Συνέντευξη στη Μερόπη Μωυσέως

Κάντο όπως οι Νορβηγοί, λένε στους Νοτιοευρωπαίους οι συμπατριώτες του Άσλακ Μίρε, διευθυντή του Litteraturhuset στο Όσλο. Ο ίδιος όμως θεωρεί πως αυτή η "νορβηγικότητα" είναι ένα άθλιο σημείο εκκίνησης για την κατανόηση του υπόλοιπου κόσμου

Από το Σπίτι της Λογοτεχνίας, το οποίο διευθύνει στο Όσλο, ο Άσλακ Σίρα Μίρε βρέθηκε στο Σπίτι της Συνεργασίας την περασμένη Τρίτη, όπου έδωσε μια διάλεξη με θέμα "Η πολυπολιτισμικότητα σε καιρούς κρίσης". Ο διευθυντής του δραστήριου Litteraturhuset ή House of Literature στη νορβηγική πρωτεύουσα, μιλά στο "Π" και δίνει τη δική του εξήγηση για τον Άντερς Μπρέιβικ, την ανάπτυξη του ρατσισμού σε ολόκληρη την Ευρώπη, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο η λογοτεχνία ανοίγει τους ορίζοντές μας.

Ο Aslak Sira Myhre διευθύνει το Litteraturhuset από το 2007, οπότε ξεκίνησε τη λειτουργία του. Πρόκειται για ένα πολυώροφο κτήριο στο κέντρο του Όσλο, όπου φιλοξενείται μια βιβλιοθήκη, καφέ, εστιατόριο και πάρα πολλές αίθουσες που λειτουργούν ως πλατφόρμες παρουσιάσεων, συζητήσεων και δράσεων με στόχο να ακουστούν φωνές ανθρώπων των τεχνών, των γραμμάτων και διανοουμένων, τόσο της Νορβηγίας, όσο -κυρίως- και από τον διεθνή χώρο.
"Διαβάζουμε πολύ στη Νορβηγία. Μόνο οι Ισλανδοί μάς ξεπερνούν στην ανάγνωση βιβλίων. Ωστόσο υπάρχει το πρόβλημα ότι διαβάζουμε μόνο τους Νορβηγούς συγγραφείς και πολύ σπάνια διεθνή λογοτεχνία". Αφού αναφέρω ότι στην Κύπρο έχουμε το ακριβώς αντίθετο, ότι δηλαδή διαβάζουμε διεθνή και όχι κυπριακή λογοτεχνία, ο Άσλακ Μίρε λέει: "Είναι μια πολύ νορβηγική οπτική. Βλέπουμε τον κόσμο μέσα από νορβηγικά μάτια και αναρωτιόμαστε γιατί δεν πράττουν όλοι όπως οι Νορβηγοί. Κι αυτό είναι ένα άθλιο σημείο εκκίνησης για την κατανόηση του υπόλοιπου κόσμου".

Πολυπολιτισμικότητα

Στην διάλεξη που έδωσε ο Άσλακ Μίρε στο Σπίτι της Συνεργασίας, ξετύλιξε το νήμα της πολυπολιτισμικότητας σε καιρούς οικονομικής κρίσης ξεκινώντας από την ίδια του τη χώρα, στις 22 Ιουλίου 2011: τότε πραγματοποίησε τη διπλή επίθεσή του σε κυβερνητικά γραφεία και στο νησί Ουτόγια ο Άντερς Μπρέιβικ. "Δεν αποτελεί ιστορία της Νορβηγίας, αλλά της Ευρώπης και του κόσμου. Κι ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε αυτή την τρομοκρατική πράξη, καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο αξιολογούμε την εξέλιξη της Ευρώπης σήμερα. Υπάρχουν δύο σχολές σκέψης στη Νορβηγία πάνω σ' αυτό το θέμα: η πρώτη βλέπει τον Μπρέιβικ ως έναν απολύτως τρελό άνθρωπο και την πράξη του ως τρέλα, όχι ως πολιτική πράξη. Η δεύτερη -κι αυτή που υποστηρίζω εγώ- είναι πως ενώ πράγματι πρόκειται για μια εξωφρενική πράξη, δυστυχώς η ιδεολογία που εκπυρσοκρότησε το όπλο του Μπρέιβικ είναι και ο μεγαλύτερος κίνδυνος της Ευρώπης, σήμερα. Κι αυτός ο κίνδυνος δεν είναι η πολυπολιτισμικότητα αλλά η αντίσταση σ' αυτήν. Η Ευρώπη ήταν και είναι de facto πολυπολιτισμική. Η σύνθεσή της έχει διαφοροποιηθεί, αυτό όμως δεν αλλάζει τον πολυπολιτισμικό της χαρακτήρα. Το ερώτημα, λοιπόν, είναι γιατί η πολυπολιτισμικότητα χρειάζεται υπεράσπιση τη δεδομένη στιγμή. Το έλλειμμα δημοκρατίας σε συνδυασμό με την ξενοφοβία και την αντίσταση στον εκσυγχρονισμό δεν είναι μεμονωμένα στοιχεία στην ταυτότητα του Μπρέιβικ. Κυριαρχούν στις πλείστες ευρωπαϊκές χώρες, είναι μέρος της ίδιας της ευρωπαϊκής ιστορίας και, φυσικά, είναι κατά βάση φασιστικά γνωρίσματα. Μέρος αυτών, ή όλα, τα βρίσκουμε όχι μόνο σε ακραίες ομάδες αλλά παντού: τα διαβάζουμε στις εφημερίδες, σε τηλεοπτικά ντιμπέιτ, παντού. Είναι συχνή, για παράδειγμα, η θέση πως οι μουσουλμάνοι και οι χριστιανοί δεν μπορούν να συμβιώσουν, πως η κουλτούρα τους είναι ξεκάθαρα διαφορετική, πως οι μουσουλμάνοι είναι λιγότερο... άνθρωποι γιατί βασανίζουν τις γυναίκες τους, πως δεν είναι τόσο πολιτισμένοι όσο εμείς. Αυτό το ντιμπέιτ κυριαρχεί παντού. Και ο Μπρέιβικ είναι ο πιο ακραίος από τους ακραίους σ' αυτά τα θέματα. Ο κίνδυνος όμως είναι πως οι ιδέες του εξαπλώνονται. Δείτε την Ελλάδα με μέλη της Χρυσής Αυγής στη Βουλή, τη Σουηδία όπου ομάδες εξτρεμιστών πυροβολούν μετανάστες στους δρόμους επειδή είναι μετανάστες, τη Γερμανία όπου δικάζονται τώρα οι Ναζί που σκότωσαν Τούρκους μετανάστες επειδή ήταν Τούρκοι, το Μπράιτον και το Μπρίστολ της Αγγλίας όπου νεαροί βαδίζουν στους δρόμους με ναζιστικό χαιρετισμό. Πηγαίνετε στην Ουγγαρία όπου καίνε ακόμη εβραϊκά βιβλία. Υπάρχει λόγος για το κάψιμο των εβραϊκών βιβλίων. Δεν θέλουν να τα διαβάζει ο κόσμος, γιατί τότε θα είναι δύσκολο να δουν το πορτρέτο του Εβραίου όπως θέλουν να το βλέπουμε: ως ενός διαβολικού προσώπου με μικρότερη ανθρώπινη αξία απ' τη δική μας. Απ' αυτή την άποψη, τα βιβλία είναι επικίνδυνα.

Όλα αυτά, λοιπόν, συμβαίνουν ήδη. Το ερώτημα είναι, μέχρι πού θα φτάσουν. Και έτσι καταλήγουμε στην οικονομική κρίση, οπότε αυτές οι ιδέες έχουν μεγαλύτερη απήχηση, γιατί όλοι ψάχνουν έναν αποδιοπομπαίο τράγο. Όσο αυξάνεται η ανεργία, αυξάνεται και ο φασισμός κι αυτό το βλέπουμε ιδιαίτερα τα τελευταία δύο χρόνια στην Ευρώπη. Οι Ρομά έγιναν οι εχθροί σε τόσες πολλές χώρες, στη Γερμανία, στην Ουγγαρία, στα Βαλκάνια, στη Νορβηγία, στην Αγγλία: λέμε ότι είναι κλέφτες, ότι δεν σέβονται τους νόμους, ότι βιάζουν κ.λπ. Γιατί δεν τα λέγαμε αυτά πριν δέκα χρόνια; Οι Ρομά ήταν και τότε παρόντες. Όχι όμως και η κρίση. Επιπλέον, στην Ανατολική Γερμανία έχει επιστρέψει ο αντισημιτισμός, όπως στη δεκαετία του '20 και '30. Υπάρχει όμως και ο λουθηρανισμός, ο οποίος κυριαρχεί στη βόρεια Ευρώπη. Όταν μιλάμε για τη διάσωση της οικονομίας της Ιταλίας, της Ισπανίας, της Πορτογαλίας, της Ελλάδας και τώρα της Κύπρου, στη βόρεια Ευρώπη λένε: 'Πώς τρώνε τα λεφτά τους αυτοί οι καθολικοί; Γιατί δεν μπορούν να διαχειριστούν τα οικονομικά τους; Επειδή είναι καθολικοί, δεν είναι λουθηρανοί όπως εμείς. Οι λουθηρανοί πληρώνουν τους λογαριασμούς, φυλάνε τα λεφτά, δουλεύουν σκληρά. Αντίθετα, στον Νότο, δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο γιατί δεν είναι λουθηρανοί'. Μα, κάτι τέτοιο είναι πισωγύρισμα, όχι στη δεκαετία του '30 αλλά στον 17ο αιώνα! Η εντύπωση που ολοένα μεγαλώνει στην ίδια μου τη χώρα πως ο λουθηρανισμός μάς κάνει διαφορετικούς και πλούσιους [δεν είμαστε πλούσιοι επειδή έχουμε πετρέλαια, ούτε λόγω της ιστορίας μας, αλλά εξαιτίας της "νορβηγικότητάς" μας, στο επίκεντρο της οποίας βρίσκεται ο λουθηρανισμός], υποστηρίζεται ακόμη και από καθηγητές πανεπιστημίων. Αυτή, λοιπόν, είναι η αρχή ενός νέου διχασμού σε καιρούς κρίσης κι αυτός είναι ο πραγματικός κίνδυνος".

Ξυπνώντας συνειδήσεις

Ο Ασλάκ Μίρε αναγνωρίζει ότι η άλλη πλευρά έχει σαφή επιχειρήματα, ωστόσο η οικονομική κρίση δεν οφείλεται στην όποια αντιμετώπιση των γυναικών από τους μουσουλμάνους. "Είναι όμως οι αποδιοπομπαίοι τράγοι και οφείλουμε να δούμε τη διαφορά", σημειώνει. Κι έτσι φτάνουμε στο Σπίτι της Συνεργασίας, στη νεκρή ζώνη του Λήδρα Πάλας. "Η δουλειά που κάνουν κι η δουλειά που κάνουμε εμείς στο Όσλο -που νομίζω πως είναι το σημαντικότερο το οποίο μπορεί να κάνει κανείς στην Ευρώπη πέρα από την επίλυση του οικονομικού προβλήματος- είναι το καθήκον των διανοουμένων. Είναι σημαντικό το καθήκον της απόδειξης -με δεδομένα- ότι οι μουσουλμάνοι και οι χριστιανοί μπορούν να ζήσουν μαζί. Ακόμη και στην Κύπρο, όπου υπάρχει η νεκρή ζώνη, η ιστορία μουσουλμάνων και χριστιανών είναι μια ιστορία ειρήνης στο μεγαλύτερο μέρος της. Δεν είναι ιστορία πολέμου αλλά συνύπαρξης. Το ίδιο και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα: οι ακραίοι αντι-ισλαμιστές θεωρούν τις Πύλες της Βιέννης το κορυφαίο σύμβολό τους, κι αυτό γιατί εκεί βρίσκουν τη μάχη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, όταν οι χριστιανοί σταμάτησαν τους μουσουλμάνους από την κατάκτηση της Ευρώπης. Υπήρξε, πράγματι, στις Πύλες της Βιέννης η σύγκρουση των πολιτισμών; Ποιοι πολέμησαν για την Οθωμανική Αυτοκρατορία; Μουσουλμάνοι στρατιώτες, φυσικά. Τούρκοι, φυσικά. Και οι προτεστάντες της Πολωνίας, της Αυστρίας και της Ουγγαρίας. Γιατί; Επειδή η Αυστροουγγαρία ήταν καθολικό κράτος. Γι' αυτό οι προτεστάντες και οι λουθηρανοί πολέμησαν δίπλα στους οθωμανούς, ενάντια στην καταπίεση των καθολικών. Είναι, λοιπόν, σημαντικό να είμαστε ειλικρινείς απέναντι στην ιστορία και τα γεγονότα της. Και θεωρώ ότι η περίπτωση της Κύπρου και του Σπιτιού της Συνεργασίας μπορεί να είναι παράδειγμα συνύπαρξης για ολόκληρη την Ευρώπη".
Θα πρέπει πρώτα να αποτελέσει παράδειγμα για τον ίδιο τον κυπριακό πληθυσμό, ο οποίος στην πλειονότητά του δεν πιστεύει σ' αυτή την συνύπαρξη.

Πώς θα πειστούν για κάτι τέτοιο;
Πετυχαίνοντάς το. Στην αρχή κάθε αγώνα, ο κόσμος είναι πολύ λίγος. Δείτε τα παραδείγματα αλλαγών που έχουν επιτευχθεί σε μερικά χρόνια. Ποια θα ήταν η πιθανότητα να δίνω συνέντευξη σε γυναίκα δημοσιογράφο στην Κύπρο πριν από 30 χρόνια; Ή τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων: πόσα χρόνια έχουν περάσει απ' όταν μπορούσαμε να μιλούμε καν για την ομοφυλοφιλία στην Κύπρο; Όλα αυτά είναι μάχες πολιτιστικές και δεν έχουν κερδηθεί όλες ακόμη, αλλά πολλά έχουν αλλάξει σε πολύ λίγο χρόνο. Η κρίσιμη μάζα είναι αρκετή. Το σημάδι της αλλαγής της παραδοσιακής κουλτούρας δεν φαίνεται, παρά μόνο όταν έχει ήδη συμβεί. Και όσοι παλεύουν για την αλλαγή δεν θα είναι ικανοποιημένοι. Ποτέ. Θα βλέπουν μόνο τα προβλήματα. Αντιλαμβάνομαι, λοιπόν, τη δυσκολία ειδικά εδώ στην Κύπρο, αλλά ας δούμε την άλλη πλευρά: πριν από τέσσερα χρόνια, το Σπίτι της Συνεργασίας δεν υπήρχε, πριν από δέκα χρόνια, η ιδέα του δεν υπήρχε. Η ιδέα της ύπαρξης ενός κοινού χώρου ανάμεσα στις δύο πλευρές, ήταν ουτοπική. Τώρα είναι πραγματική".