Ο «πατριάρχης της αβανγκάρντ», κινηματογραφιστής, ποιητής και εικαστικός Γιόνας Μέκας έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 96 ετών στις 23 Ιανουαρίου 2019.
«Εσβησε ήσυχα στον ύπνο του», στο σπίτι του στη Νέα Υόρκη, όπως ανακοίνωσε η οικογένειά του. Αυτός ο θρύλος του σινεμά και της σύγχρονης τέχνης είχε μια μυθιστορηματική ζωή. Γεννημένος στη Λιθουανία το 1922, έφυγε το 1944 για να γλιτώσει από τον πόλεμο, αλλά παγιδεύτηκε, μαζί με τον αδελφό του, Αντόλφας, σε ναζιστικό στρατόπεδο εργασίας στο Αμβούργο.
Κατάφεραν ωστόσο να αποδράσουν και έπειτα από πολλές περιπέτειες ο Γιόνας κατέληξε το 1949 στο Μπρούκλιν. Εκεί, με δανεικά λεφτά, αγόρασε την πρώτη του κάμερα, μια 16άρα Bolex, κι ανακάλυψε το ανεξάρτητο, άντεργκραουντ, αβανγκάρντ σινεμά, του οποίου έγινε ο πιο δυναμικός και παραγωγικός σκηνοθέτης.
Υπήρξε ο πρώτος κινηματογραφικός κριτικός της Village Voice, ίδρυσε το εμβληματικό περιοδικό Film Culture και την Ανθολογία Κινηματογραφικών Αρχείων, συνεργάστηκε με τους Σαλβαδόρ Νταλί, Αντι Γουόρχολ, Αλεν Γκίνσμπεργκ, Τζορτζ Μακιούνας. Πάντα ανοιχτός στις προκλήσεις, επηρεάστηκε από διάφορες χώρες, εποχές, στιλ, φόρμες. Οι ταινίες του προβλήθηκαν σε ταινιοθήκες και μουσεία σ’ όλο τον κόσμο, ενώ παράλληλα έγραφε ποίηση στα λιθουανικά και έκανε video art και εικαστικές εγκαταστάσεις, με απόσταγμα το «The 365 Day Project» - μια ημερολογιακή ταινία κάθε μέρα, στο σάιτ του.
Το 2017 ταξίδεψε στην Αθήνα ως προσκεκλημένος της documenta 14, όπου παρουσίασε στην Ταινιοθήκη Ελλάδας δύο από τις ημερολογιακές ταινίες του: «Αναμνήσεις από τη Γερμανία» (1971) και «Αναμνήσεις από ένα ταξίδι στη Λιθουανία» (1972), που αποτυπώνουν τη διαδρομή της ζωής του.
«Πιστεύω στον όρο αβανγκάρντ γιατί είναι η πρώτη γραμμή», είχε πει τότε σε συνέντευξή του στη Λήδα Γαλανού για την «Εφημερίδα των Συντακτών». «Σε κάθε τομέα της ανθρώπινης δράσης υπάρχει πάντα η αβανγκάρντ. Υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει. Αλλά κάποιες φορές είναι ένα μικρό άλμα μπροστά, άλλοτε κάποιοι κάνουν ένα μεγάλο άλμα, αυτοί συνήθως είναι πιο εμφανείς, σοκάρουν περισσότερο κι αυτούς πυροβολούν (...). Τα δικά μου άλματα είναι πολύ μικρά, αλλά συνεχή. Μου χρεώνουν μια κινηματογραφική φόρμα που εμπεριέχει ρίσκο, αλλά εγώ νομίζω ότι αυτά θα συνέβαιναν ούτως ή άλλως. Τη δική μου τη λειτουργία τη θεωρώ σαν τη μαία, τη γυναίκα που βοηθά το μωρό να γεννηθεί, αυτή ήταν η δική μου λειτουργία.
Ισως ήμουν λίγο πιο ευαίσθητος στο να βλέπω τι συμβαίνει και να το βοηθώ να συμβεί ή να το προστατεύσω. Δεν είμαι ο Ντισάν, δεν είμαι ο Τζον Κέιτζ. Είμαι ένα καθημερινός εργάτης, μια μαία, και το μωρό θα γεννιόταν ούτως ή άλλως, απλώς εγώ το βοηθάω – και πάλι μόνο εάν χρειάζεται βοήθεια ή προστασία».
ΠΗΓΗ: www.efsyn.gr
