Αναθηματικό ανάγλυφο. Σύμφωνα με την επιγραφή, το αφιέρωσε ο ιεροφάντης Αγνούσιος στη Θεσμοφόρο Δήμητρα και την Κόρη.

Γράφει ο Δημήτρης Αληθεινός*

Κι έπειτα η Δήμητρα πήγε να βρει τους βασιλιάδες, που στον τόπο εκείνο προστάτευαν τους θεσμούς για να δείξει πώς θα εκτελούν τις λειτουργίες και δίδαξε σε όλους τα Μυστήρια τα σεμνά, που δεν μπορεί κανείς να ερευνά, ούτε να παραβαίνει ούτε να κοινολογεί, γιατί ο μεγάλος προς τους Θεούς σεβασμός κρατάει το στόμα κλειστό.

Ομηρικός Ύμνος στη Δήμητρα

Ο χώρος είναι μικρός σε τετραγωνικά μέτρα, μια κουκκίδα στο ισόγειο του μεγάλου μουσείου της Ακρόπολης, μα όταν μπεις στο εσωτερικό του, η ενέργεια των ιερών αντικειμένων, των αναθημάτων, των ανάγλυφων και των γλυπτών εκθεμάτων, τον μεταμορφώνει σε σιωπηλό σύμπαν. Θυμίζει, θα μπορούσαμε να πούμε, τη σημερινή αρχαία Ελευσίνα, που αν και περιορισμένη στην άκρη της άσχημης σύγχρονης πόλης, αν και γεμάτη χαλάσματα πληγωμένα από το πλιάτσικο ξένων και ντόπιων βέβηλων, εντούτοις το μυστήριο που κρύβει στα σπλάχνα της εξακολουθεί να εκπέμπει ιερότητα και δέος στα πέρατα του κόσμου.

Κάθε φορά που θα βρεθώ προσκυνητής στις γυμνές σήμερα βαθμίδες του Τελεστηρίου, [τον χώρο που έμπαιναν μόνο οι μύστες] είτε με ζέστη, είτε με κρύο, θα συναντήσω τουλάχιστον μια ομάδα επισκεπτών -συνήθως ξένους- να επιδιώκει, μέσα από τον διαλογισμό, την επικοινωνία με το άγνωστο.

Συνάντησα δύο περιστέρια που θα ζήλευε [αν δεν τα είχε ήδη αντιγράψει] ο Πικάσο, τη «Φεύγουσα Κόρη», με κίνηση πιο αέρινη από τα έργα των φουτουριστών, πήλινους κέρνους να μαρτυρούν την πανσπερμία της ζωής και των ανθρώπων, τη Μητέρα και την Κόρη στο αέναο ταξίδι της ζωής

Την 19η Βοηδρομιώνος [ο Βοηδρομιών άρχιζε με την πρώτη εμφάνιση της σελήνης του Αυγούστου και τελείωνε στη νέα σελήνη του Σεπτεμβρίου] γινόταν η μεγάλη πομπή από το Ελευσίνιο της Αθήνας, το οποίο βρισκόταν στους πρόποδες της Ακρόπολης, προς το τελεστήριο της Δήμητρας στην Ελευσίνα. Κατά την πομπή αυτή, τα ιερά αντικείμενα της θεάς επέστρεφαν στον τόπο όπου φυλάσσονταν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου. Η πομπή έφερε την ονομασία του Ίακχου, θεότητας που οδηγούσε τους μύστες στον δρόμο τους προς την Ελευσίνα. Το άγαλμα του Ίακχου ήταν ανεβασμένο σε άρμα στην κεφαλή της πομπής και συνοδεύονταν από ιερέα. Αμέσως μετά από το άρμα του Ίακχου, ακολουθούσε η άμαξα στην οποία επέβαιναν οι ιέρειες της Δήμητρας και μετέφεραν τα κιβώτια με τα ιερά αντικείμενα. Κατόπιν ακολουθούσαν οι ιερείς της θεάς, οι οποίοι κατάγονταν από το γένος των Κηρύκων και των Ευμολπιδών. Μετά από αυτούς, έρχονταν οι μύστες, και τέλος το πλήθος των ευσεβών πολιτών που συμμετείχαν στην πομπή προς τιμήν της θεάς.

Τα ιερά αντικείμενα φυλάσσονταν για πέντε ημέρες στο Ελευσίνιο των Αθηνών πριν επιστρέψουν στο ιερό της θεάς. Η πομπή άφηνε πίσω της την Ιερά Πύλη του Κεραμικού, περνούσε τη γέφυρα του αθηναϊκού Κηφισού και σταματούσε στον ναό του Απόλλωνα Δαφνίου [στη σημερινή Μονή Δαφνίου], όπου έκαναν σπονδές κι έψαλλαν ύμνους. Κατόπιν, λίγο πριν από τη θάλασσα, συναντούσε το ιερό της Αφροδίτης [από το οποίο σώζονται λαξευμένες εσοχές στον βράχο και λίγες πέτρες] όπου γίνονταν προσφορές. Στη συνέχεια, διέσχιζε τη λίμνη των Ρειτών [τη σημερινή λίμνη Κουμουνδούρου] και περνώντας το Θριάσιο Πεδίο έφτανε στον ελευσινιακό Κηφισό, πάνω στη γέφυρα του οποίου διεξάγονταν οι «γεφυρισμοί», δηλαδή η εκτόξευση βωμολοχιών και σατυρικών σχολίων από τη μια άμαξα στην άλλη, [από κει και η έκφραση «του έσυρε τα εξ αμάξης»]. Αργά τη νύχτα η πομπή έφτανε στο ιερό της Ελευσίνας, όπου την περίμενε λαμπρή υποδοχή.

Η Φεύγουσα Κόρη [Περσεφόνη].

Πριν μπω στο δωμάτιο που προβάλλεται το κατατοπιστικό βίντεο για τη διαδρομή και τις στάσεις μέσω της Ιεράς Οδού, με υποδέχτηκε το ανάγλυφο της Θεσμοφόρου Δήμητρας με την Κόρη (Περσεφόνη) και τον ιεροφάντη Αγνούσιο. Ντυμένος με κεντημένα ρούχα και φορώντας πολυτελή υποδήματα, ο αρχιερέας κρατάει στο αριστερό χέρι μια δέσμη μίσχους, κάψουλες παπαρουνών, προσφορά στις ελευσινιακές θεότητες. Στο δεξί σφίγγει γερά την αρχιερατική ράβδο, κι ο τρόπος που την προτείνει πίσω από την πλάτη της Κόρης, η ανησυχία της έκφρασης στο πρόσωπο μου θύμισαν σκυταλοδρόμο τη στιγμή που αναζητεί ένα άξιο χέρι να παραδώσει τη σκυτάλη του.

Και τι περισσότερο να επιθυμήσει κανείς όταν αγωνίζεται με την πίστη του σκυταλοδρόμου, από το να παραλάβουν τη σκυτάλη του πολιτισμού του χέρια άξια; Τι περισσότερο να επιδιώξει πέρα από μια ελεύθερη και αξιοπρεπή ζωή, μέσα σε μια ελεύθερη και αξιοπρεπή πατρίδα;

Και θυμήθηκα την «Αγέλαστο Πέτρα» του Φίλιππου Κουτσαφτή, την πλέον συγκινητική μαρτυρία του χαμού της Ελευσίνας. Όποτε δω αυτήν την ταινία, τα μάτια μου γεμίζουν δάκρυα, όπως όταν ακούω το μελοποιημένο από τον Μάνο Χατζιδάκι ποίημα του Νίκου Γκάτσου ο «Εφιάλτης της Περσεφόνης»:

Εκεί που φύτρωνε φλισκούνι κι άγρια μέντα
κι έβγαζε η γη το πρώτο της κυκλάμινο
τώρα χωριάτες παζαρεύουν τα τσιμέντα
και τα πουλιά πέφτουν νεκρά στην υψικάμινο.

Κοιμήσου Περσεφόνη
στην αγκαλιά της γης
στου κόσμου το μπαλκόνι
ποτέ μην ξαναβγείς.

Κοιμήσου Περσεφόνη, ο σκυταλοδρόμος ψάχνει ολομόναχος στον λαβύρινθο της ερημιάς του τη συνέχεια του πολιτισμού μας, συγχώρεσε τους βέβηλους και κράτησε για τους επόμενους μια θέση στα όνειρά σου.

Θα ήταν κρίμα πιστεύω να κλείσω την επίσκεψη και το άρθρο με αυτό το σφίξιμο στην καρδιά. Ο χρόνος φέρνει τα καλά και τα κακά, τη γέννηση και τον θάνατο, το γκρέμισμα και την αναστήλωση, μα πάνω απ’ όλα, με τη χάρη της τέχνης, συμβάλλει στην πολιτισμική γονιμοποίηση. Έτσι, ανάμεσα στα εκθέματα, συνάντησα δύο περιστέρια που θα ζήλευε [αν δεν τα είχε ήδη αντιγράψει] ο Πικάσο, τη «Φεύγουσα Κόρη», με κίνηση πιο αέρινη από τα έργα των φουτουριστών, πήλινους κέρνους να μαρτυρούν την πανσπερμία της ζωής και των ανθρώπων, τη Μητέρα και την Κόρη στο αέναο ταξίδι της ζωής, από το σκοτεινό Πλουτώνιο στις ολόφρεσκες κίτρινες μαργαρίτες της άνοιξης. Η βλάστηση στην Ελευσίνα έχει τις ρίζες της βαθιά, πολύ βαθιά.

Φεύγοντας, στάθηκα μπροστά στο κεφάλι της Αφροδίτης, τη χάιδεψα στο μάγουλο και φίλησα το δάκρυ της.

+ «Ελευσίνα. Τα μεγάλα μυστήρια» στο Μουσείο Ακρόπολης [Διονυσίου Αρεοπαγίτου 15, Αθήνα]. Πληροφορίες τηλ. 00302109000900.
Διάρκεια έκθεσης μέχρι τις 31 Μαΐου 2018. Χρήσιμες πληροφορίες: Παρουσιάσεις στα ελληνικά: κάθε Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή στη 1 μ.μ. / Παρουσιάσεις στα αγγλικά: κάθε Κυριακή στις 11 π.μ. Διάρκεια: 45 λεπτά / Οι εγγραφές γίνονται τις ημέρες των παρουσιάσεων στο Γραφείο Πληροφοριών στην είσοδο του μουσείου. Απαραίτητη προϋπόθεση μόνο η έκδοση εισιτηρίου της περιοδικής έκθεσης (3 ευρώ).

* Η στήλη «Με τα μάτια του ζωγράφου» φιλοξενείται στον έντυπο «Π» κάθε 1η Κυριακή του μήνα και διαδικτυακά τη Δευτέρα που ακολουθεί.