Στην έκθεση θα παρουσιαστεί μέρος της μεταδιδακτορικής έρευνας του Χρίστου Παναγιώτου, με θέμα Encountering the Other from beyond: A study of the intercultural dynamics in Ottoman Cyprus through tombstone narratives (16th-19th centuries), η οποία εκπονήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος Μεταδιδάκτωρ του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου, στο Τμήμα Καλών Τεχνών. Συγκεκριμένα, θα παρουσιαστεί η ψηφιακή εγκατάσταση Irregular Archives
(«Ακανόνιστα Αρχεία»), η οποία αποτελεί καλλιτεχνική απόδοση μέρους της εν λόγω έρευνας.
Η καλλιτεχνική συνάντηση περιλαμβάνει επίσης έργα του φωτογράφου και εικαστικού Κωνσταντίνου Σ. Κωνσταντίνου, τα οποία συνομιλούν με το έργο του Χρίστου Παναγιώτου.
Η ψηφιακή εγκατάσταση Irregular Archives ασκεί κριτική στον τρόπο με τον οποίο η νεωτερικότητα παράγει καθολικές, κυρίαρχες αφηγήσεις για τη συλλογική μνήμη και την ιστορία ενός τόπου, βασιζόμενες σε γενικευμένα πρότυπα. Μία από τις πλέον χαρακτηριστικές αφηγήσεις της νεωτερικότητας είναι ο εθνικισμός, ο οποίος, μέσω του λόγου του περί επίσημης «εθνικής ιστορίας», γλώσσας και «παραδοσιακού» πολιτισμού, συχνά δημιουργεί άκαμπτες, και πολιτισμικά φτωχές εκδοχές του παρελθόντος, της ιστορίας και των πολιτισμικών χαρακτηριστικών ενός τόπου. Αυτό συμβαίνει καθώς επιβάλλουν μονοδιάστατες και τυποποιημένες αντιλήψεις, εξαλείφοντας ό,τι έχει παραχθεί οργανικά στο μικροεπίπεδο της κουλτούρας από τη «λαϊκή» (vernacular) συλλογικότητα.
Αντιπαραθετικά, ο Χρίστος Παναγιώτου προτείνει μια προσέγγιση κατά την οποία μια αφήγηση για τη συλλογική μνήμη, τον πολιτισμό και την ιστορία γίνεται κατανοητή μέσα από τον ενδιάμεσο χώρο που προκύπτει στη συνύφανση της μιας ιστορικής περιόδου με μια άλλη, τη διάχυση μιας κουλτούρας σε μια άλλη, της «εκβολής» μιας περιοχής σε μια άλλη και στο πώς το μικροεπίπεδο της προσωπικής μνήμης συνυπάρχει ως δυναμικό και οργανικό μέρος του μακροεπιπέδου της ιστορίας και αντίστροφα. Η ψηφιακή εγκατάσταση Irregular Archives αποτελεί, έτσι, ένα «δυναμικό», «ρευστό» και «ακανόνιστο» πολιτισμικό αρχείο που καταγράφει τη μνήμη και την ιστορία της Λεμεσού, όπως αυτή διαμορφώνεται μέσα σε αυτούς τους ενδιάμεσους χώρους. Ανασυνθέτει μέρος της ιστορίας της πόλης και την αφηγείται με ιστορίες που προκύπτουν μέσα από τον τόπο και τη μνήμη αντί να προσπαθεί να προσομοιώσει τον τόπο και τη μνήμη μέσα από ιστορίες.
Συγκεκριμένα, ένα ψηφιακό λογισμικό αναμειγνύει λέξεις από αρχειακό υλικό, καθώς και από κείμενα χαραγμένα σε ισλαμικές επιτύμβιες στήλες στο νεκροταφείο του Cami-i Kebir, ενός ιστορικού τζαμιού στο κέντρο της Λεμεσού, καθώς και χριστιανικά αντικείμενα που βρέθηκαν στον προαύλιο χώρο του. Το λογισμικό λειτουργεί σε συνάρτηση με τις τρέχουσες καιρικές συνθήκες σε πραγματικό χρόνο (όπως θερμοκρασία, υγρασία και άνεμος), παράγοντας, έτσι, συγκυριακές αφηγήσεις, αποσπάσματα συλλογικής μνήμης και ιστορίας που προκύπτουν μέσα από την αλληλεπίδραση του λόγου με το φυσικό περιβάλλον.
Παράλληλα, τα έργα του Κωνσταντίνου Σ. Κωνσταντίνου ανασυνθέτουν την ιστορία των ναυαγών Μαμελούκων, οι οποίοι έχουν ταφεί στο ίδιο νεκροταφείο. Χρησιμοποιώντας φωτογράμματα, ο καλλιτέχνης αποτυπώνει τα φυτικά μοτίβα που κοσμούν τις ταφικές τους στήλες.
Τα μοτίβα αυτά – συμβολίζοντας φύλο, επάγγελμα, καταγωγή και θρησκευτική ταυτότητα – λειτουργούν ως ατομικά και συλλογικά ίχνη μνήμης. Η ένταση του φωτός και η διάρκεια έκθεσης στο φωτοευαίσθητο χαρτί καθορίζουν την αποτύπωση των φυτικών ιχνών, μετατρέποντάς τα σε στρώματα χρόνου και μνήμης. Με τον τρόπο αυτό, το έργο συγκροτεί ένα εναλλακτικό φωτογραφικό αρχείο που αποτυπώνει όχι τους ίδιους τους νεκρούς, αλλά τα ίχνη που άφησαν πίσω τους — την απουσία τους.
Το έργο διερευνά έτσι τον τρόπο με τον οποίο η μνήμη δεν εδράζεται στην πλήρη αναπαράσταση (simulacrum), αλλά στο ίχνος. Το έργο Υάκινθος: Ιχνογραφήματα Μνήμης συγκροτεί ένα σύστημα μνήμης που δεν εδράζεται στο πρόσωπο, αλλά στο φυτό ως φορέα ταυτότητας. Μέσω της χρήσης ιστορικών απεικονίσεων του υάκινθου, το φυτό καθίσταται φορέας μιας συμβολικής μνήμης. Η μνήμη αυτή δεν αναπαρίσταται άμεσα, αλλά αποτυπώνεται ως ίχνος φωτός μέσω της φωτοευαίσθητης διαδικασίας.
Ενταγμένο σε μια φιλοσοφική παράδοση με αναφορές στους Warburg, Benjamin και Barthes, το έργο υπογραμμίζει ότι η μνήμη δεν αναπαριστά αλλά ενεργοποιεί το παρελθόν, ως μια δύναμη που το αναζωογονεί και το φέρνει εκ νέου στο παρόν μέσα από υλικά ίχνη.
Εν γένει, η έκθεση Contingent Narratives εξετάζει πώς η ιστορία μπορεί να εγγραφεί ως συνιστώσα του χώρου και του χρόνου και όχι ως αναπαραστατική προσομοίωσή τους, αναδεικνύοντας νέες μορφές μνημονικότητας και νέους τρόπους εννοιολόγησης της σχέσης ανθρώπου, μνήμης, χώρου και χρόνου.
Εγκαίνια: 27 Ιουνίου 2025, 20:00
Διάρκεια έκθεσης: 27 Ιουνίου – 06 Ιουλίου 2025
Ώρες λειτουργίας: 17:00 - 20:00 (καθημερινές) - ή κατόπιν ραντεβού + 24/7 drive thru art
Συμμετέχουν: Χρίστος Παναγιώτου και Κωνσταντίνος Σ. Κωνσταντίνου
Επιμέλεια έκθεσης: Μαρία Αγησιλάου
