Χρήστος Πολυμενάκος αποτελεί μια ξεχωριστή φωνή στη σύγχρονη δραματουργία του χορού. Ως δραματουργός και μέντορας, κινείται με ευαισθησία στο λεπτό πεδίο ανάμεσα στο καλλιτεχνικό όραμα και τη συνεργατική διαδικασία. Πρόσφατα, ολοκλήρωσε μια παράσταση που εξερευνούσε διαγενεακούς έμφυλους στερεότυπους, καθώς και ένα masterclass για τη δραματουργία ως συνεργατική πρακτική. Από την Παρασκευή, 14 Νοεμβρίου 2025 μέχρι και σήμερα, 16 Νοεμβρίου 2025, παρουσιάζονται επτά έργα νέων και καταξιωμένων χορογράφων στο Θέατρο Ριάλτο, στο πλαίσιο της Πλατφόρμας Χορογραφίας Κύπρου 2025, όπου ο Πολυμενάκος καθοδηγούσε τους καλλιτέχνες κατά τη διάρκεια της δημιουργικής τους διαδικασίας.
Η έννοια της καθοδήγησης δεν είναι καινούργια στις τέχνες, όμως ο ρόλος του δραματουργού-μέντορα, ιδιαίτερα στη σύγχρονη χορογραφία και την πειραματική performance, έχει γίνει πιο ορατός, τουλάχιστον στην Κύπρο, τις τελευταίες δεκαετίες. Ο μέντορας δραματουργίας στηρίζει τους καλλιτέχνες στον σχεδιασμό της καλλιτεχνικής έρευνας, στη διαμόρφωση του καλλιτεχνικού οράματος, στη διευκρίνιση θεματικών αξόνων και στη διασφάλιση ότι το έργο επικοινωνεί ουσιαστικά με το κοινό.
«Λειτουργώντας ταυτόχρονα ως καθοδηγητές και συνομιλητές, καλλιεργούν διάλογο, αναστοχασμό και πειραματισμό, βοηθώντας τους καλλιτέχνες να ανακαλύψουν τη δική τους φωνή και να αναπτύξουν έργα ουσιαστικά, συνεκτικά και κοινωνικά ενεργά. Στον χορό και την επιτέλεση, ο μέντορας δραματουργός συμμετέχει στις πρόβες, προσφέρει ανατροφοδότηση σχετικά με την έρευνα και τη δημιουργική διαδικασία, την κίνηση, τον ρυθμό, το κείμενο και τη σαφήνεια της αφήγησης, ενώ συμβάλλει στην ενσωμάτωση ιδεών από τους ερμηνευτές, στηρίζοντας τους χορογράφους στη σύνδεση του έργου τους με το κοινό και τις κοινότητες», αναφέρει ο Πολυμενάκος.
Γεφυρώνοντας τέχνη και κοινότητα
Για τον Πολυμενάκο, ο ρόλος του δραματουργού εκτείνεται πολύ πέρα από την παρακολούθηση μιας πρόβας ή την παροχή σχολίων. «Οι δραματουργοί είναι οι άνθρωποι που συνεργάζονται στον εντοπισμό, τη δημιουργία και τη διάδοση των συνδέσεων ανάμεσα στο έργο και τις κοινότητες μέσα στις οποίες αυτό υπάρχει», εξηγεί. «Ο ρόλος αυτός δεν πρέπει να απομονώνεται ή να τίθεται σε προτεραιότητα έναντι των υπολοίπων. Είναι ένας ρόλος που επιτελείται από όλους τους δημιουργικούς συνεργάτες».
Αν και αυτά τα λόγια ίσως ακούγονται αφηρημένα, ο ίδιος υπογραμμίζει ότι η δραματουργία είναι μια πρακτική πράξη σύνδεσης, μια μετάφραση ιδεών, συναισθημάτων και δυνατοτήτων σε κοινές εμπειρίες.
Διακρίνει ανάμεσα στις θεωρητικές προσεγγίσεις της δραματουργίας και τη συνεργατική πρακτική. «Η θεωρητική προσέγγιση μπορεί να είναι πολύ γόνιμη», σημειώνει, «όμως ο σωματικός, ενσώματος λόγος αναγνωρίζεται ολοένα και περισσότερο ως εξίσου σημαντικός σε ένα ολιστικό δημιουργικό οικοσύστημα. Η δραματουργία ως συνεργατική πρακτική αναγνωρίζει όλες τις δυνάμεις και αλληλεπιδράσεις που διαμορφώνουν τη ζωή και την τέχνη», προσθέτει.
Με άλλα λόγια, δεν αφορά μόνο τη σκέψη γύρω από την τέχνη, αλλά το βίωμα, τον πειραματισμό και την ανταπόκριση σε πραγματικό χρόνο μαζί με τη δημιουργική ομάδα.
Το μέντορινγκ ως διαδρομή
Όσον αφορά την καθοδήγηση ανερχόμενων χορογράφων, ο Πολυμενάκος αντιλαμβάνεται τον ρόλο του ως υποστηρικτικό και διευκολυντικό. «Πρόκειται για μια διαλεκτική, συνεργατική διαδικασία», εξηγεί. «Ο στόχος είναι να εντοπιστεί το εσωτερικό κίνητρο του προτεινόμενου έργου και να δημιουργηθούν διαδικασίες πρόβας, επικοινωνίας και παραγωγής που ενισχύουν τη σύνδεση του έργου με τις κοινότητές του. Και το τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό, να εξασφαλιστεί ότι οι καλλιτέχνες παραμένουν πιστοί στη δική τους ταυτότητα και στη χρονικότητα του έργου τους», επισημαίνει ο ίδιος.
«Το να στηρίζεις έργα εν εξελίξει», λέει, «απαιτεί μια λεπτή ισορροπία φροντίδας και δομής, σεβασμού, τρυφερότητας, παιχνιδιάρικης διάθεσης, συνέπειας και ειλικρίνειας. Και συναίνεση στη διαχείριση του χρόνου», προσθέτει.
Το «μέγιστο» σε περιορισμένο χρόνο
Στην Πλατφόρμα Χορογραφίας Κύπρου, η κατηγορία Νέων Χορογράφων καλεί τους επιλεγμένους καλλιτέχνες να δημιουργήσουν έργα διάρκειας 15 λεπτών. Ο Πολυμενάκος παρατηρεί: «Μόνο και μόνο η ιδέα ότι ο χρόνος δεν επαρκεί είναι μια πρόκληση. Είναι υπεραρκετός, και τελικά όλοι το απολαμβάνουμε. Πρέπει επίσης να λάβουμε υπόψη τις συνθήκες παραγωγής που αντιμετωπίζουν οι καλλιτέχνες χορού στην Κύπρο. Η σύγχρονη τέχνη, μέσω της οποίας διαφορετικές κοινότητες μπορούν να συνδεθούν τοπικά και διεθνώς, ωφελείται όταν αναγνωρίζουμε την απαραίτητη υποδομή και οικονομική στήριξη που απαιτείται».
Η σκηνή χορού στην Κύπρο
Ο Πολυμενάκος αναδεικνύει, επίσης, τις ιδιαίτερες ποιότητες της τοπικής χορογραφικής κοινότητας. «Μιλώντας για τους νέους χορογράφους με τους οποίους συνεργάζομαι, βλέπω αισθητική ποικιλομορφία σε ένα ευρύ φάσμα, την ανάγκη να δοθούν φωνές σε διαφορετικές κοινότητες και την επιθυμία διερεύνησης μιας ταυτότητας που φέρνει σε διάλογο το τοπικό και το διεθνές», αναφέρει.
Πιστεύει, ακόμη, ότι η παρουσία του δραματουργού είναι πιο αποτελεσματική όταν ασκείται συνεργατικά και όχι επιβεβλημένα. «Όταν επιβάλλεται ιεραρχικά, καταπνίγει τη δημιουργικότητα και προωθεί αυταρχικές αισθητικές. Όταν ο ρόλος του δραματουργού μοιράζεται ή ενσωματώνεται ισότιμα, ενισχύει πραγματικά έργα που συνδέονται με τις κοινότητες της κοινωνίας τους».
Με αυτή την έννοια, η δραματουργία γίνεται μοντέλο συλλογικών, συν-δημιουργικών καλλιτεχνικών διαδικασιών.
Ελπίζει δε ότι οι δημιουργοί που καθοδηγεί αποκτούν γνώσεις που ξεπερνούν την τεχνική και την αισθητική. «Ανυπομονώ να ανακαλύψω περισσότερα μέσα από τη συνεργασία μας και τις ημέρες αμοιβαίας ανατροφοδότησης που θα ακολουθήσουν τις παραστάσεις», τονίζει, υπογραμμίζοντας τον διαλογικό και συνεχή χαρακτήρα της μάθησης.
Εξερευνώντας κοινωνικά ζητήματα
Η πρόσφατη παράσταση της Ανθής Κεττηρού, Wooomanhood 101, η οποία πραγματεύεται τη διαγενεακή πατριαρχική διαμόρφωση, αντικατοπτρίζει τη δέσμευση του Πολυμενάκου στην κοινωνικά ενεργή τέχνη. «Τόσο στην παράσταση όσο και στο masterclass στο Dance House Lefkosia, χρησιμοποιώ τη μεθοδολογία Performance Writing σώματος/λόγου για να διευκολύνω ομάδες να συνεργαστούν στην εξερεύνηση οπτικών πάνω σε κοινωνικά ζητήματα. Αυτά τα πεδία συνδέονται μέσω επαγγελματικών συνεργασιών βασισμένων στον σεβασμό».
Η φιλοσοφία αυτή επεκτείνεται και σε εγκαταστάσεις, όπως το WET was a game of water του Πέτρου Κονναρή, που παρουσιάστηκε ως εκτελεστική εγκατάσταση. Ο Πολυμενάκος σημειώνει: «Η επιτελεστικότητα αφορά τον τρόπο με τον οποίο άνθρωποι, ζώα, ιδέες, υλικά και άλλες διαδικασίες 'πράττουν' πράγματα. Η δραματουργία διερευνά αυτές τις πράξεις κατά την έρευνα και τη δημιουργική διαδικασία. Μια εγκατάσταση είναι ένας άλλος τρόπος πρόσκλησης του κοινού σε μια εμπειρία. Οφείλουμε να παραμένουμε κριτικοί αλλά ανοιχτοί στον τρόπο με τον οποίο οι εμπειρίες μοιράζονται αντί να επικεντρωνόμαστε σε επιμέρους κατηγοριοποιήσεις».
Ένα οικοσύστημα χορού
Ο Πολυμενάκος βλέπει την Πλατφόρμα Χορογραφίας Κύπρου και τις Παράλληλες Εκδηλώσεις/Dance Throughout the Year: 25 Years Revisit από τη Στέγη Χορού Λεμεσού ως ευκαιρίες δημιουργίας ενός νέου δημιουργικού οικοσυστήματος. «Όλα έχουν να κάνουν με την επιμέλεια, τη δραματουργία του να φέρνεις αυτές τις εμπειρίες μαζί στο πλαίσιο της Κύπρου. Οπότε ναι, αυτό δημιουργεί ένα νέο οικοσύστημα για τον χορό», σημειώνει.
Η σχέση ανάμεσα στο θέατρο, τον χορό και τη θεωρία παραμένει κεντρική στο έργο του. «Νιώθω ενθουσιασμένος και γεμάτος ζωή από τις ατελείωτες δυνατότητες που φέρνουν διαφορετικά αντικείμενα. Το να βλέπω τη ζωή και την τέχνη ως δυναμική υβριδική διαδικασία και να μοιράζομαι αυτό το ταξίδι με άλλους ευθυγραμμίζεται με τις υπαρξιακές μου αναζητήσεις», εξηγεί.
Σε τρεις λέξεις
Ο Πολυμενάκος αναγνωρίζει στιγμές τόσο πρόκλησης όσο και έμπνευσης ως καθοριστικές στην πορεία του. «Όλες οι στιγμές προκλήσεων/δυσκολιών, λόγω κακών αποφάσεων ή ελλιπούς υποδομής, και όλες οι φορές που κάποιος φεύγει από μια συνεργασία νιώθοντας έμπνευση και σύνδεση, είναι καθοριστικές. Και οι δύο όψεις είναι ανταποδοτικές, ικανοποιητικές και εμπνευστικές». Συνοψίζοντας, επιλέγει τρεις λέξεις για το τι σημαίνει για εκείνον η δραματουργική συνεργασία: «Σύνδεση, συνύπαρξη, αλληλεπίδραση».
