Γράφει ο Νίνο Φένεκ Μικελλίδης

Μπορεί η γεωργία και το ντοκιμαντέρ να ζήσουν δίπλα-δίπλα; Ναι, μας λέει ο δημιουργός της όμορφης, δοσμένης με αγάπη και πάθος, ταινίας, «Ο γιος του παντοπώλη, ο Δήμαρχος, Το χωριό και ο κόσμος» της Κλερ Σιμόν, που είδαμε στο 23ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης – μια εξαίρετη δουλειά, επιλογή, κατά κάποιο τρόπο, από την αρχική τηλεοπτική της σειρά, με τον τίτλο «Το χωριό».



Σε ένα μικρό χωριό της Νότιας Γαλλίας, το Λισάς, με χίλιους τόσους κατοίκους, μια ομάδα δημιουργών ντοκιμαντέρ έχει πετύχει, τα τελευταία χρόνια, με διάφορες οικονομικές ενισχύσεις (ανάμεσά τους και τις συνδρομές των χωρικών) να φτιάξει μια κινηματογραφική σχολή για σκηνοθέτες και μια πλατφόρμα για προβολές ανεξάρτητων ντοκιμαντέρ, με ένα ετήσιο φεστιβάλ ντοκιμαντέρ που προσελκύει όχι μόνο το κοινό του χωριού και τις γύρω περιοχές αλλά και από άλλα σημεία της γης. Ένα κοινό που με την παρουσία του συμβάλλει και οικονομικά σε αυτό το «χωριό του ντοκιμαντέρ», όπως είναι πια γνωστό, όπου οι γεωργικές καλλιέργειες (αμπέλια, κρασί, κεράσια, και διάφορα βιολογικά προϊόντα), εξαιτίας των καιρικών συνθηκών (μια δυνατή βροχή που παρακολουθούμε καταστρέφει το 70% της σοδειάς των αχλαδιών) δεν είναι αρκετές για να τους συντηρήσουν.

Ο σκηνοθέτης, με πραγματική αγάπη και στοργή, με μια επιμονή στις λεπτομέρειες, αλλά και στον τρόπο που αντιμετωπίζει τα πρόσωπα, θυμίζοντας τις ταινίες του μεγάλου Αμερικάνου ντοκιμαντερίστα, Φρέντερικ Γουάιζμαν, παρακολουθεί από κοντά τα μέλη της ομάδας, με τις συναντήσεις και τις συζητήσεις τους στα διοικητικά συμβούλια αλλά και με τους εκπροσώπους της περιοχής, ακόμη και με τις απλές και ωραίες εξηγήσεις στους απλούς ανθρώπους του χωριού για το ντοκιμαντέρ και τη σχολή τους για σκηνοθέτες, ενώ παράλληλα, βλέπουμε σκηνές από τις γεωργικές  απασχολήσεις των χωρικών (από τα αμπέλια, το μάζεμα των κερασιών, κ.ά.). Με ένα σημαντικό τμήμα της ταινίας να καταλαμβάνει το καλοκαιρινό φεστιβάλ ντοκιμαντέρ, που διεξάγεται σε ανοιχτό χώρο, μια εδώ και 30 χρόνια πετυχημένη εκδήλωση, με τις εξαιρετικές επιλογές ταινιών, τις παρουσιάσεις, τις συζητήσεις, αλλά και τα πάρτι, το κρασί, το χορό και τη μουσική (μαζί και το συρτάκι από τον «Αλέξη Ζορμπά»). Συνολικά, μια ταινία που εκφράζει με ειλικρίνεια την αγάπη, τη φροντίδα και το αληθινό πάθος των ανθρώπων αυτών για το ντοκιμαντέρ. Την ίδια φροντίδα και το ίδιο πάθος που δείχνουν οι χωρικοί για το αμπέλι και το κρασί, όπως αναφέρει κάποια στιγμή ένα από τα πρόσωπα του ντοκιμαντέρ. Στοιχεία που ενώνουν αρμονικά κι τις δυο πλευρές.

Ο Σίμας Κουντίρκα ήταν ένας απλός Λιθουανός ναύτης σε σοβιετικό αλιευτικό, που το 1970, σε μια συνάντηση ανάμεσα σε αμερικανικά και σοβιετικά σκάφη που συναντήθηκαν στη θάλασσα, κοντά στην ακτή γνωστή ως Martha’s Vineyard», για να συζητήσουν τις αλιευτικές διαφορές τους στον Ατλαντικό Ωκεανό, τόλμησε να κάνει το τολμηρό σάλτο από το δικό του πλοίο στο αμερικανικό, για να ζητήσει άσυλο από τους Αμερικανούς. Γεγονός που είχε τεράστιο αμερικανικό αντίκτυπο και στη συνέχεια παγκόσμιο, όταν οι Αμερικανοί του αρνήθηκαν την παροχή ασύλου, επιτρέποντας μάλιστα στους Σοβιετικούς όχι απλά να ανέβουν στο δικό τους πλοίο και να συλλάβουν τον Σίμας αλλά και να τον ξυλοφορτώσουν άγρια μέχρι λιποθυμίας, με τον τότε Πρόεδρο Νίξον να ζητά δημόσια συγγνώμη.

Την ιστορία του Σίμας και της «Μέρας ντροπής της Ακτοφυλακής», όπως είχε γίνει γνωστό το επεισόδιο, αφηγείται o Γκίντρε Ζίκιτε στο συναρπαστικό λιθουανικό ντοκιμαντέρ του, «Το σάλτο». Με τον ίδιο τον 90χρονο σήμερα Σίμας να αναπαριστά, με τρόπο πολύ εκφραστικό, την ταραχώδη ιστορία του, σε σκηνές στα συγκεκριμένα σημεία του ίδιου πλοίου, και με τους περισσότερους που πήραν μέρος στην εκπληκτική αυτή ιστορία (τον πλοίαρχο, τον Ναύαρχο, το Λιθουανό Εισαγγελέα, που ανάλαβε την ανάκριση του, κ.ά.). Παρά τις συνεχείς διαδηλώσεις από ομάδες Αμερικανο-Λιθουανών ακτιβιστών στην Αμερική για την απελευθέρωση του Σίμας, και την κατοπινή απόφαση της αμερικανικής κυβέρνησης να του παράσχει την αμερικανική υπηκοότητα, ο Σίμας θα καταδικαστεί σε 10ετή φυλάκιση κι είναι χάρη στον πρόεδρο Φορντ που (σε συνεννόηση με τον τότε σοβιετικό Πρόεδρο Μπρέζνιεφ) τρία χρόνια μετά, θα αφεθεί τελικά ελεύθερος και να ταξιδέψει, μαζί με την οικογένειά του, στην Αμερική, όπου θα εγκατασταθεί μέχρι το 2007 (όταν τελικά αποφασίζει να επιστρέψει, μαζί με τη γυναίκα του, στην πατρίδα του). Αξίζει να αναφέρω πως ο σκηνοθέτης δίνει μια ξεκάθαρα ειρωνική νότα στο Αμερικανικό Όνειρο που είχε τόσο προσελκύσει τον Σίμας ώστε να κάνει το τολμηρό του σάλτο, παρουσιάζοντας τον Λιθουανό του ναύτη, σε μια συνέντευξη να μιλάει για το πόσο πλούσιοι είναι οι Αμερικανοί που τα έχουν όλα – με μαγαζιά γεμάτα εμπορεύματα, που κάθε τόσο πετάνε και με τον ίδιο να φτιάχνει το διαμέρισμά του με τα πεταμένα έπιπλα και άλλα αντικείμενα που μαζεύει από τα σκουπίδια…



Εκτός από τις δοσμένες με ζωντάνια και πάθος αναπαραστάσεις της οδυνηρής αυτής δοκιμασίας του Σίμας, ο σκηνοθέτης χρησιμοποιεί επίκαιρα, νιούσριλ και άλλο υλικό, τόσο με τον ίδιο τον Σίμας στην ηλικία όταν αυτός αντιμετώπιζε το μαρτύριό του, όσο και με τα αλλά πρόσωπα της ιστορίας (Αμερικανούς και Σοβιετικούς ναυτικούς, τον Νίξον, τον Κίσινγκερ, που σε εκδήλωση εξηγεί πώς ο Πρόεδρος Φορντ κατάφερε να πείσει τον Μπρέζνιεφ να ελευθερώσει τον Σίμας), ακόμη και τον Σίμας, σήμερα, όταν, σε μια σκηνή στο σπίτι του, παρακολουθεί στην τηλεόραση ταινία μυθοπλασίας (με τον Άλαν Άρκιν στο ρόλο του) που αναπαριστά, με δακρύβρεχτο τρόπο, τα δεινά του και σχολιάζει το στιλ της ειρωνευόμενος!

«Η μητέρα μου παντρεύτηκε τη φωτογραφία του πατέρα μου», αφηγείται η φωνή μας γυναίκας, στο βουτηγμένο σε μια ποιητική, με μια δόση θλίψης, ατμόσφαιρα, ντοκιμαντέρ «Ραδιογράφημα μιας οικογένειας» του Ιρανού Φιρουζέ Χοσροβανί – ταινία που ήδη κέρδισε το βραβείο καλύτερου ντοκιμαντέρ στο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ του Άμστερνταμ. Γάμος που πράγματι έγινε χωρίς την παρουσία του συζύγου, απλά με τη νύφη δίπλα στη φωτογραφία του, επειδή αυτός αναγκάστηκε να επιστρέψει εσπευσμένα στη Γενεύη, όπου σπούδαζε ακτινολόγος.





Πολύ έντεχνα, ο σκηνοθέτης χρησιμοποιεί φωτογραφίες από τη ζωή του πατέρα και της μητέρας καθώς και φιλμ από home movies, και σκηνές από διάφορες πόλεις (από τη Σουηδία μέχρι το Λονδίνο και το Ιράν) σε μαυρόασπρο συνήθως χρώμα ή και με κόκκους για να δώσει την ατμόσφαιρα παλιότερων δεκαετιών και να περιγράψει την ιστορία του ζευγαριού, της Ταγί και του Μουσιέ (από το monsieur, όπως αποκαλούσε το σύζυγό της στη Γενεύη, όταν έφτασε εκεί για να ζήσει ένα διάστημα μαζί του η γυναίκα του).

Ιστορία που σταδιακά μας αποκαλύπτει την αλλαγή στον τρόπο ζωής της Ταγί, από τη στιγμή που, έγκυος, πείθει τον άντρα της να επιστρέψουν στο Ιράν κάποια στιγμή επιστρέφει σε ένα Ιράν μέχρι που, στη διάρκεια της Επανάστασης του 1979 στρέφεται στον ένοπλο αγώνα και στον ισλαμισμό, αρχίζει να στρέφεται, πρώτα στην ένταξή της, μαζί με άλλες γυναίκες στον επαναστατικό στρατό της χώρας και στη συνέχεια στον Ισλαμισμό. Με την κόρη, που αφηγείται ένα μεγάλο μέρος της ταινίας (με τον πατέρα να αφηγείται ένα άλλο τμήμα της), που αγαπά και τους δυο γονείς της, να βρίσκεται μετέωρη ανάμεσα σε δυο τρόπους ζωής: εκείνο του ισλαμισμού, που εκπροσωπεί η μητέρα, και εκείνο της κοσμικής ζωής που εκπροσωπεί ο πατέρας. Μια ταινία δοσμένη με ειλικρίνεια και τόλμη, που, ταυτόχρονα, μας παρουσιάζει μια εικόνα του ρόλου της γυναίκας στη διάρκεια μεγάλων σημαντικών αλλαγών των τελευταίων δεκαετιών στη χώρα, παραθέτοντας, παράλληλα και το πρόβλημα του σημερινού Ιράν, αν δηλαδή θα ακολουθήσει το δρόμο του παρελθόντος ή θα επιλέξει εκείνο ενός μέλλοντος, απαλλαγμένου από τον ασφυκτικό κλοιό του Ισλάμ.

(ΚΥΠΕ/ΝΦΜ/ΗΦ)