρονα την παρθενία της κόρης, τον πόθο του απαγωγέα και τον παφλασμό της αρπαχτικής αναχώρησης.

Το φως μαραίνει τον έρωτα, στο σκοτάδι, θα μείνουμε εσύ κι εγώ, για πάντα ερωτευμένοι...

...τον άκουσα να της λέει, και παρακάμπτοντας τη βία της αρπαγής, αισθάνθηκα ότι όσα συνθέτουν αυτή την εικόνα, δηλώνουν, χάρις στην άφθαστη ικανότητα του ζωγράφου, ένα νέο ξεκίνημα: τα άλογα, υπακούοντας στο τεντωμένο χαλινάρι πηδάνε ξαφνιασμένα εμπρός, οι ρόδες περιστρέφονται στο κενό αυλακώνοντας το χώμα, οι πέτρες ανακατεύονται με τη σκόνη ανάμεσα στα δάχτυλα του Πλούτωνα, όσο η πλατιά αντρική πατούσα αφήνει το έδαφος για να καβαλήσει το άρμα σφραγίζοντας τη βίαιη πράξη. Η καμπύλη του άρματος τονίζει τη σκληρή ευθεία του σκήπτρου που υψώνεται περισσότερο σαν προειδοποίηση προς τους Ολύμπιους και τη θεά Μητέρα, παρά ως φαλλός σε στύση.

Το φως μαραίνει τον έρωτα, η φράση περιστρέφεται σε δύο ανεπανάληπτα σχεδιασμένους τροχούς, σε δύο αλάνθαστες ελλείψεις που καθηλώνουν το μάτι αναπηδώντας απειλητικά στον άψογα και με σοφία κεκλιμένο, άξονά τους.

Αξίζει να σκεφτούμε ότι, η εικόνα φτιάχτηκε την εποχή όπου το κοντινό και το μακρινό αντικείμενο ήταν ιδίου μεγέθους στη ζωγραφική  επιφάνεια, κι απλά το «εδώ» και το «εκεί», κατείχαν διαφορετική θέση στον επίπεδο χώρο. Όμως στο συγκεκριμένο έργο, αν και λείπουν τα σημεία φυγής (παρ' ότι ολόκληρο είναι μια φυγή), υπάρχουν τα σπέρματα αυτού που αιώνες αργότερα ονόμασαν Αναγεννησιακή προοπτική.

Πίσω από το άρμα, παρακολουθεί με απόγνωση την απαγωγή η Γλαύκη. Το σηκωμένο μπράτσο της προτείνει την παλάμη με όλα τα δάχτυλα ανοιχτά, θέλοντας να αποτρέψει το κακό εξορκίζοντάς το, ενώ τα «απόνερα» του άρματος φουσκώνουν σαν πανί πλοίου το φόρεμα, αποκαλύπτοντας το ολόλευκο νεανικό στήθος. Τα μάτια της, φτιαγμένα με δύο μαγικές τελείες, με δύο μοναδικά αγγίγματα του πινέλου στον υγρό τοίχο, εκπέμπουν φόβο κι απόγνωση. Στο αριστερό άκρο της σύνθεσης, μπροστά από τα άλογα, ο ανάλαφρος Ερμής, μετατρέπει την αρπαγή σε γαμήλια τελετή προτείνοντας το Κηρύκειο. Μια από τις σπάνιες φορές κατά την οποία ο ψυχοπομπός μεταμορφώνεται σε προπομπό του έρωτα, υπακούοντας στην επιθυμία του άρχοντα των νεκρών.

Πίσω από τη Γλαύκη, στον πλαϊνό μικρό τοίχο, μια φιγούρα γυναίκας απαρηγόρητης φέρνει στον νου τη θεά Μητέρα.

Τον έβλεπα να ζωγραφίζει γρήγορα, τον είδα να τελειώνει το έργο και να βγαίνει στο φως λαχανιασμένος, έπειτα είδα τους άλλους να σκεπάζουν πάραυτα το κτίσμα με χώμα, βυθίζοντας τη ζωγραφιά στο σκοτάδι μιας νύχτας που διήρκεσε δυόμιση χιλιάδες χρόνια. Ήταν μια μεγάλη σιωπηλή νύχτα βουτηγμένη στο όνειρο.

Δεν μπορώ να προσδιορίσω πόσο κράτησε το δικό μου ζωντανό όνειρο μπροστά στην εικόνα. Ένα λεπτό; Πέντε; Χάθηκε μόλις εκείνος έσβησε το φως λέγοντας, «δεν κάνει να μείνουμε άλλο, μπορεί να χαλάσουν τα χρώματα» κι επιστρέψαμε στο σήμερα.

Καθισμένοι στη βεράντα τρώγαμε γλυκό του κουταλιού και πίναμε τον καφέ της κυρίας Ολυμπίας γουλιά-γουλιά. Θυμάμαι τα λόγια του με ακρίβεια:

«Ψάχνοντας την κατάλληλη θέση για το κεφάλι του Πλούτωνα ο ζωγράφος, χάραξε πολλαπλά σχήματα στον τοίχο χωρίς στο τέλος να ακολούθησε κάποιο συγκεκριμένο. Είμαι σίγουρος ότι είναι έργο του Απελλή, διότι το κορμί, από την άκρη του ποδιού ώς τα δάχτυλα του χεριού της Περσεφόνης είναι μια γραμμή, όμως δεν έχω στοιχεία να το υποστηρίξω».

Μου μίλησε για το χρυσό στεφάνι, για την ασπίδα που ήταν «χίλια κομμάτια», για τα ελεφάντινα πορτρέτα που πρέπει να ήταν του Φίλιππου, του Αλέξανδρου και της Ολυμπιάδας, για την ανάγκη της άμεσης συντήρησης και τις ελπίδες του να γίνει ο χώρος επισκέψιμος.

Προσπαθούσα να φανταστώ τα χαραγμένα προσχέδια της κεφαλής στον σοβά και τα είδα αργότερα σε μια μεγάλη αφίσα, λεπτομέρεια πορτρέτου του Πλούτωνα. Σκέφτηκα να του το πω, αλλά ο Άγιος Ανδρόνικος είχε αναχωρήσει για τον πλανήτη των Άξιων ακολουθώντας τον ερωτικό Ερμή και το Κηρυκείο του, στις κοιλάδες του Σκαία.

1. Η «Κ.Ε Τέχνη» είχε ιδρυθεί το 1951, με σκοπό την ανάδειξη των εικαστικών, της ποίησης, του θεάτρου κ.λπ. Ανάμεσα στα ιδρυτικά μέλη ήταν ο Παύλος Ζάννας, ο Δημήτρης Φατούρος, ο Μανώλης Ανδρόνικος.

φωτογραφία  1 :Λεπτομέρεια της κεφαλής του Πλούτωνα με τα χαράγματα.

φωτογραφίας  2 :Η Αρπαγή της Περσεφόνης, έργο πιθανότατα του Απελλή.