Η βραβευμένη φωτογράφος Μυρτώ Παπαδοπούλου είναι μία από τους φωτογράφους που συμμετέχουν στην έκθεση Foodprint την οποία φιλοξενεί το Πολιτιστικό Ίδρυμα Τράπεζας Κύπρου. Η έκθεση διερευνά τη μεσογειακή διατροφή και τη σημασία της στη ζωή μας σήμερα. Συνδέοντας την Κύπρο, την Ελλάδα, την Ιταλία, την Ισπανία, την Πορτογαλία, το Μαρόκο και την Κροατία η έκθεση βασίζεται σε φωτογραφίες πέντε Ευρωπαίων φωτογράφων, οι οποίοι ζωντανεύουν έναν πανάρχαιο τρόπο ζωής.

Η Μυρτώ βρέθηκε στην Κύπρο την περασμένη εβδομάδα όπου πραγματοποίησε ένα εργαστήρι φωτογραφίας για εφήβους στο πλαίσιο των παράλληλων δράσεων της έκθεσης. Της μιλήσαμε για τη δουλειά που παρουσιάζει στην έκθεση αλλά και για την εμπειρία της ως φωτογράφος ντοκιμαντέρ γενικότερα.

Γιατί επέλεξες το Μαρόκο γι' αυτό το πρότζεκτ;

Το Μαρόκο έχει μια σχέση με θέματα τα οποία με αφορούν και με ενδιαφέρουν. Δουλεύω πολύ με κοινωνικές ομάδες και ιδιαίτερα απομονωμένους πληθυσμούς. Πολύ συνειδητά με ενδιέφερε να ψάξω τη διατροφή σε κοινωνίες πιο απομακρυσμένες, πιο βουνίσιες, όπου η έννοια της διατροφής διαφέρει σε σχέση με αυτή των ανθρώπων σε μια πόλη. Έτσι ταξίδεψα σε ένα χωριό στην ορεινή περιοχή Ταουνάτε. Έζησα τις μέρες μου εκεί με μια οικογένεια, μια λιτή οικογένεια, αγροτική η οποία καλλιεργεί η ίδια το φαγητό της, κυρίως όσπρια και λαχανικά. Με ενδιέφερε να αναδείξω τη σχέση του ανθρώπου με τη γη, με τον χρόνο, τη σημαντικότητα του χρόνου και τι σημαίνει καλλιεργώ τη γη. Αυτό το οποίο μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση στο Μαρόκο ήταν ότι όλη η γη σχεδόν καλλιεργείται. Υπήρχε καλλιέργεια της γης παντού ακόμα και κάτω από σημεία που υπήρχαν ήδη δέντρα, ελιές κυρίως, σε ένα ιδιαίτερα μεσογειακό τοπίο, ένα ιδιαίτερα στεγνό τοπίο. Ένας από τους αγρότες που φωτογράφισα μου μίλησε για τη σχέση του με το χώμα με έναν τρόπο που ήταν σαν ο ίδιος να ήτανε το χώμα, η ίδια η γέννησή του, η ύπαρξή του. Αυτή η ωμή και αδρή σχέση που είχε με τη γη ήταν η ταυτότητά του. Δεν ήταν απλά μια διαδικασία παραγωγής για να φυτέψει έναν σπόρο για να φάει. Ήταν κάτι πολύ πιο βαθύ γι' αυτόν, πολύ πιο πνευματικό. Όλο αυτό ήταν και πολύ πιο θρησκευτικό με έναν τρόπο, αυτή η τελετουργία, αυτή η ανθρώπινη σχέση με την καλλιέργεια και τη γη. Οπότε έψαχνα λίγο αυτά τα στοιχεία και αυτά με οδήγησαν στο πώς να προσεγγίσω πρακτικά το πρότζεκτ. Πολλές από αυτές τις εικόνες στήθηκαν. Όπως η σκηνή του πικ νικ για παράδειγμα. Ταξιδέψαμε όσο μπορούσαμε για να νιώσουμε την ατμόσφαιρα του τόπου και των κατοίκων του που ζουν μια ζωή λιτή αλλά με μια ουσία πιο βαθιά, πιο ανθρώπινη. Το καλωσόρισμα, τα αρώματα, αυτή η σχέση του ανθρώπου με το φαγητό για μένα ήταν ιδιαίτερη. Κατ' αρχήν ταξίδεψα στο Μαρόκο όταν ήμουν πέντε μηνών έγκυος σε δίδυμη κύηση, οπότε για μένα όλο αυτό το ταξίδι ήταν επίσης σημαδιακό όσον αφορά τη δική μου σχέση με τον εαυτό μου, το σώμα, τη γέννα, τον άνθρωπο.

©Μυρτώ Παπαδοπούλου

©Μυρτώ Παπαδοπούλου

Πώς θα περιέγραφες τη σχέση σου με τη φωτογραφία;

Δεν έχω καταγραφική σχέση με το μέσο της φωτογραφίας, δεν με ενδιαφέρει αυτό. Με ενδιαφέρει να μιλήσω και να ψάξω θέματα τα οποία αφορούν τη σχέση μου με την αντίληψη της ζωής, τον τόπο και τον άνθρωπο. Είτε πρόκειται για προσωπικό πρότζεκτ είτε για μια ανάθεση όπως αυτή με το foodprint την οποία προσέγγισα πάλι μέσα από τη δική μου αντίληψη για τον κόσμο. Με ενδιαφέρει περισσότερο η διαδικασία που μπαίνω για να υλοποιήσω ένα πρότζεκτ παρά το αποτέλεσμα. Με διαφέρει πιο πολύ ίσως από το να πατήσω το κλικ και να βγάλω τις φωτογραφίες. Η διαδικασία σαν αφήγημα και αυτή η σχέση του ανθρώπου με αυτή τη διαδικασία. Έχω δουλέψει πολύ σε μέρη που πολύ συνειδητά ο τόπος, η γη, η γεωγραφία, η απομόνωση καθορίζουν την ύπαρξη και την εξέλιξη των ανθρώπων που ζούνε πάνω σε αυτή. Κάτι που βλέπεις σε πολλά διαφορετικά πρότζεκτ μου. Υπάρχει ένας θεματικός άξονας με κοινούς παρονομαστές. Πώς αυτή η σχέση ανθρώπου-τόπου διαγράφεται στον ίδιο τον άνθρωπο, εμφανίζεται πάνω στη φύση, στην ύπαρξή του, στη φυσική τους σχέση με ό,τι κι αν σημαίνει αυτό. Σε ό,τι αφορά πάρα πολύ και την παράδοση, τα ήθη, τα έθιμα, ακόμα και το πώς ντύνονται ακόμα και όλη αυτή την απλότητα, τη σχέση, τη λειτουργικότητα με το τραγούδι. Οι άνθρωποι σε σχέση με τον τόπο.

©Μυρτώ Παπαδοπούλου

Τι έμαθες ως φωτογράφος αλλά και ως άνθρωπος μέσα από τα ταξίδια σου;

Κατ' αρχήν αυτό που βρίσκω πάρα πολύ ενδιαφέρον είναι ότι πάντα βρίσκω κοινούς παρονομαστές. Έχω δουλέψει πολύ στην κεντρική Ασία με πληθυσμούς που βρίσκονται σε περάσματα, σε συνοριακές γραμμές. Τι σημαίνει ταυτότητα; Με ενδιαφέρει πάρα πολύ η έννοια της ταυτότητας σε οποιαδήποτε μορφή της. Όταν αναφέρομαι στο κομμάτι ταυτότητα, δεν είναι ένα πράγμα αλλά πολλά διαφορετικά στοιχεία. Τι είναι οι ρίζες μας; Τι σημαίνουν; Ποιοι είμαστε, από πού προερχόμαστε; Παρατηρώ πολύ συχνά κοινούς παρονομαστές σε όλα αυτά τα ταξίδια, είτε αφορά το πώς υπάρχουν οι άνθρωποι, το πώς εξελίσσονται, τις σχέσεις τους, τις κοινές αξίες τους, την αντίληψή τους για τα πράγματα. Οπότε αν έχω μάθει κάτι είναι ότι έχουμε πάρα πολλά κοινά όλοι οι άνθρωποι μεταξύ μας. Και από την άλλη σίγουρα η δουλειά μου νομίζω μου μαθαίνει να είμαι πολύ πιο ανοιχτή και εγώ ως άνθρωπος γενικότερα. Ακριβώς επειδή ο ρόλος μου δεν είναι καταγραφικός αντιστοίχως και εγώ οφείλω να δώσω από τον εαυτό μου, να μοιραστώ κι εγώ ένα κομμάτι μου με έναν τρόπο όσο μπορώ. Στόχος μου είναι να δουλεύω πάνω σε πρότζεκτ με μεγάλη διάρκεια όποτε είναι εφικτό, η έννοια του χρόνου αφορά το ίδιο το αφήγημα οπότε αυτός είναι ένας βασικός στόχος στη δουλειά μου.

Βλέπεις ότι άλλαξε η δουλειά σου από τότε που ξεκίνησες μέχρι σήμερα;

Η πορεία μου στα 18 χρόνια που κάνω αυτή τη δουλειά είναι ένας συνδυασμός του παρελθόντος και του παρόντος μου. Οι θεματικές με τις οποίες ασχολούμαι αντλούν αναφορές από την εφηβική ή φοιτητική μου ζωή στη σχολή καλών τεχνών. Αναζητώ, ανθρώπους με τους οποίους θέλω να υπάρξω και να ζήσω καταστάσεις. Νομίζω και γι' αυτό δεν έγινα ποτέ ειδησεογράφος. Γιατί είχα περισσότερη ανάγκη να υπάρξω μέσα στον χρόνο. Η είδηση έχει αυτή τη φοβερή ένταση πολλές φορές, την αδρεναλίνη και αυτή την ουσία της είδησης και της πληροφορίας που ο ρόλος του φωτογράφου είναι πάρα πολύ σημαντικός. Η ανάγκη η δική μου ήταν αντίθετα να σταματώ τον χρόνο, με έναν τρόπο να τον βιώνω μεθοδολογικά, πρακτικά, κυριολεκτικά. Για παράδειγμα δεν αγαπώ την ψηφιακή εικόνα. Σαφώς και δουλεύω και με ψηφιακή εικόνα, αλλά όποτε μπορώ, για τις μεγαλύτερες δουλειές μου δουλεύω με αναλογική φωτογραφία. Και αυτό ακριβώς γιατί αντίθετα έχω ανάγκη να πάρω τον αντίστοιχο χρόνο που θέλω να δώσω. Γιατί σε όλη αυτή τη διαδικασία-τελετουργία, γίνεται κάτι πολύ πιο βαθύ. Η σχέση η δική μου με το θέμα μου δεν γίνεται μόνο καταγραφικά. Με ενδιαφέρει να μιλήσω γι' αυτό το οποίο βιώνω με έναν άλλον τρόπο και να εμβαθύνω σε αυτό και να δώσω μία οπτική ίσως μιας πραγματικότητας με πολλές οπτικές και πολλές φωνές. Και επίσης το πιο βασικό να αναγκάσω τον θεατή να σκεφτεί ο ίδιος, να αναρωτηθεί. Δεν με ενδιαφέρει να δώσω την πληροφορία ως κάτι δεδομένο, ως κάτι συγκεκριμένο.

©Μυρτώ Παπαδοπούλου

Πώς βλέπεις τους νέους φωτογράφους σήμερα; τι συμβουλή θα τους έδινες;

Πιστεύω είναι ένα πολύ δύσκολο επάγγελμα και νομίζω πολλοί δεν αντιλαμβάνονται τη θυσία που προϋποθέτει όποιο είδος και να επιλέξεις. Ειδικά το κομμάτι της φωτογραφίας ντοκιμαντέρ. Η φωτοδημοσιογραφία είναι ιδιαίτερα σκληρή και απαιτεί μια ιδιαίτερη αφοσίωση. Για μένα ή το κάνεις ή δεν το κάνεις. Έχω πάρα πολλούς μαθητές και έχω ζήσει πάρα πολύ το κομμάτι «θέλω να γίνω φωτογράφος», αλλά παρατηρώ ότι αρκετοί δεν πρόκειται ποτέ να ξεβολευτούν. Αλλά η πραγματικότητα είναι ότι αυτή η δουλειά σε ξεβολεύει πάρα πολύ. Στην πραγματικότητα, στην καθημερινότητα πρέπει να δώσεις τον εαυτό σου, να πας πέρα από τη ζώνη άνεσής σου. Στις διακοπές μου πολλές φορές μπορεί να δουλεύω πάνω σε πρότζεκτ γιατί είναι ο μόνος χρόνος που μπορεί να έχω ή ένα εισόδημα μου μπορεί να το επενδύσω στο να ξεκινήσω ένα άλλο πρότζεκτ. Προσωπικά μου είναι πολύ δύσκολο να ταξιδέψω χωρίς να σκεφτώ τον τόπο σαν πρότζεκτ. Αν θα έδινα μια συμβουλή θα έλεγα ότι η φωτογραφία θέλει πάθος, θυσία, αυτογνωσία. Ως άνθρωπος να ενδιαφέρεσαι για το τι συμβαίνει γύρω σου, για τη ζωή. Νομίζω τη φωτογραφία πολύς κόσμος τη βλέπει ως το αποτέλεσμα, την εικόνα, τη στατική εικόνα. Ενώ η διαδικασία ίσως είναι πιο σημαντική. Γιατί θέλω να σε πλησιάσω; Γιατί θέλω να ασχοληθώ με αυτό που παρατήρησα; Να αναρωτηθείς για όλα αυτά τα κλισέ αφηγήματα που γεννάει ένας τόπος. Σε θέματα όπως οι μετανάστες, το προσφυγικό, ο πόλεμος, που προσεγγίζονται με συγκεκριμένο τρόπο, όπως και χώρες όπως η Ινδία και η Αφρική. Πιστεύω χρειάζεται κάτι περισσότερο αν θέλει κάποιος να ασχοληθεί με το μέσο.

*Η έκθεση Foodprint διοργανώνεται από το Πολιτιστικό Ίδρυμα Τράπεζας Κύπρου σε συνεργασία με την Anemon, το Goethe-Institut, τo Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, τα Μουσεία της Brescia της Ιταλίας, το Εικονικό Μουσείο Κυπριακών Τροφίμων και Διατροφής και τη στήριξη του Creative Europe και της Κυπριακής Εθνικής Επιτροπής UNESCO. Χώρος|Αίθουσα περιοδικών εκδηλώσεων του Πολιτιστικού Ιδρύματος Τράπεζας Κύπρου έως τις 24 Φεβρουαρίου 2023. Ωράριο|Καθημερινά από τις 10.00μ.μ. μέχρι τις 7.00μ.μ. Είσοδος ελεύθερη.