Γράφει η Βασίλκα Χατζήπαπα

Στις 17.12.2017 απονεμήθηκαν στη Ρώμη, την «αιώνια πόλη», τα φετινά Ευρωπαϊκά Βραβεία Θεάτρου στα πλαίσια της 16ης έκδοσης του ευρωπαϊκού αυτού θεσμού. Ουσιαστικά η διοργάνωση επέστρεψε στην Ιταλία απ’ όπου και είχε ξεκινήσει πριν από 30 χρόνια. Αποτέλεσε συνάμα και τη λήξη των γιορτασμών για τα 60 χρόνια της Συνθήκης της Ρώμης που επισφράγισε  τη δημιουργία της ΕΟΚ, της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η όλη διοργάνωση, με πέρα από 500 συμμετέχοντες, πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα πολλών ευρωπαϊκών θεσμών, όπως του Ευρωπαϊκού Κοινοβούλιο, του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, και του Πρόεδρου της Ιταλικής Δημοκρατίας. Επίκεντρο των δραστηριοτήτων αποτέλεσε το ιστορικό Palazzo Venezia στην ομώνυμη πλατεία όπου ήταν ολοφάνερα τα δρακόντεια μέτρα προστασίας που λήφθηκαν για τις εκδηλώσεις αυτές.

Φέτος  το  μεγάλο Ευρωπαϊκό βραβείο θεάτρου απέσπασαν οι ηθοποιοί: η Γαλλίδα Ιζαμπέλ Ιπέρ(Isabelle Huppert) και ο Βρετανός Τζέρεμι Άιρονς (Jeremy Irons), δυο  από τις σημαντικότερες ευρωπαϊκές μορφές του θεάτρου και του κινηματογράφου. Το βραβείο έχει δοθεί στο παρελθόν στους: Αριάν Μνουσκίν, Πίτερ Μπρουκ, Τζόρτζιο Στρέλερ, Χάινερ Μίλερ, Ρόμπερτ Γουίλσον, Πίνα Μπάους, Λεβ Ντοντίν, Μισέλ Πικολί, Χάρολντ Πίντερ, Πέτερ Ζάντεκ, κ.ά

Ανάγνωση επιστολών του Καμύ

Στην τελετή απονομής των βραβείων στο κατάμεστο θέατρο Argentina, ένα από τα παλαιότερα θέατρα της Ρώμης, οι Τζέρεμι  Άιρονς και Ιζαμπέλ Ιπέρ διάβασαν σε αναλόγιο μέρος των  πρόσφατα δημοσιευθέντων επιστολών που αντάλλαξαν ο Αλμπέρ Καμύ και η αγαπημένη του Μαρία Καζαρές λίγο πριν από τον θάνατό του. Έστησαν επίσης μια εντυπωσιακή ανάγνωση  του θεατρικού του Χάρολντ Πίντερ «Ashes to Αshes»(«Τέφρα και σκιά»). Το τελευταίο αποτελεί μια κάπως δυσερμήνευτη και ελλειπτική σύγχρονη πραγματεία του Άγγλου συγγραφέα στο θέμα του Ολοκαυτώματος.

Έιδικό βραβείο δόθηκε στον Νιγηριανό νομπελίστα Wole Soyinka και με Ειδική αναφορά τιμήθηκε ο Τυνήσιος σκηνοθέτης και διευθυντής του εθνικού θεάτρου Τυνησίας Fadhel Jaïbi, δυο μορφές του θεάτρου των οποίων η δραστηριότητα έχει χτίσει γέφυρες επικοινωνίας μεταξύ Ευρώπης και Αφρικής, μεταξύ Ευρώπης και αραβικού κόσμου. Στις συζητήσεις μαζί τους στα πλαίσια των συναντήσεων με τους βραβευμένους οι δυο τόνισαν και ιδιαίτερα ο Νομπελίστας Soyinka την αλληλοεπίδραση μεταξύ των πολιτισμών Ευρώπης, Ασίας και Αφρικής, όπως και την ανάγκη το θέατρο να πρωτοπορεί στην αναζήτηση της αλήθειας, της ελευθερίας, του ανθρωπισμού. Οι παραστάσεις του Fadhel Jaïbi σε στιγμές δύσκολες για την χώρα του στρέφονταν ενάντια στη βία των κρατούντων, στον φόβο που ακυρώνει την αναζήτηση της αλήθειας.

Το δεύτερο σκέλος του Ευρωπαϊκό βραβείου, το βραβείο Νέες Θεατρικές Πραγματικότητες (New Theatrical Realities), απονεμήθηκε σε νέους δημιουργούς και αποσκοπεί στο να ενθαρρύνουν νεότερους καλλιτέχνες και πρωτοποριακές αναζητήσεις. Στη φετινή διοργάνωση τα βραβείο δόθηκε στους Susanne Kennedy, Jernej Lorenci, Yael Ronen, Alessandro Sciarroni, Kirill Serebrennikov και στο Εσθονικό θέατρο N099.

Βραβείο στον Δ.Παπαϊωάννου

Έιδικό βραβείο ως επείγουσα αναγνώριση της μακροχρόνιας και βαρυσήμαντης προσφοράς στα παγκόσμια θεατρικά δρώμενα, απονεμήθηκε στον καταξιωμένο Έλληνα σκηνοθέτη Δημήτρη Παπαϊωάννου.

Νέες μορφές έκφρασης

Οι Νέες Θεατρικές Πραγματικότητες ανέδειξαν την έντονη αναζήτηση εκ μέρους των  καλλιτεχνιών για νέες μορφές θεατρικής έκφρασης οι οποίες ποικίλουν, δείχνοντας εν τούτοις την τάση για απομάκρυνση από το θέατρο του λόγου και ουσιαστική στροφή προς τον πειραματισμό με την εικόνα και τον ήχο, καθώς και την ευρεία χρήση νέων τεχνολογιών που μπαίνουν στην υπηρεσία της θεατρικής έκφρασης.  Στόχος η επενέργεια στα συναισθήματα των θεατών.

Οι βραβευθέντες Ene-Liis Semper και Tiit Ojasoo, σκηνοθέτες από την Εσθονία, με τη θεατρική τους Ομάδα N099, παρουσίασαν το θεατρικό Ν043 Filth (Βρωμιά). Μια παράσταση που κρατούσε τον θεατή καθηλωμένο παρόλο που οι ηθοποιοί αγωνίζονταν επί μία ώρα μέσα σε αληθινή λάσπη, παλεύοντας τελικά με τη βαθμιαία παραμόρφωση των αρχικά καλών προθέσεων τους και διαθέσεων του ενός προς τον άλλο. Συρόμενοι στη συνέχεια σαν σκουλήκια και με βυθισμένο προς το τέλος της δράσης το πρόσωπο στη «βρωμιά». Ουσιαστικά η παράσταση που επιτρέπει ποίκιλες ερμηνείες, εξιστορούσε την πορεία της ανθρωπότητας, το αγωνιώδες του αγώνα της για επιβίωση και το ακατόρθωτο της ανθρώπινης επικοινωνίας. Όλα αυτά μέσα από προσωπικά, ερωτικά,  κοινωνικά, ακόμα και θρησκευτικά «παιγνίδια» και βιώματα, μέσα από λεπτά επεξεργασμένες χειρονομίες. Μια περίφραξη από πλεξιγκλάς προστάτευε τους θεατές από τη λάσπη. Όχι, όμως, από τα τραγικά βιώματα.

Η παράσταση, Untitled, I will be there when you die (Άτιτλο, Θα είμαι εκεί  όταν πεθάνεις),του Ιταλού σκηνοθέτη Alessandro Sciarroni, χορευτική και τύπου περφόρμανς επικεντρώθηκε στη τέχνη των ζογκλέρ, ιδωμένη όχι από την οπτική του τσίρκου, αλλά στα συμφραζόμενα της θεατρικής σκηνής. Μια πενηντάλεπτη αναζήτηση των ορίων της  αντοχής, της έντασης και επιμονής, σε μια τέλεια αρμονία εγκεφαλικών και σωματικών διεργασιών. Αγγίζοντας το εύθραυστο των ανθρώπινων δυνατοτήτων, «μια δουλειά γραμμένη με τα μάτια», με τη γλώσσα του σώματος.

Μια άλλη παράσταση που επίσης παραβίαζε έντονα την παραδοσιακή  θεατρική σύμβαση ήταν The Virgin Suicides, Αυτόχειρες παρθένες, της γερμανοολλανδής σκηνοθέτιδας  Sussane Kennedy,  παρμένη ως θέμα από το ομώνυμο μυθιστόρημα του Αμερικανού Τζέφρι Ευγενίδη. Η γερμανίδα σκηνοθέτιδα τοποθετεί τα δρώμενα σε «ένα μαγικό κουτί», σε ένα αλλόκοτο βωμό όπου τα κορίτσια εκτίθενται σαν κούκλες σε μια ιστορία τρόμου, φορούν μάσκες και οι φωνές τους ακούγονται σε πλάι μπακ. Διάφορα βίντεο δείχνουν σκηνές από κοριτσίστικες εμπειρίες. Μια «εξωγήινη μορφή» σχολιάζει μέσα από δύο οθόνες το πέρασμα από τη ζωή στον θάνατο με λόγια από το Θιβετιανό Βίβλο των Νεκρών. Οι ηθοποιοί ουσιαστικά απουσιάζουν πίσω από τις μάσκες και τα παραφθαρμένα της ηχογράφησης. Ζητούμενη η πραγματεία του θανάτου, της αποχώρησης από το σώμα και όχι, όπως στο πρωτότυπο κείμενο, η ανάλυση ή και η κατανόηση των πράξεων των κοριτσιών, εν προκειμένω της αυτοκτονίας τους. Η υπόθεση αποτέλεσε μια πρόφαση ώστε το δρώμενο να μιλήσει για τον αποχωρισμό του πνεύματος από το κορμί. Εικόνα και ήχος, διάφορα τεχνικά εφέ κυριαρχούν, εντυπωσιάζουν, χωρίς να καταφέρουν να ολοκληρώσουν την παράσταση ως ένα εννοιολογικό  σύνολο.

Η παράσταση Roma Armee, της επίσης βραβευμένης  Ισραηλινής σκηνοθέτιδας Yael Ronen, που ανέβασε το Βερολινέζικο θέατρο Μαξίμ Γκόρκι, υπήρξε μια απόπειρα συμβίωσης ζωής και θεάτρου όπου υποτιθέμενοι γνήσιοι ηθοποιοί με καταγωγή Ρομά παρουσίαζαν μέσα από σύγχρονα μέσα προβολής και χρήσης της τεχνολογίας,  με πολλή μουσική και ρυθμό, τον εξευτελισμό που έχουν υποστεί από την  κοινωνία και τη αποφασιστικότητά τους να τον καταπολεμήσουν ακόμα και με βίαια μέτρα. Προστίθενται και παθήματα ομοφυλόφιλων, μουσουλμάνων κτλ. Σταδιακά η παράσταση έπαιρνε την μορφή πλακάτ, το πολιτικό ιδεολόγημα αντικατέστησε τη θεατρικότητα.

Ελευθερία στην Τέχνη

Μια επιπρόσθετη απόδειξη για το ότι ο ευρωπαϊκός αυτός θεσμός αποδίδει μεγάλη σημασία στην ελευθερία που εξ ορισμού χρειάζεται η τέχνη για να υπάρχει, ήταν και η βράβευση του διασημότερου σύγχρονου  Ρώσου σκηνοθέτη του θεάτρου και του κινηματογράφου, Κιρίλ Σερέμπρενικοφ ο οποίος μετέρχεται στη δουλειά του νέα εκφραστικά μέσα μακριά από το παραδοσιακό ρωσικό ψυχολογικό θέατρο. Ο Σερέμπρενικοφ βρίσκεται υπό κατ’ οίκον περιορισμό λόγω, προφανώς, πολιτικής δυσμένειας. Έτσι σκηνοθετεί εκ του μακρόθεν, μέσω γραπτών οδηγίών, ακόμα και στο εξωτερικό.

Δεν παρουσιάστηκε η παράσταση του επίσης βραβευμένου Σλοβένου Jernej Lorenci το «Ubu Roi» λόγω αιφνίδιου θανάτου του πρωταγωνιστή.

Από τα λεγόμενα Returns, δηλ. Επιστροφές, ειδικά για βραβευθέντες από παλαιότερες διοργανώσεις, παρουσιάστηκαν τρία έργα. Το κλασικότροπο «Βασιλιάς Λιρ», του Ιταλού Τζόρτζιο  Κορσέτι, σε παραδοσιακή σκηνοθεσία πάρα τα κάποια εξωτερικά τεχνικά εφέ, και τον «Ριχάρδο Β'» σε μια παράσταση με έμφαση στη βαρύτητα του θεατρικού λόγου, σε σκηνοθεσία του Γερμανού Πέτερ Στάιν.

Μια από αυτές τις Επιστροφές, ήταν και η αξιοσημείωτη παράσταση «Hamletmaschine», «Μηχανή Άμλετ», του Γερμανού συγγραφέα Χάινερ Μίλερ που παρουσίασαν οι φοιτητές της Ακαδημίας Θεάτρου «Silvio d' Amico» της Ρώμης, σε εκδοχή που ανέβασε το 1986 στη Νέα Υόρκη ο διάσημος Αμερικανός σκηνοθέτης και συνεργάτης του συγγραφέα, Ρόμπερτ Γουίλσον. Το έργο ως μια ανατρεπτική εκδοχή του μύθου της σαικσπηρικής τραγωδίας, αποτελεί τραγική, ματιά αποκαλύψεως του συγγραφέα επί του  κόσμου με το τέλος των ουτοπιών, το τέλος της ιστορίας, ακόμα και της τέχνης. Όπου το πολιτικό, μετατρέπεται σε μοντέρνα τραγωδία με αρχαιοελληνική επιβλητικότητα. Η παράσταση ενσαρκώθηκε στη σκηνή με τα σύγχρονα μέσα του θεάτρου, πρωτοπόρες οπτικές λύσεις και φωτισμούς, με δυναμικότητα στο στήσιμο της εικόνας, του ρυθμού των κινήσεων, με τους αποπροσωποποιημένους, μηχανοποιημένους ανθρώπους και την αλληλουχία των ήχων που κρατούσαν σε γερό εικαστικό δίκτυ το κείμενο.“Something is rotten in this age of hope», συμπεραίνει ο συγγραφέας.

Virgin Suicides

Virgin Suicides

Romaarmee

Romaarmee

Filth

Filth