Στη Φλωρεντία, στο Museo della Specola, σώζεται ο σκελετός της Χάνσκεν, ενός θηλυκού ελέφαντα, του πιο διάσημου θηλαστικού των αρχών του 17ου αιώνα για τα ταξίδια του στην Ευρώπη. Τα κατάλοιπά της, στην πραγματικότητα, μπορεί να χρησιμεύσουν ως βάση για την πρώτη επιστημονική περιγραφή ενός ασιατικού ελέφαντα.

Μπορεί κάποιος να σταθεί αδιάφορα μπροστά στο σκελετό της αν δε διαβάσει την επιγραφή. Ο Ρέμπραντ και ο Στέφανο ντε λα Μπέλα τη ζωγράφισαν και αυτό λύνει πολλές απορίες για το πως ήξεραν να ζωγραφίζουν τόσο καλά ένα εξωτικό ζώο οι ζωγράφοι της Ευρώπης.

Μια έκθεση στο Μουσείο Rembrandt House στο Άμστερνταμ (Hansken, Rembrandt’s Elephant) που θα διαρκέσει μέχρι τις 29 Αυγούστου δείχνει τη σχέση του Ρέμπραντ που γοητεύτηκε από το ζώο και μας άφησε μερικά από τα εξαιρετικά του σχέδια απεικονίζοντάς το. Μάλιστα, καθώς οι ελέφαντες συμβόλιζαν ότι πιο κοντινό με τη νοημοσύνη και την πνευματικότητα των ανθρώπων ο Ρέμπραντ απεικόνισε τον μικρό ελέφαντα δίπλα στα πόδια της Εύας στον έργο του «Αδάμ και Εύα στον παράδεισο». Ο Ρέμπραντ ενσωμάτωσε τον ελέφαντα στη Βιβλική σκηνή για να κάνει το έργο του ακόμα πιο ελκυστικό στους υποψήφιους αγοραστές, προσθέτοντας ένα στοιχείο εξωτισμού που ήταν στη μόδα στην Ευρώπη εξαιτίας της σύνδεσης με τις αποικίες και των εξωτικών προϊόντων που άρχισαν να φτάνουν στα ευρωπαϊκά λιμάνια.



Ο Ρέμπραντ απεικόνισε τον μικρό ελέφαντα δίπλα στα πόδια της Εύας στον έργο του «Αδάμ και Εύα στον παράδεισο» (λεπτομέρεια του έργου). Φωτογραφία: The Rembrandt House Museum, Άμστερνταμ.



Ο μικρός τρίχρονος ελέφαντας έφτασε στην Ευρώπη όταν η Κεϋλάνη τέθηκε υπό τον έλεγχο της Ολλανδικής Εταιρείας Ανατολικής Ινδίας στις αρχές του 17ου αιώνα και ο πρίγκιπας Frederik Hendrik, που είχε επιδείξει μεγάλο ενδιαφέρον για τα εξωτικά ζώα, ζήτησε να του προμηθεύσουν έναν νεαρό ελέφαντα. Ο πρώτος έφυγε σε ένα πλοίο που βυθίστηκε το 1629. Ένα δεύτερο πλοίο έφτασε στο Άμστερνταμ το 1633 με τη Χάνσκεν από την Κεϋλάνη. Στην αρχή μεταφέρθηκε στο κτήμα του Frederik Hendrik, Huis ter Nieuburg στο Rijswijk. Λίγα χρόνια αργότερα πωλήθηκε στον Cornelis van Groenevelt για 20.000 φιορίνια - περίπου 500.000 δολάρια σήμερα, ο οποίος στη συνέχεια άρχισε να περιοδεύει μαζί της στην Ευρώπη, μοιράζοντας φυλλάδια στον κόσμο να δει το θέαμα, μια πρώτη μορφή των κατοπινών τσίρκων. Στα μέσα του δέκατου έβδομου αιώνα, ήταν ο μόνος ζωντανός ελέφαντας στην ήπειρο που περιόδευε σε αγορές, εκθέσεις και γήπεδα.

Το 1633 εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο Άμστερνταμ, αλλά δεν είναι βέβαιο αν τη συνάντησε ο Ρέμπραντ που μπορεί εκείνο το καλοκαίρι να ήταν στο Friesland. Το φθινόπωρο του 1637 βρισκόταν στο Άμστερνταμ για άλλη μια φορά και ο Ρέμπραντ εκμεταλλεύτηκε την παρουσία της. Πρέπει να ήταν γεμάτος θαυμασμό, καθώς δεν είχε δει ποτέ έναν ελέφαντα στην πραγματική ζωή. Το τεράστιο, γκρι ζώο με τον μακρύ κορμό του θα του έκανε μια βαθιά εντύπωση: το απαθανάτισε σε πολλά σχέδια. Τα σχέδια που έχουν φτάσει μέχρι τις μέρες μας δείχνουν ότι ο Ρέμπραντ παρακολουθεί τον ελέφαντα στενά και με μεγάλο ενδιαφέρον. Ζωγραφίζει την Χάνσκεν με κάθε λεπτομέρεια σαν να τραβά από κοντά φωτογραφίες: το κοντό της τρίχωμα, τις πτυχές του δέρματος, την κίνηση των ποδιών και του κορμού της. Αυτά τα σχέδια κρέμονται δίπλα στην έκθεση του Ρέμπραντ του Αδάμ και της Εύας στον Παράδεισο στην έκθεση.



Σκίτσο του Ρέμπραντ με τη Χάνσκεν, 1637. Φωτογραφία: Albertina Museum



Από την Ιταλία έχει μεταφερθεί στην έκθεση το κρανίο της, συντροφιά με τα έργα του Ρέμπραντ. Τον 17ο αιώνα, πίστευαν ότι οι ελέφαντες είχαν πολύ προηγμένες πνευματικές ικανότητες. Κατά τον Πλίνιο, ο ελέφαντας ήταν ο πλησιέστερος στον άνθρωπο στη νοημοσύνη. Οι ελέφαντες μπορούσαν να καταλάβουν την ομιλία, να ακολουθήσουν τις εντολές και να είχαν μια αίσθηση θρησκείας και συνείδησης. Ο Πλίνιος αναφέρει ακόμη ότι ένας ελέφαντας είχε μάθει να γράφει λέξεις στο ελληνικό αλφάβητο. Η Χάνσκεν δεν ανταποκρίθηκε σε αυτές τις προσδοκίες, αλλά μπορούσε να κυματίσει μια σημαία, να πυροβολήσει με ένα πιστόλι, να χτυπήσει ένα τύμπανο, να σηκώσει τα μπροστινά πόδια της, να τσιμπήσει χρήματα από τσέπες, να φορέσει ένα καπέλο, να κουβαλήσει έναν κουβά με νερό και να πάρει νομίσματα από το έδαφος.

Η ιστορία της Χάνσκεν είναι εκπληκτική, αλλά και συγκινητική. Έπρεπε να αντέξει πολλά, αναγκάστηκε να κάνει μακρινά ταξίδια και έπρεπε να κάνει συνεχώς εμφανίσεις. Εκτός από τα όμορφα έργα τέχνης που φτιάχτηκαν μετά από τον Ρέμπραντ και τους συγχρόνους του, αυτή η έκθεση φωτίζει επίσης και τον τρόπο της φροντίδας των ζώων που ήταν σε αιχμαλωσία τον 17ο αιώνα. Σήμερα, λίγο έξω από το Άμστερνταμ υπάρχει μια πέτρινη γέφυρα, η The Elephant Bridge, που ήταν ξύλινη και το 1647 βυθίστηκε μαζί με την Χάνσκεν που κατέληξε στο νερό αλλά έμεινε αβλαβής. Τον Ιούλιο του 1651, η Χάνσκεν ταξίδεψε στη Ζυρίχη, στο Σόλοθριν, στο Μπρέγκεντζ και στο Σεν Γκάλεν και στη Ρώμη.

Ο πρώτος ελέφαντας που πέρασε στην ιστορία της τέχνης έζησε μόνο 25 χρόνια, εξαιτίας της άγνοιας που υπήρχε για την φροντίδα και την τροφή της. Πέθανε κατά τη διάρκεια μιας παράστασης στη Φλωρεντία. Η Χάνσκεν αποτέλεσε ένα από τα πιο εκπληκτικά θεάματα στην Ευρώπη και γοήτευσε χιλιάδες ανθρώπους με τα συναρπαστικά της κόλπα. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, ο Ρέμπραντ στα σκίτσα του μας παρέδωσε την πρωτότυπη και σωστή απεικόνιση του δείγματος τύπου ασιατικού ελέφαντα.



Ο σκελετός της Χάνσκεν στη Φλωρεντία. Φωτογραφία: Museo di storia naturale sezione di zoologia La Specola, Florence, Italy / Wikipedia

https://www.youtube.com/watch?v=sbmTBXwkWSc



Κεντρική φωτογραφία: Albertina Museum

LiFO