Η μεγάλη αναδρομική της Joan Mitchell είναι το γεγονός της χρονιάς και αφορμή να εστιάσουμε σε μια πορεία ζωής στη διάρκεια της οποίας η ζωγραφική κατείχε πάντοτε πρωταγωνιστικό ρόλο.

H μεγάλη αναδρομική της Joan Mitchell (1925 - 1992) στο SF MoMA και στο Baltimore Museum of Art αποτελεί την πιο πλήρη και εμπεριστατωμένη παρουσίαση του έργου της έως σήμερα. Αποτέλεσμα διετούς επιμελητικής έρευνας, η έκθεση περιλαμβάνει πάνω από 80 έργα, πληθώρα σχεδίων αλλά και γράμματα, προσωπικές φωτογραφίες και ντοκουμέντα που βοηθούν την κατάδυση στο έργο και την προσωπικότητα της Mitchell που σήμερα θεωρείται μια από τις σημαντικότερες ζωγράφους της αμερικανικής μεταπολεμικής τέχνης, μια γυναίκα μύθος.

Γεννημένη στο Σικάγο το 1925, σε μια εύπορη αστική οικογένεια που της εμφύσησε την αγάπη για το πνεύμα, η Mitchell σπούδασε σε μερικά από τα σημαντικότερα και πιο προοδευτικά ιδρύματα της Αμερικής: το Smith College της Μασαχουσέτης και το Art Institute στο Σικάγο. Το 1947, χρονιά της αποφοίτησής της, της απονεμήθηκε μια ταξιδιωτική υποτροφία ενός έτους στη Γαλλία. Όπως όλοι οι ζωγράφοι της γενιάς της, η Mitchell μελετούσε τον Cezanne και τους κυβιστές και είχε τα μάτια της στραμμένα στο Παρίσι του Πικάσο και άλλων σημαντικών Ευρωπαίων ζωγράφων. Στη διάρκεια της παραμονής της, η δουλειά έγινε όλο και πιο αφηρημένη. Το "Figure and the City" είναι το μοναδικό κάπως παραστατικό έργο της Mitchell για το οποίο η ίδια είχει δηλώσει ότι αυτή θα ήταν η τελευταία φιγούρα που θα ζωγράφιζε. Κι έτσι έγινε.

Η επιστροφή της στην Αμερική δεν ήταν χωρίς διλήμματα: η αφοσίωση της στη ζωγραφική ήταν ζωτικής σημασίας και επιθυμούσε να συνομιλεί και να αναμετριέται με τους «σοβαρούς» ζωγράφους που τότε όλοι ζούσαν στη Νέα Υόρκη. Όμως η φύση της γενέτειράς της, η λίμνη και κυρίως οι μνήμες που της ξυπνούσε αποτέλεσαν τα διαχρονικά θέματα της ζωγράφου. Οι πίνακες της είναι ένα βίωμα, μια υπαρξιακή απόκριση στη μνήμη του τοπίου. Η ίδια ενδιαφερόταν επίσης για τη συναισθησία, για το πώς μια τέχνη μπορεί να ξυπνήσει κάτι άλλο, πώς μια λέξη να αντηχεί μουσικότητα, και η μουσική με τη σειρά της να οδηγήσει σε μια κίνηση, μια χειρονομία, μια εικόνα. Με αυτή την έννοια, οι πίνακές της, παρά τους τίτλους, δεν αποτελούν αφηρημένη τοπιογραφία, αλλά διακύμανση συναισθημάτων, με άλλη μορφή «ποίηση», όπως η ίδια χαρακτήριζε τη δουλειά της.

Μετακομίζοντας στη Νέα Υόρκη το 1949, η Mitchell βίωσε μια πόλη σκληρή, βίαιη αλλά και γοητευτική. Τα συναισθήματα της από την πόλη αποτύπωσε με έντονη χρωματική παλέτα, ζεστή αλλά συνάμα ωμή, στον πίνακα "City Landscape" (1955). Εντυπωσιάζει η ένταση της κίνησης των χρωμάτων πάνω στον καμβά αλλά και της ιλιγγιώδους σύνθεσης.

Η εγκατάσταση της στην Νέα Υόρκη αποδείχτηκε σωστή απόφαση: εκεί συνάντησε απρόσμενα τη ζωγραφική του Willem de Kooning που την επηρέασε βαθιά. Την αιχμαλώτισε η σωματικότητα της δουλειάς του, η βίαιη ορμή των συναισθημάτων και η επιθετικότητα των ζωγραφικών του χειρονομιών. Στο έργο του de Kooning, ύλη και πνεύμα γίνονταν ένα. Κάπως έτσι ξεκίνησε ο ενεργός διάλογός της Mitchell με τους αφηρημένους εξπρεσιονιστές, συμμετέχοντας ενεργά στις συζητήσεις που διαμόρφωσαν τη «Σχολή της Νέας Υόρκης» και εκθέτοντας στο 9th Street Show (21 Μαΐου -10 Iουνίου 1951), μια έκθεση-ορόσημο για τον αμερικανικό εξπρεσιονισμό. Αν και το κλαμπ των αφηρημένων εξπρεσιονιστών ήταν μια ανδρική υπόθεση στη μεταπολεμική εποχή, οι γυναίκες που ηταν στον κύκλο αυτό είχαν σιδερένια δύναμη και απείχαν πολύ από το στερεοτυπικό πρότυπο της γυναίκας της αμερικανικής μεταπολεμικής εποχής. Ηρθε κοντά με την Elaine deKooning, την Helen Frankthaler, τη Grace Hartigan και τη μεγαλύτερη τoυς Lee Krasner, σύντροφο του Jackson Pollock.

Παρά το φιλελεύθερο κλίμα του κύκλου της και την κριτική αποδοχή της δουλειάς της, η Mitchell δυσκολευόταν να συμβιβαστεί με τους περιορισμούς της ανδροκρατούμενης Νέας Υόρκης. Έχοντας κατά καιρούς βρεθεί στα πρόθυρα της αυτοκτονίας, αποφάσισε αρχικά να μοιράσει τον χρόνο της ανάμεσα σε Γαλλία και Αμερική και στη συνέχεια να εγκατασταθεί μόνιμα σε μια μικρή πόλη έξω από το Παρίσι έως το θάνατό της το 1992.

Ζωγράφιζε ασταμάτητα παραδίνοντας ολοκληρωτικά όλο της το είναι στη δύναμη της ζωγραφικής. Αντιλαμβανόταν τη ζωγραφική ως ένα τρόπο για να ζεις αλλά κυρίως να αισθάνεσαι ζωντανός. Παρότρυνε τους νεότερους ζωγράφους να είναι σοβαροί καλλιτέχνες, να είναι οπτικοί ζωγράφοι. Με άλλα λόγια να δοθούν απόλυτα στο μέσο και τη διαδικασία. Αποκαλυπτικό αλλά και ζωοδοτικό ήταν για εκείνη τo gestalt της ζωγραφικής (η διαδικασία δηλαδή που οδηγεί στο όλο, αλλά και η σημαντικότητα του όλου, της σύνθεσης, έναντι των μικρότερων μερών).

Στη Γαλλία, συνέχισε να επιζητά τον διάλογο και την επαφή με άλλους καλλιτέχνες, έκανε συχνά επισκέψεις σε στούντιο άλλων καλλιτεχνών, οργάνωνε ομιλίες και δείπνα και «διαπαιδαγωγούσε» με τον δικό της τρόπο τους νέους καλλιτέχνες. Συνέχιζε να είναι ορμητική, ανταγωνιστική, απαιτητική από τον εαυτό της και εξαιρετικά φιλόδοξη όσον αφορά στην ίδια τη ζωγραφική (και όχι στην επιτυχία). Μπορούσε να γίνει δηκτική, σκληρή και αδυσώπητη με όσους δεν αντιμετώπιζαν τη ζωγραφική με την ίδια μανία και σεβασμό. Γιατί, για τη Mitchell, η ζωγραφική ήταν ζήτημα ζωής.

Η αναδρομική της Joan Mitchell είναι μια συνεργασία του San Francisco Museum of Modern Art (MoMA) και του Baltimore Museum of Art (BMA) με επιμελητές την Sarah Roberts (SFMoMA) και την Katy Seigel (BMA). Η έκθεση στο SF MoMA διαρκεί έως τις 7 Ιανουαρίου 2022. Στη συνέχεια, η έκθεση θα παρουσιαστεί στο BMA από τις 6 Μαρτίου έως τις 14 August 2022. Μια μικρότερη έκδοση της έκθεσης θα παρουσιαστεί στο Fondation Louis Vuitton στο Παρίσι το φθινόπωρο του 2022.

Φωτογραφία: Joan Mitchell in her studio at 77 rue Daguerre, Paris, 1956. Loomis Dean / The LIFE Picture Collection / Shutterstock

ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ GREECE (ΒΑΣΙΛΗΣ ΝΤΟΥΠΑΣ)