Το νέο έργο του Μαουρίτσιο Κατελάν στο Ίδρυμα Σύγχρονης Τέχνης HangarBicocca στο Μιλάνο είναι μια απάντηση στις τρομοκρατικές επιθέσεις της 9/11 τις οποίες σκέφτεται εδώ και χρόνια.

Είναι μέρος μια έκθεσης που θα διαρκέσει μέχρι τις 20 Φεβρουαρίου, στις εντυπωσιακές εγκαταστάσεις των χώρων τέχνης της Πιρέλι. Πρόκειται για ένα ισχυρό μονολιθικό μνημείο για τις τρομοκρατικές επιθέσεις στη Νέα Υόρκη και το αποκορύφωμα μιας «δραματουργίας σε τρεις πράξεις» που δημιούργησε ο Ιταλός καλλιτέχνης. Η έκθεση έχει τίτλο "Breath Ghosts Blind" και το έργο αυτό διαφέρει από τα συνηθισμένα του Κατελάν που τα διακρίνει ένα παράλογο χιούμορ και η ειρωνεία για τη σύγχρονη τέχνη που υπηρετεί πιστά.

Μόλις πριν από δυο χρόνια έγινε κυριολεκτικά σάλος όταν το έργο του "Comedian", μια αληθινή μπανάνα κολλημένη στον τοίχο με μονωτική ταινία, πουλήθηκε στο Art Basel Miami Beach για 120.000 δολάρια. Η αληθινή μπανάνα είχε κόστος 10 σεντς, μια σουρεαλιστική γλυπτική σύνθεση που ειρωνεύεται την κοινωνία και την εξουσία, όπως περιέγραφε το έργο ο Κατελάν, με σχόλια περί «κενότητας της κοινωνίας των πλουσίων». Οι τυχεροί νέοι ιδιοκτήτες του έργου του αιρετικού Κατελάν θα έπρεπε απλώς να αλλάζουν την μπανάνα κάθε τόσο με μια φρέσκια.



Maurizio Cattelan, Comedian | Courtesy Perrotin at Art Basel Miami Beach



Την ίδια περίοδο ένα άλλο έργο του με πλούσια ιστορία εκλάπη από το Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco, το περίφημο παλάτι που γεννήθηκε ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, το Ανάκτορο Μπλενχάιμ στο Oxfordshire. Η έκθεση εγκαινιάστηκε, τα έργα του Κατελάν κοσμούσαν τις αίθουσες του παλατιού και στον χώρο των κοινόχρηστων μπάνιων εγκαταστάθηκε και άρχισε να λειτουργεί για το κοινό και η ολόχρυση τουαλέτα. Ώσπου, άγνωστοι την έκλεψαν και έφυγαν ανενόχλητοι κουβαλώντας στα χέρια τους τη λεκάνη από χρυσό αξίας πολλών εκατομμυρίων.

Το έργο του Κατελάν, που ονομάζεται "Αμερική", είναι μια τουαλέτα από μασίφ χρυσό 18 καρατίων και περιλαμβάνει λεκάνη, κάθισμα και καζανάκι ενώ είναι απολύτως λειτουργική. Ήταν το πρώτο έργο που φιλοτέχνησε ο Μαουρίτσιο Κατελάν μετά την αυτόβουλη συνταξιοδότηση-απόσυρσή του από τον κόσμο της σύγχρονης τέχνης το 2012. Το μήνυμά της είναι σαφές: ο καλλιτέχνης προσφέρει στον λαό ένα αντικείμενο υπερβολικής και πρόστυχης χλιδής, το οποίο μπορεί να αποκτήσει μόνο το 1% του πληθυσμού της Γης. Και ο λαός, αυτό το αντικείμενο μπορεί να το απολαύσει μόνος του, σε απόλυτα ιδιωτικό περιβάλλον (της τουαλέτας), για να καλύψει τις φυσικές ανάγκες του που είναι κοινές σε πλούσιους και φτωχούς.



Maurizio Cattelan – Installation View, America, Solomon R. Guggenheim Museum, 2016 - 2017.



Ο «λαός» που απόλαυσε το έργο του Κατελάν ήταν οι επισκέπτες του Μουσείου Γκούγκενχαϊμ στη Νέα Υόρκη από τον Σεπτέμβριο του 2016 έως το καλοκαίρι του 2017. Περισσότεροι από 100.000 επισκέπτες «χάρηκαν» το λουδοβίκειας χλιδής έργο, στο οποίο ο μόνος περιορισμός ήταν να μείνεις μέσα μόνο μέχρι τρία λεπτά. Λόγω κοσμοσυρροής, ο Κατελάν δεν κατάφερε, όπως έχει ομολογήσει, να χρησιμοποιήσει ποτέ την τουαλέτα γιατί ήταν πάντα «κατειλημμένη». Μάλλον δεν πρόκειται να σταθεί και στο μέλλον τυχερός, αφού το έργο έκανε φτερά.

Η λεκάνη βρέθηκε στην «πρώτη γραμμή του πυρός», ανάμεσα στο Μουσείο Γκούγκενχαϊμ και τον Τραμπ, το 2018, όταν ο διάσημος για την αγάπη του στο χρυσό και τα επιχρυσωμένα αντικείμενα τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, ζήτησε ως δάνειο για τον Λευκό Οίκο έναν πίνακα του Βίνσεντ Βαν Γκογκ για να κοσμεί τους ιδιωτικούς χώρους διαβίωσης του προεδρικού ζεύγους. Το Μουσείο αντιπρότεινε να του δανείσει τη χρυσή λεκάνη τουαλέτας, του Κατελάν.

Σε ηλεκτρονικό της μήνυμα που εστάλη στα μέσα Σεπτεμβρίου, η καλλιτεχνική διευθύντρια και επικεφαλής των συντηρητών του Γκούγκενχαϊμ, Νάνσι Σπέκτορ, απέρριψε την αίτηση της αμερικανικής προεδρίας για δανεισμό του πίνακα «Χιονισμένο Τοπίο» (1888) του Ολλανδού ζωγράφου του 19ου αιώνα, ανέφερε το Μουσείο στην εφημερίδα Washington Post.

Η Νάνσι Σπέκτορ είπε ότι ο πίνακας θα εκτεθεί στο Γκούγκενχαϊμ Μπιλμπάο, πριν επιστρέψει στη Νέα Υόρκη και μείνει εκεί για το «άμεσο μέλλον». Αντί αυτού, το Μουσείο πρότεινε να δανείσει τη λεκάνη τουαλέτας από ατόφιο χρυσάφι του Μαουρίτσιο Κατελάν. Ο καλλιτέχνης «θα ήθελε να την προσφέρει στον Λευκό Οίκο μέσω ενός μακροχρόνιου δανείου», γράφει η Σπέκτορ, σύμφωνα με την Washington Post. «Το έργο, φυσικά, είναι εξαιρετικής αξίας και αρκετά εύθραυστο αλλά θα σας παράσχουμε όλες τις οδηγίες για την εγκατάσταση και τη συντήρησή του. Λυπούμαστε που δεν μπορέσαμε να ικανοποιήσουμε το αρχικό σας αίτημα, αλλά ευελπιστούμε ότι η εκπληκτική αυτή πρόταση ίσως σας ενδιαφέρει».



Maurizio Cattelan, Blind. Ένα έργο για τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 9/11 που όπως λέει ο ίδιος ο καλλιτέχνης σκεφτόταν για χρονια. Φωτο: Agostino Osio, Courtesy the artist, Marian Goodman Gallery and Pirelli HangarBicocca.



Ως κάτοικος της Νέας Υόρκης, ο Κατελάν γνώρισε την τραγωδία της 11ης Σεπτεμβρίου από πρώτο χέρι. «Ήμουν στη Νέα Υόρκη στις 11 Σεπτεμβρίου και ετοιμαζόμουν να επιβιβαστώ σε αεροπλάνο. Έπρεπε να περπατήσω μέχρι το σπίτι από το LaGuardia, κάτι που χρειάστηκε ώρες, και τα πράγματα που είδα έμειναν μαζί μου», θυμάται ο Κατελάν. «Αυτές οι σκηνές ήταν τρομερές, αποκαλυπτικές και εξακολουθώ να έχω τη μνήμη αυτού του τραγικού γεγονότος που αποκάλυψε την πλήρη ευθραυστότητα της ανθρώπινης κατάστασης».

Το 2017 ο Κατελάν συζήτησε την ιδέα ενός μνημειώδους έργου για την 11η Σεπτεμβρίου με την τότε επικεφαλής επιμελήτρια του Μουσείου Solomon R. Guggenheim της Νέας Υόρκης, Νάνσι Σπέκτορ, γράφει σε ένα δοκίμιο για τον κατάλογο της έκθεσης στο HangarBicocca. Ήταν «διστακτική στην καλύτερη περίπτωση», λέει, επειδή «η έννοια της οπτικής εκδήλωσης του τραύματος της 11ης Σεπτεμβρίου φαινόταν πολύ γεμάτη συναισθηματικά, ίσως ακόμη και τοξική, ειδικά στη Νέα Υόρκη, μόλις 16 χρόνια μετά τις επιθέσεις. Ο Κατελάν κατάλαβε τους κινδύνους μιας τέτοιας εργασίας, αλλά γνώριζε διαισθητικά ότι έπρεπε να το κάνει μια μέρα κάτω από τις σωστές συνθήκες».

Σε προφανή αντίθεση με κάθε έργο ειρωνείας η έκθεση έπαρουσιάζει την ανησυχία του καλλιτέχνη με «υπαρξιακές ερωτήσεις που μας επηρεάζουν όλους, τον κύκλο της ζωής από τη γέννηση έως το θάνατο», σύμφωνα με την Roberta Tenconi, συν-επιμελήτρια της έκθεσης με τον καλλιτεχνικό διευθυντή του HangarBicocca, Vicente Todolí.



Maurizio Cattelan, Breath (2021) | Courtesy the artist, Marian Goodman Gallery and Pirelli HangarBicocca.



Η πρώτη έκθεση του Κατελάν στη χώρα του από τότε που ανακοίνωσε την αποχώρησή του από την τέχνη το 2011 έχει σχεδιαστεί ειδικά για τους σπηλαιώδεις βιομηχανικούς χώρους του HangarBicocca. Οι επισκέπτες συναντούν πρώτη την «Αναπνοή», ένα έργο που απεικονίζει έναν άντρα που βρίσκεται σε εμβρυϊκή θέση δίπλα σε ένα σκυλί και σχολιάζει την έννοια της γέννηση και την ευπάθεια.

Το επόμενο έργο  είναι τα "Ghosts", μια νέα εκδοχή της εγκατάστασης των περιστεριών του Κατελάν, που εμφανίστηκε στην Μπιενάλε της Βενετίας το 1997. Με εκατοντάδες πουλιά σκαρφαλωμένα στα σκοτεινά δοκάρια του εκθεσιακού χώρου Navate ύψους 30 μέτρων, το έργο θυμίζει σκηνή από την ταινία τρόμου του Άλφρεντ Χίτσκοκ «Τα πουλιά».



Maurizio Cattelan, Ghosts (2021) | Courtesy the artist and Pirelli HangarBicocca



Η έκθεση κορυφώνεται με τον πύργο μαύρης ρητίνης με τη μορφή αεροπλάνου που συνδέεται άμεσα με τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου στη Νέα Υόρκη πριν από 20 χρόνια. Ο Κατελάν το χαρακτηρίζει ως «έργο για τον πόνο και την κοινωνική του διάσταση, που είναι εκεί για να δείξει την ευθραυστότητα μιας κοινωνίας όπου η μοναξιά και ο εγωισμός αυξάνονται».

Συνδέει επίσης το νόημά του με την πανδημία Covid-19, η οποία «έχει κάνει τον θάνατο ξανά ορατό στη ζωή μας». Όσο για την απόφαση να δείξει το έργο στην Ιταλία ο Κατελάν λέει ότι «Ορισμένες εικόνες (και αντικείμενα) έχουν απίστευτη συμβολική δύναμη. Η απόσταση όχι μόνο στον χώρο αλλά και στον χρόνο δημιουργεί ένα απαραίτητο βήμα για να θυμόμαστε».



Maurizio Cattelan, Blind | Courtesy the artist, Marian Goodman Gallery and Pirelli HangarBicocca.

LiFO / Αργυρώ Μποζώνη