Συνέντευξη στη Μιράντα Λυσάνδρου | Φωτογραφία Ελένη Παπαδοπούλου
Η Κωνσταντία Σωτηρίου είναι μια νέα συγγραφέας, εξαιρετικά δημιουργική και παραγωγική. Στα έργα της επιλέγει να πατά πάνω σε πραγματικά γεγονότα. Έτσι κτίζει τους χαρακτήρες της. Γεγονότα παρμένα απ' τη νεότερη Ιστορία της Κύπρου. Και χαρακτήρες γυναίκες και από τις δύο κοινότητες τις οποίες συνδέει ο κοινός πόνος από τα γεγονότα. Γράφει για την Τζεμαλιγιέ της περιόδου του '63 και για την Χατισέ, μέσα από τη νουβέλα "Η Αϊσέ πάει διακοπές" για την περίοδο μετά το '74, γιατί όπως μας λέει, τώρα είναι η εποχή να γραφτούν πράγματα. "Τώρα που οι συνθήκες μάς επιτρέπουν να είμαστε πιο ανεκτικοί απέναντι στους άλλους και πιο κριτικοί απέναντι στον εαυτό μας. Η λογοτεχνία σού δίνει ένα αγνό και καθαρό βλέμμα να δεις τα γεγονότα στην πραγματική τους διάσταση. Διότι μπορεί να φιλτράρονται μέσα από τη λογοτεχνία τα γεγονότα αλλά η γεύση που σου αφήνουν στο τέλος είναι η πιο καθαρή, η πιο αγνή και αληθινή".
Φαίνεται πως ο καλλιτεχνικός και ο πνευματικός κόσμος της Κύπρου δεν "ξόφλησε" με το Κυπριακό ακόμη. Εξακολουθεί να ξύνει πληγές. Κι εσύ, ως πρωτοεμφανιζόμενη συγγραφέας, καταπιάνεσαι με αυτό το θέμα που πονάει αφόρητα την κοινωνία.
Έχεις δίκαιο. Το εντοπίζω κι εγώ και θεωρώ πως είναι αναπόφευκτο. Ο πόνος είναι πάρα πολύ βαθύς που θέλεις να τον εκφράσεις. Αλλά κάθε γενιά έχει βιώσει διαφορετικά επίπεδα πόνου και τα επεξεργάζεται μέσα από το δικό της πρίσμα. Στους συγγραφείς της δικής μου γενιάς διακρίνω μια απόσταση από τα γεγονότα. Εκείνο που με χαροποιεί είναι πως αναζητάμε τις αιτίες και τα βλέπουμε κριτικά για να μπορέσουμε να καταλάβουμε. Οι προηγούμενες γενιές ήταν πολύ βουτηγμένες μέσα στον πόνο και αυτό εξέφραζαν.
Γεννήθηκες το 1975, ένα χρόνο μετά τον πόλεμο. Πώς σε σημάδεψε αυτό το κλίμα;
Εμείς δεν ζήσαμε τα γεγονότα αλλά μεγαλώσαμε με την ανάμνηση όλου αυτού του κακού. Αυτό εμένα με σημάδεψε. Θυμάμαι να μεγάλωσα σε ένα καθεστώς φόβου με την έννοια ότι οι γονείς μου αισθάνονταν πως ήταν πολύ εύκολο να ανατραπεί αυτή η εύθραυστη ισορροπία και να γίνει ξανά ένας πόλεμος.
Η συγγραφέας
Στα έργα σου προσπαθείς να ξεκλειδώσεις μια περίοδο που δεν έζησες. Από το '63 έως και μετά τον πόλεμο. Θέματα που εν πολλοίς παραμένουν ταμπού. Ποιος μιλά μέσα από τα έργα σου;
Εάν το καλοσκεφτώ, μέσα από τα γραπτά μου μιλάνε οι γονείς μου. Όλα αυτά που περιγράφω είναι αναμνήσεις δικές τους που μου είχαν εντυπωθεί τόσο πολύ που όταν γράφω, αυτό μου βγαίνει και τίποτε άλλο. Μέσα από εμένα ίσως βγαίνει η δική τους ανάγκη να μιλήσουν.
Είσαι τουρκολόγος. Πόσο επηρέασε η σπουδή σου τη θεματολογία σου; Αλλά και το γεγονός ότι εργάστηκες για πολλά χρόνια ως δημοσιογράφος;
Στο πανεπιστήμιο, η δική μας σειρά ήταν από τις πρώτες των αποφοίτων στον κλάδο τουρκολογίας. Πέρα από τα έντονα συναισθήματα που βιώσαμε διότι πολλοί δεν μπορούσαν τότε να διανοηθούν ότι μαθαίναμε τούρκικα -μας έλεγαν μέχρι και πράκτορες της Άγκυρας- οι Τουρκοκύπριοι καθηγητές μας μάς άνοιξαν παράθυρα προς την άλλη πλευρά. Στο πανεπιστήμιο είχα έναν Τ/Κ συμφοιτητή. Ήταν ο πρώτος Τ/Κ που είδα! Αυτό με έκανε να σκεφτώ πόσο τραγική είναι η ζωή μας στην Κύπρο και πόσοι τυφλοί είμαστε μπροστά στα γεγονότα και στις πραγματικότητες. Αυτό καθόρισε πολύ τον χαρακτήρα και τις σκέψεις μου. Γι' αυτό ναι, θεωρώ πως οι σπουδές μου καθόρισαν τον τρόπο που γράφω. Από τη μια λοιπόν έχω αυτή την επιστημονική προσέγγιση στα θέματα ελληνοτουρκικών σχέσεων, στο Κυπριακό και στα γεγονότα του '63, από την άλλη έχω όλες αυτές τις διηγήσεις των γονιών μου για την περίοδο. Και φυσικά με επηρέασε και η δημοσιογραφία στον τρόπο που ανακαλύπτω και ερευνώ πράγματα. Στην περίπτωση της "Τζεμαλιγιέ" πέρασα απίστευτες ώρες στα υπόγεια αρχεία του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών για να γευτώ το κλίμα της εποχής μέσα από τον Τύπο. Όλα αυτά τα συστατικά είναι κομμάτι της ταυτότητάς μου και με καθορίζουν και ως συγγραφέα.
Η γυναίκα της Κύπρου
Τόσο στην Αϊσέ όσο και στην Τζεμαλιγιέ ενσαρκώνεις γυναίκες που έζησαν στην άλλη κοινότητα. Σε εμπνέει η γυναίκα της άλλης κοινότητας...
Δεν ξεκίνησα να γράφω λέγοντας ότι θα γράψω για μια Τουρκοκύπρια. Αλλά μερικές φορές αυτή είναι η μαγεία της γραφής που σε παρασύρει... Ναι, με εμπνέει η γυναίκα της άλλης κοινότητας γιατί είναι ένα πεδίο άγνωστο και ταυτόχρονα γνωστό γιατί μπορώ να την ταυτίσω με την πιο οικεία φιγούρα της ζωής μου, τη μάνα μου. Και στα δυο κείμενα όταν τα έγραφα ένιωθα πολύ ότι επανέρχομαι συνέχεια στον πόνο. Ότι ο πόνος ήταν τόσο κοινός στους ανθρώπους και σε αυτές τις γυναίκες της μεγάλης ηλικίας που έψαχναν τρόπους να τον διαχειριστούν και να επιβιώσουν. Διακρίνω επίσης την κοινή αγάπη της Ε/Κ και Τ/Κ γυναίκας απέναντι σε έναν άντρα, απέναντι στον τόπο, στα παιδιά, στα ήθη και στα έθιμα, απέναντι στη ζωή. Οι δεισιδαιμονίες. Όλοι φοβούνται τα ίδια πράγματα. Επικαλούνται τα θεία ασχέτως ποιος είναι ο Θεός τους για να φύγει ο κακός οιωνός. Εντοπίζω πως η κουλτούρα είναι βασικό κοινό κομμάτι της κοινής μας ταυτότητας στις δυο κοινότητες και αυτό με κάνει να νιώθω ότι οι δυο κοινότητες αντιμετωπίζουν με τις ίδιες αξίες τη ζωή. Υπάρχει βεβαίως και το χάσμα του εθνικισμού.
Το περιγράφεις και στα δυο σου έργα. Η Τζεμαλιγιέ και ο σύντροφός της ήταν η αφορμή που πυροδότησε τα γεγονότα του '63.
Πιστεύω πως ο απλός άνθρωπος, που μπορεί να μην έχει διδαχθεί την ιστορία όπως κάθε κοινότητα την αφηγείται, είναι πιο κοντά στον εαυτό του και πιο πηγαίος στο τι πραγματικά είναι. Βρίσκω ότι οι Ε/Κ και Τ/Κ μανάδες μας είναι πολύ πιο σοφές μέσα από εκείνα που κουβαλούν μέσα τους, για αυτό και σε αυτές ο εθνικισμός απουσιάζει.
Ο στόχος σου είναι μέσα από τα έργα σου να μεταφέρεις αυτή την πεποίθηση της κοινής κουλτούρας;
Δεν είναι αυτοσκοπός να δείξω ότι έχουμε κοινό πολιτισμό και κοινή κουλτούρα αλλά νομίζω τα πράγματα είναι τέτοια που το κείμενο εκεί τα οδηγεί.
Γράφεις, το είπες κι εσύ, για πράγματα που πονάνε πολύ. Αποστασιοποιείσαι από τις ηρωίδες σου;
Όταν έγραφα το τελευταίο κεφάλαιο της Αϊσέ έκλαιγα πολύ... Συνήθως προσπαθώ να αποστασιοποιηθώ. Σίγουρα είναι ήρωες που δημιουργώ εγώ. Είναι αναπόφευκτο να ταυτιστείς. Αλλά δεν θέλω να καταφύγω στο μελό. Αυτό είναι το εύκολο. Προτιμώ ο αναγνώστης ή ο θεατής να συγκινείται με έναν πιο ψύχραιμο τρόπο.
Κυπριακή διάλεκτος
Και στα δύο έργα παντρεύεις την κοινή ελληνική με την κυπριακή διάλεκτο. Σε εκφράζει περισσότερο αυτός ο συνδυασμός;
Ήθελα πολύ να γράψω στην κυπριακή διάλεκτο. Δοκίμασα και στο παρελθόν να το κάνω σε κάποια διηγήματα αλλά δυσκολεύτηκα. Στην Αϊσέ μού βγήκε πηγαία. Όσα περιγράφω στην κυπριακή διάλεκτο δεν πιστεύω πως μπορούσαν να βγουν αλλιώς.
Παρουσίασες την Αϊσέ και στην Ελλάδα. Πώς σχολιάστηκε η διάλεκτος;
Το δέχτηκαν πολύ ωραία. Δεν το είδαν γραφικά. Θεώρησαν ότι έκανα μια καλή απόπειρα και ότι ήταν καλό το ότι γράφω στην κυπριακή διάλεκτο. Υπάρχει γενικότερα μια τάση στην ελληνική λογοτεχνία να πηγαίνεις πίσω στις διαλέκτους. Αυτή τη στιγμή ένα best seller είναι του Δημοσθένη Παπαμάρκου, το "Γκιακ", που στα αρβανίτικα σημαίνει δεσμός αίματος. Μιλά για τη μικρασιατική καταστροφή σε διάλεκτο. Παλαιότερα ήταν ο Σωτήρης Δημητρίου. Αυτοί άνοιξαν δρόμο για να γράψεις σε διάλεκτο και με κάποιο τρόπο απενοχοποίησαν τη διάλεκτο στη λογοτεχνία. Πιστεύω πως αυτή η στροφή προς τη διάλεκτο του καθενός μπορεί να δείχνει και μια αμφισβήτηση απέναντι στη γλωσσική κυριαρχία που είχε επιβάλει η Αθήνα για το τι είναι σωστό και τι λάθος.
Η τριλογία
Πώς νιώθεις που είδες το έργο σου "Τζεμαλιγιέ" να ανεβαίνει στο θέατρο;
Χαίρομαι τη χαρά της ανταπόδοσης γιατί έχει πολύ σκληρή δουλειά πίσω του το θεατρικό. Το χάρηκα πολύ στην πρεμιέρα... Ήταν μια μαγική διαδικασία το πώς το γραπτό κείμενο έγινε θεατρικός λόγος. Δεν το είχα ξαναζήσει από τόσο κοντά. Η Μαρία Καρσερά, η σκηνοθέτιδα, κτίζει τα πράγματα ήρεμα και όμορφα και μετά βλέπεις το κείμενο να παίρνει σάρκα και οστά και εκπλήσσεσαι. Είναι απίθανο συναίσθημα.
Τι καινούργιο ετοιμάζεις;
Η "Τζεμαλιγιέ" ξεκίνησε ως νουβέλα και ελπίζω να βγει και το βιβλίο σε κάποια φάση. Ολοκληρωμένο με ορισμένα κείμενα που δεν περιλάβαμε στο θεατρικό. Μια τρίτη νουβέλα που αισθάνομαι πως βγαίνει σαν τριλογία χωρίς να το έχω επιδιώξει, είναι μια ιστορία που ασχολείται με το θέμα των αγνοουμένων. Κοιτάζω τις ζωές επτά γυναικών και πώς τις συνδέει αυτό το θέμα.
+ Η θεατρική Ομάδα "Σόλο για Τρεις" ανεβάζει στο θέατρο Δέντρο [Ενότητος 44, Παλλουριώτισσα - κοντά στον αστυνομικό σταθμό Ομορφίτας], το κυπριακό έργο της Κωνσταντίας Σωτηρίου "Τζεμαλιγιέ", σε σκηνοθεσία της Μαρίας Μανναρίδου-Καρσερά. Παραστάσεις στη Λευκωσία κάθε Τετάρτη & Σάββατο στις 20:30 και κάθε Κυριακή στις 18:30 μέχρι 9 Απριλίου. Στη Λεμεσό θα δοθούν τρεις παραστάσεις στο Παλιό Ξυδάδικο την Παρασκευή 22 & το Σάββατο 23 Απριλίου στις 20:30 και την Κυριακή 24 Απριλίου στις 18:30. Εισιτήρια προς 13/10 ευρώ. Για κρατήσεις και περισσότερες πληροφορίες τηλ. 99544934 / 99544934 .
