Deshabille, της Μαρίας Λοϊζίδου | Η τέχνη χωρίς επισημότητες

Στην έκθεση που παρουσιάζει αυτήν την περίοδο στην Αθήνα, η Μαρία Λοϊζίδου καλεί το κοινό να αναλογιστεί τη συνθήκη επαναλειτουργίας χώρων που παράγονται από συνθήκες κρίσης.

"Εδώ οι 'ιστορίες' κρατάνε πολύ περισσότερο. Το ξέρω και το ξέρεις. Λοιπόν, μη μου πεις 'στο κάτω, κάτω, λίγες βδομάδες είναι αυτές', όταν θα μου δίνεις το γούνινο παλτό μου, που δε θα το χρειαστώ παρά τον άλλο χειμώνα... Κι ας μη μιλήσουμε για 'ατυχία'. Ας μιλήσουμε για ντροπή... Ω, Φριτς!"

Το μονόπρακτο "Η Εβραία", του Μπέρτολντ Μπρεχτ, είναι το μόνο κείμενο που περιλαμβάνεται στη μικρή, αλλά πολύ προσεγμένη έκδοση Deshabille της Μαρίας Λοϊζίδου που συνοδεύει τη νέα της εικαστική δουλειά με τον ίδιο τίτλο. Deshabille θα πει "ανεπίσημο ένδυμα" στη γαλλική γλώσσα και επομένως το ρούχο που φοράμε για να νιώθουμε άνετα.
Η εικαστική πρόταση της Λοϊζίδου φιλοξενείται στον χώρο μιας μικρής βιοτεχνίας στην Αθήνα όπου πριν από 144 χρόνια -όταν πρωτολειτούργησε- φτιάχνονταν τρέσες, φούντες και γαλόνια για στρατιωτικές στολές, για βασιλιάδες, για μεγαλεπήβολες εμφανίσεις στα αστικά σαλόνια της χώρας. Η βιοτεχνία παρήκμασε και το 2012 κατέβασε ρολά. Η οικογένεια Μέντη παραχώρησε τα πάντα στο Μουσείο Μπενάκη το οποίο συντηρεί έκτοτε τον χώρο ως Κέντρο Διατήρησης Παραδοσιακών Τεχνικών Κλωστοϋφαντουργίας Μέντης. "Με ενδιαφέρει να μπαίνω σε υφιστάμενους χώρους και να λειτουργώ παρασιτικά", αναφέρει η Μαρία Λοϊζίδου, που το 2015 παρουσίασε την έκθεση "Μεταβίβαση/A transfer" στον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού, επίσης στην Αθήνα, ενώ έναν χρόνο πριν απ' αυτό παρείχε πρόσβαση σε κρυφούς χώρους του Κυπριακού Μουσείου μέσα από την έκθεση "Curating Body: The Cached Space".

"Ένας χώρος που είναι κάτι άλλο δίνει την ευκαιρία στον κόσμο να συναντήσει την τέχνη στο ανυποψίαστο. Οπότε είναι απομυθοποιημένη και έχεις πιο πολλές πιθανότητες να βρεθείς αντιμέτωπος με μια καθημερινότητα και ένα προβληματισμό που είναι πολύ κοινός για όλους. Γι' αυτό οι χώροι που έχουν μια κοινή χρήση, οι κοινόχρηστοι χώροι, με ενδιαφέρουν πολύ στην προσπάθειά μου να συναντήσω αλήθειες που μας ενώνουν παρά να μας απομονώνουν", εξηγεί.

Στου Μέντη

"Όταν έκανα την έκθεση στον Κεραμεικό, παρατήρησα ότι γύρω-γύρω υπήρχαν παλαιότερα τα εργαστήρια των μοδιστρών και των κεντηστρών. Εκεί, στα εργαστήρια της περιοχής, γινόταν το πέπλο για την Αθηνά που της έφτιαχναν για τα Παναθήναια κάθε τέσσερα χρόνια. Ψάχνοντας λίγο αυτούς τους παλιούς προσανατολισμούς, έπεσα πάνω στη μικροβιομηχανία του Μέντη."

Για την έκθεση Deshabille, η Μαρία Λοϊζίδου συνεργάστηκε με τον Ιβ Σαμπολάν, με τον οποίο δουλεύει συχνά πάνω σε διάφορα πρότζεκτ. "Ο Ιβ ξέρει πολύ καλά τις τεχνικές και τους χώρους στη Γαλλία, είναι υπεύθυνος στο Υπουργείο Πολιτισμού για να φέρνει ακριβώς τη σύγχρονη τέχνη σε επαφή με αυτά τα εργαστήρια και να τροφοδοτούν το ένα το άλλο". Μ' αυτόν τον τρόπο, τα εργαστήρια μένουν ζωντανά, δεν πεθαίνουν γιατί έχει κόσμο που μπορεί να τα οδηγήσει κάπου αλλού και οι καλλιτέχνες μπορούν να κάνουν χρήση των τεχνικών μιας τεχνογνωσίας εξαίρετης που υπό άλλες συνθήκες, θα χανόταν. Μαρία Λοϊζίδου και Ιβ Σαμπολάν μπήκαν στον χώρο του Κέντρου Διατήρησης Παραδοσιακών Τεχνικών Κλωστοϋφαντουργίας Μέντη "σαν φροντιστές. Ο στόχος μας δεν ήταν να βάλουμε έργα στον χώρο -τον φροντίσαμε δίνοντάς του μια καθαρότητα στην προσβασιμότητα γιατί 144 χρόνια με ένα υλικό, χρειαζόταν κάποια πράγματα να ξεκαθαρίσουν". Η παρέμβαση της Μαρίας Λοϊζίδου έγινε με πολύ μικρές κινήσεις. Για παράδειγμα, σε ένα ράφι μεταξύ πολλών άλλων πραγμάτων τοποθετήθηκε μια μπάλα από κουρέλια και σχίσματα λιωμένων ρούχων που μάζεψε η εικαστικός. "Τέτοιες μπάλες φτιάχνονται σε χώρες φτωχές αλλά και εδώ, στο παρελθόν για τους γονείς και τους παππούδες μας ήταν τα τόπια τους", σημειώνει η ίδια. "Είναι ένα απλό αντικείμενο που όταν φύγει απ' εκεί δεν θα είναι έργο τέχνης. Και έτσι απελευθερώνομαι λίγο από την έννοια του μυθοποιημένου αντικειμένου που έχει μια αξία γιατί είναι έργο τέχνης". Οι παρεμβάσεις της Λοϊζίδου είναι τόσο μικρές που μόνο "ένας θεατής που είναι επίμονος θα ξεχωρίσει ότι κάτι άλλο σημαίνει και αυτός είναι ο στόχος μας, να προσέξει τι σημαίνει". Στο πλαίσιο της έκθεσης, η εικαστικός δημιούργησε έναν αργαλειό σε ένα μικρό, παλιό κουτάκι, έβαλε τέσσερα καρφιά σε ένα κομμάτι ξύλο για να κάνει μια αυτοσχέδια βούφα, έβαλε μια φωτογραφία με το παιχνίδι που παίζαμε παιδιά στα δάχτυλα μ' ένα νήμα.

Σύμπτυξη τριών πρότζεκτ

Η έκθεση στου Μέντη είναι το αποτέλεσμα δύο ξεχωριστών πρακτικών πάνω στις οποίες εργαζόταν η Λοϊζίδου εδώ και χρόνια. Το πρώτο έχει τίτλο directly mild και αφορά τη συλλογή από ήπιες, όπως τις ονομάζει η ίδια, μορφές βίας μιας καθημερινότητας. "Είναι τα πράγματα που μας δυσκολεύουν όλους, κοινές εμπειρίες τις αντιμετωπίζουμε όλοι με τις ίδιες δυσκολίες και που, πιστεύω ότι μαζεύοντάς τις από μέρα σε μέρα, ίσως μας οδηγούν στις βαριές μορφές βίας: όπως το τι σημαίνει να μιλάς σε κάποιον και να του περιγράφεις κάτι πολύ προσωπικό, αλλά να σε αφήνει γιατί είδε κάποιον που θεωρεί πιο σημαντικό να μιλήσει. Περιπτώσεις στις οποίες πιθανόν να είμαστε και θύτες και θύματα, να μη δίνεις τη σημασία που πρέπει σε κάποιον, να είσαι ρατσιστής. Μέσω διαδικτύου, από το 2012 μαζεύω τέτοια περιστατικά τα οποία δίνω για επιμέλεια κι έχω μια τράπεζα δεδομένων αρκετά μεγάλη με τέτοιες αφηγήσεις". Αυτό το πρότζεκτ "έτρεχε" παράλληλα με ένα δεύτερο πρότζεκτ: "έναν σχολιασμό που αναπτύσσω γύρω από την έννοια της φροντίδας. Με ενδιαφέρει γιατί είναι πέρα από κάθε κοινωνική τάξη, αφορά όλους. Συγκέντρωσα τη σημασία του χαδιού μέσα από πρακτικές που εμπεριέχουν και επιθυμία, και τις συνδύασα στη δουλειά μου με την έννοια του κελύφους: πώς προστατεύεις κάτι; Επιπλέον, συνειδητοποίησα πως είτε πλέκω ή φτιάχνω μεγάλα δίχτυα ή ένα γλυπτό, κρατώ πάντα έναν κενό χώρο στο εσωτερικό ή έναν χώρο που είναι προσβάσιμος. Υπάρχει μια ανάγκη ορατότητας στο μέσα και αυτό πιστεύω πως συγκεντρώνεται στην έννοια του κελύφους και μέσα από μια μορφή που ενώνει όλους, το συγκέντρωσα στη σημασία της προστασίας του σώματος, που είναι το ρούχο. Το ρούχο όπως το συλλαμβάνουν όλες οι φυλές σε όλους τους αιώνες σε όλον τον κόσμο. Κατέφυγα λοιπόν σε πρακτικές του τόπου μας που συναντούν όμως διεθνείς πρακτικές όπως είναι το πλέξιμο. Από καιρό μάζευα υλικό το οποίο είναι από κατασκευές ρούχων: τι είναι ένα ρούχο και τι είναι ένα λούσο; Πώς μπορεί να είναι η ανάποδη ενός ρούχου; Και πήγα μετά σε μια συλλογή από πλεκτά ή χρώματα, σε λεπτομέρειες, σε ό,τι πιο κοινό υπάρχει στις ντουλάπες και της γιαγιάς και της μαμάς και τις δικές μας". Το αποτέλεσμα της έρευνας ήταν η σύνταξη ενός χειροποίητου βιβλίου που δεν εκδόθηκε ποτέ, μέχρι που έγινε αυτή η έκθεση και το βιβλίο εκδόθηκε από το Μουσείο Μπενάκη και το Σπίτι της Κύπρου στην Αθήνα. Το αυθεντικό, είναι επίσης μέρος της έκθεσης, φυλαγμένο σε μια μικρή γυάλινη προθήκη χωρίς πρόσβαση. Αλλά δημιουργήθηκε κι ένα μεγαλύτερο από την Λοϊζίδου, το οποίο οι επισκέπτες στην έκθεση μπορούν ελεύθερα να μετροφυλλήσουν. "Μου φαίνεται πάντα ενδιαφέρουσα η σχέση της ανάγκης του καλλιτέχνη να αφήσει, πέρα από αυτό που φτιάχνει, την καταγραφή αυτού που φτιάχνει", ανέφερε η Μαρία Λοϊζίδου σε συζήτηση την περασμένη βδομάδα στο Σπίτι της Κύπρου. Η συζήτηση, που έγινε στο πλαίσιο της έκθεσης, έλαβε χώρα στις 23 Μαΐου και είχε ως θέμα "Η βραδύτητα/το βιβλίο των εικόνων". Αναφερόμενη στο χειροποίητό της βιβλίο deshabille, που επιδιώκει να αναδείξει την ανεπισημότητα που διακρίνει το ένδυμα μέσα στην καθημερινή του χρήση, καθώς και τη φροντίδα κατασκευής του, ίδια με εκείνη του έργου τέχνης, η Μαρία Λοϊζίδου είπε, ότι αποτελεί το κύριο στοιχείο και έκθεμα της ομότιτλης έκθεσης, το θέμα το οποίο τη συνέδεσε με τον χώρο, σε σχέση με την έννοια της φροντίδας που υπαινίσσεται και πραγματεύεται τόσο η έκθεση όσο και η δημιουργία ενός βιβλίου. Με το βιβλίο, κατέληξε, δηλαδή με τη συγκέντρωση της εικόνας και του κειμένου, χρειάζεται "μια εσωστρέφεια η οποία με γοητεύει προσωπικά και στην οποία βρίσκω ότι έχουμε τους σωστούς χρόνους, καθώς το μετροφύλλημά του μας βάζει σε ένα σωστό tempo".

+ Η έκθεση της Μαρίας Λοϊζίδου στο Κέντρο Διατήρησης Παραδοσιακών Τεχνικών Κλωστοϋφαντουργίας Μέντη, στην Αθήνα, θα παραμείνει μέχρι τις 29 Ιουλίου. Πληροφορίες www.benaki.gr