Στις 9 Σεπτεμβρίου πραγματοποιούνται τα επίσημα εγκαίνια του Μουσείου Κυπριακού Σιδηρόδρομου στην Ευρύχου, στην παρουσία του υπουργού Μεταφορών, Επικοινωνιών και Έργων Μάριου Δημητριάδη.

Το Μουσείο στεγάζεται στον παλιό Σιδηροδρομικό Σταθμό της Ευρύχου, στην περιοχή Τροόδους.

Ο Κυπριακός Κυβερνητικός Σιδηρόδρομος (ΚΚΣ), που λειτούργησε από το 1905 μέχρι το 1951 κάλυπτε μια διαδρομή από την Αμμόχωστο στα ανατολικά μέχρι τη Μόρφου στα δυτικά περνώντας από τη Λευκωσία. Από τη Μόρφου το τρίτο τμήμα κατέληγε στο νότιο τερματικό σταθμό της Ευρύχου. Από εκείνο τον σταθμό επέζησε μόνο το κυρίως κτίριο, που συντηρήθηκε και αποκαταστάθηκε από το Τμήμα Αρχαιοτήτων.

Ο σταθμός της Ευρύχου είναι το μοναδικό Μουσείο Σιδηροδρόμων στην Κύπρο. Στα δωμάτια του εκτίθενται αυθεντικά έγγραφα, σχέδια, φωτογραφίες και αντικείμενα σχετικά με τους σιδηρόδρομους της Κύπρου, καθώς και μοντέλα σταθμών και τροχαίου υλικού. Στην πίσω πλευρά έχει κτιστεί η πλατφόρμα και τμήμα της σιδηροδρομικής γραμμής με αυθεντικές ράγες. Ένα βαγόνι του Κυπριακού Σιδηρόδρομου, το βαγόνι no152, και ένα από τα χειροκίνητα βαγονέτα που χρησιμοποιούσαν οι τεχνικοί για να ελέγχουν και να επιδιορθώνουν το τρένο και τις ράγες του, εκτίθενται κάτω από ένα μεταλλικό στέγαστρο στην αυλή του μουσείου.

Το βαγόνι 152

Ενδιαφέρουσα είναι η ιστορία του βαγονιού 152, το οποίο πωλήθηκε σε ιδιώτη - όπως όλα τα βαγόνια μετά τον τερματισμό λειτουργίας του Σιδηροδρόμου. Ο ιδιώτης το δώρισε στον Δήμο Λευκωσίας και ύστερα από συντήρηση, το βαγόνι τοποθετήθηκε στο Καϊμακλί όπου βρισκόταν ο πρώτος σταθμός του Σιδηροδρόμου. Μετά από πολλούς βανδαλισμούς, το βαγόνι μεταφέρθηκε σε αποθήκη και ξεχάστηκε μέχρι το 2003, οπότε ανέλαβε το Πολιτιστικό Κέντρο της Λαϊκής Τράπεζας τη συντήρησή του, για να παρουσιαστεί σε έκθεση για τον Κυπριακό Σιδηρόδρομο. Μετά την έκθεση, ξεχάστηκε πάλι. Σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο μετά από συντήρηση από το τμήμα Αρχαιοτήτων.

Ηχητική εγκατάσταση / ακουστική αύρα

Εκτός από τα εκθέματα του μουσείου, στη μόνιμη συλλογή του περιλαμβάνεται μια ηχητική εγκατάσταση του Αντώνη Αντωνίου με τίτλο Sonic Rail (2016). Η εγκατάσταση αποτελεί μέρος του πρότζεκτ Rainzonances6.

Όπως αναφέρει ο ίδιος για το έργο του, το Sonic Rail «επιχειρεί να ανακαλύψει εκ νέου την διαδρομή του Κυπριακού Κυβερνητικού Σιδηρόδρομου, συνδέοντας τους σταθμούς σε ακουστικό επίπεδο. Οι σταθμοί του τρένου συνδέονται μέσω των ακουστικών τους περιβαλλόντων, σχηματίζοντας την ακουστική αύρα αυτού του άφαντου τόπου, αυτού του εξαφανισμένου ηχοτοπίου. Η ακουστική φαντασία μπορεί να αποτελέσει ένα δυναμικό τρόπο αποκάλυψης της παρουσίας εν τη απουσία. Μέσω του "εκτεινόμενου μας αυτιού" είμαστε σε θέση να ακούσουμε τον τόπο διαμέσου της ιστορίας του, φανερώνοντας τα στρώματα αρθρώσεων του παρελθόντος, ιστοριών και φημολογιών.
Ηχητικά περιβάλλοντα από διάφορους σταθμούς του Κυπριακού Κυβερνητικού Σιδηρόδρομου καταγράφονται και συνδυάζονται στο έργο. Το ηχοτοπίο του σταθμού αφετηρίας στην Αμμόχωστο, όπως επίσης και άλλων ενδιάμεσων σταθμών μεταφέρονται μέσω του έργου στον τερματικό σταθμό στην Ευρύχου, δημιουργώντας ένα ηχητικό γλυπτό το οποίο επαναπροσδιορίζει τη διαδρομή του τρένου σε φαντασιακό επίπεδο.
Αντικείμενα του τότε σιδηρόδρομου που επιβίωσαν όπως σιδηροτροχιές και μια ατμομηχανή, αντιμετωπίστηκαν ως μουσικά όργανα και "παίχτηκαν" με διάφορους τρόπους – κτυπήθηκαν, γδάρθηκαν, κουνήθηκαν – αποκαλύπτοντας την ενέργεια και τις ιστορίες που υπάρχουν κατακρατημένες στο υλικό τους. Με μεγάλη έκπληξη, οι ήχοι που προκλήθηκαν θύμισαν, σε μεγάλο βαθμό, πραγματικά ηχοτοπία σιδηροδρόμων. Αυτοί οι ήχοι χρησιμοποιήθηκαν ως πρώτες ύλες για τη σύνθεση της ηχητικής εγκατάστασης.»

Η ιστορία του Κυπριακού Σιδηροδρόμου

Για 46 ολόκληρα χρόνια, από το 1905 μέχρι το 1951, ο Κυπριακός Κυβερνητικός Σιδηρόδρομος, κάλυπτε μια διαδρομή από την Αμμόχωστο στα ανατολικά μέχρι τη Μόρφου στα δυτικά περνώντας από τη Λευκωσία. Ήταν δημιούργημα των Βρετανών, οι οποίοι παρά το γεγονός ότι σχεδίαζαν την κατασκευή του από το 1878, εντούτοις το ανέβαλλαν λόγω της αβεβαιότητάς τους για τον χρόνο παραμονής τους στο νησί.

Ο σιδηρόδρομος αποτέλεσε ένα από τα κυριότερα μέσα μεταφοράς, τόσο των Βρετανών όσο και των Κυπρίων, καθώς για όσο διάστημα λειτούργησε μετέφερε περίπου 7,5 εκατομμύρια επιβάτες. Όπως δείχνουν τα στοιχεία, σημαντική ήταν και η συνεισφορά του στο εμπόριο, καθώς μέσω των τρένων μεταφέρθηκαν πέραν των 3 εκατομμυρίων τόνων προϊόντων, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη της οικονομίας. Αξίζει δε να σημειωθεί πως ο σιδηρόδρομος απασχολούσε περισσότερους από 200 ανθρώπους.

Η ατμομηχανή no1 του τρένου σώζεται και εκτίθεται σήμερα έξω από τον σταθμό της Αμμοχώστου / ©Αλέξανδρος-Μιχαήλ Χατζηλύρας

Για ιπποδρομίες και φεστιβάλ πορτοκαλιού

Εκτός από τα καθημερινά δρομολόγια, υπήρχαν και τα έκτακτα. Για παράδειγμα τις Κυριακές υπήρχαν δρομολόγια για τις θάλασσιες περιοχές, ενώ και αυτά που έπαιρναν τον κόσμο στη Λευκωσία για τις ιπποδρομίες και στην Αμμόχωστο για το φεστιβάλ πορτοκαλιού.

Κατά μήκος του σιδηροδρόμου χτίστηκαν 10 σταθμοί και 27 στάσεις. Οι σταθμοί άνηκαν σε 3 κατηγορίες ανάλογα με το μέγεθος και τη σημασία τους. Οι μεγαλύτεροι είχαν αμαξοστάσια, μηχανοστάσια, αποθήκες εμπορευμάτων και περιστροφική πλάκα για την επαναστροφή των μηχανών. Οι μικρότεροι σταθμοί και οι στάσεις είχαν τροχιές διασταύρωσης και μια ή περισσότερες παρακαμπτήριες. Οι σταθμοί της Λευκωσίας και της Αμμοχώστου ήταν οι δύο κύριοι σταθμοί. Ανήκαν και οι 2 στην Τάξη 1 αλλά ο καθένας από αυτούς είχε τη δική του σπουδαιότητα. Tάξης 2 ήταν οι σταθμοί της Ευρύχου και της Μόρφου και τάξης 3 ήταν οι σταθμοί στα Γέναγρα, στην Αγκαστίνα και το Τραχώνι στο Τμήμα 1, και την Κοκκινοτριμιθιά στο Τμήμα 2.

Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος

Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, από το 1939 μέχρι το 1945, ο Κυπριακός Κυβερνητικός Σιδηρόδρομος χρησιμοποιήθηκε από τους Βρετανούς ως μέσο μεταφοράς εφοδίων και πυρομαχικών από το λιμάνι της Αμμοχώστου, στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας. Ο ρόλος του σιδηρόδρομου έγινε ακόμη πιο σημαντικός, όταν η Βρετανία και οι συμμαχικές δυνάμεις αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Κρήτη.

Το τέλος

Στις 10 Νοεμβρίου 1951 η Βρετανική κυβέρνηση, ανακοίνωσε το κλείσιμο του σιδηρόδρομου, καθώς ήταν πλέον ασύμφορος για τους αποικιοκράτες. Το τελευταίο τρένο έφτασε στην Αμμόχωστο στις 4 το απόγευμα, σε μία ιστορική για τις κυπριακές συγκοινωνίες στιγμή. Μετά από δημοπρασία οι γραμμές κατέληξαν στην Ιταλία, ενώ οι ατμομηχανές και τα μεταλλικά πλαίσια των βαγονιών πουλήθηκαν για σίδερο. Ωστόσο τα βαγόνια των τρένων έμειναν στην Κύπρο, με τους κατοίκους του νησιού βέβαια να τα αξιοποιούν στο έπακρον, αφού χρησιμοποιήθηκαν ως τροχόσπιτα ή αποθηκευτικοί χώροι. Μετά το κλείσιμο του Κυπριακού Σιδηρόδρομου και με το πέρασμα των χρόνων, «ζωντανό» έμεινε μόνο το κυρίως κτήριο του νοτιότερου σταθμού, στην Ευρύχου, το οποίο συντηρήθηκε και αποκαταστάθηκε από το Τμήμα Αρχαιοτήτων το 2005. Από τότε αποτελεί χώρο στέγασης του Μουσείο Κυπριακού Σιδηρόδρομου.

+ Τα επίσημα εγκαίνια του Μουσείου θα πραγματοποιηθούν με πρωτοβουλία της Αναπτυξιακής Εταιρείας Τροόδους την Παρασκευή 9 Σεπτεμβρίου στις 6 το απόγευμα. Τα εγκαίνια θα τελέσει ο Υπουργός Μεταφορών, Επικοινωνιών και Έργων Μάριος Δημητριάδης.

Το Μουσείο λειτουργεί ως εξής: Θερινό ωράριο (16/4 - 15/9): Δευτέρα – Κυριακή: 9.30 – 17.00 & Χειμερινό ωράριο (16/9 - 15/4): Δευτέρα – Κυριακή: 08:30 - 16:00