Συνέντευξη στην Ιώαννα Κυριάκου

Ένα ξεχωριστό είδος τέχνης που δεν εμπίπτει στην κατηγορία «street art» εμφανίστηκε το τελευταίο διάστημα στα στενά της παλιάς Λευκωσίας. Πρόκειται για μια μικρή σειρά τοιχογραφιών με ιστοριογραφική προσέγγιση, τις οποίες φιλοτέχνησε ο ζωγράφος / τοιχογράφος Φίκος, «αφουγκραζόμενος την ανάγκη της παλιάς πόλης για έργα ανάδειξης της πολιτισμικής κληρονομιάς του τόπου».

Οι τοιχογραφίες του δεν αφορούν κάποιο απώτερο παρελθόν, αλλά την κοινωνία του σήμερα και δεν έχουν ποτέ πολιτικό περιεχόμενο αλλά, όπως μας λέει, η ίδια η δημιουργία αυτών των έργων είναι μια πράξη πολιτική. Στόχος του είναι η δημιουργία έργων που δένουν τόσο αρμονικά με το περιβάλλον ώστε φαίνεται σαν να ήταν πάντα εκεί, ένα σκεπτικό που, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι εντελώς αντίθετο από αυτό ενός street artist.

Θεωρεί ότι η τέχνη είναι διαμορφωτικός παράγων της κοινωνίας και ένα στοιχείο που σίγουρα θα θέλαμε να συζητείται περισσότερο στην Κύπρο, αρκεί βέβαια αυτό να γίνεται από αγάπη για τον πολιτισμό και όχι για λόγους πολιτικής έριδας. Χαρακτήρισε μάλιστα ελπιδοφόρα την είσοδο του διαλόγου περί της street art στη δημόσια σφαίρα και την «ξαφνική ενασχόληση του κόσμου» με το θέμα. Ο Ελλαδίτης καλλιτέχνης, ο οποίος διαμένει μόνιμα στην Κύπρο, έχει αφήσει τις «πινελιές» του στην παλιά Λευκωσία και την Ευρώπη, αλλά και στην Ταϊλάνδη και το Μεξικό.

Πριν μιλήσει στο «Παράθυρο» για τα πρόσφατα έργα του, νιώθει την ανάγκη να διευκρινίσει κάτι που θεωρεί ότι στον συλλογικό νου είναι κάπως συγκεχυμένο. Εξηγεί ότι είναι άλλο το graffiti, άλλο η street art και άλλο η τοιχογραφική τέχνη (muralism), που δημιουργείται από ζωγράφους.

Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά των τριών αυτών ειδών τέχνης του δρόμου;

Το graffiti ξεκίνησε ως ένας τρόπος «σημαδέματος» των περιοχών από όπου πέρασε ο γκραφιτάς. Είτε με τη μορφή μιας απλής υπογραφής (tag), είτε με τη μορφή μεγάλου μεγέθους περίπλοκης και, ενίοτε, καλλιγραφικής γραμματοσειράς, το μήνυμα είναι ένα: «Ήμουν κι εγώ εδώ».

Η street art είναι, ας πούμε, μια πιο καλλιτεχνική και «pop» εξέλιξη του graffiti, αλλά η λογική που ακολουθεί είναι σε μεγάλο βαθμό η ίδια: η προβολή του εγώ του καλλιτέχνη. Οι street artists, συνήθως επιδιώκουν την υιοθέτηση ενός πολύ αναγνωρίσιμου ζωγραφικού στοιχείου, όπως είναι, για παράδειγμα, η αποκλειστική χρήση 2-3 χρωμάτων (λ.χ. άσπρο - μαύρο - κόκκινο) ή η επανάληψη μοτίβων (π.χ. η αποκλειστική απεικόνιση παιδικών φιγούρων, με μικρές παραλλαγές, όπως τη μία να κρατάει ένα βιβλίο, την άλλη μια ομπρέλα κ.λπ.), με απώτερο σκοπό να ξεχωρίζει το έργο - προϊόν τους. Όσοι είναι οικείοι με τους όρους του marketing καταλαβαίνουν πως πλέον δεν μιλάμε για τέχνη, αλλά για branding. Όπως η Coca-Cola και τα McDonald's, φερ' ειπείν, ποτέ δεν θα άλλαζαν το logo και τα χρώματά τους, αφού έτσι θα κινδύνευαν να χάσουν την αναγνωρισιμότητα, και συνεπώς τη δύναμή τους, έτσι κι ένας street artist ποτέ δεν αλλάζει αυτό το στυλ - λογότυπο όσα χρόνια περάσουν, σε όποια γωνιά του πλανήτη κι αν ζωγραφίσει. Το πρόβλημα, φυσικά, δεν είναι η αναγνωρισιμότητα αυτή καθ' εαυτήν, αντιθέτως, το να έχεις ένα προσωπικό ζωγραφικό ύφος συνιστά κάτι το θεμιτό. Το πρόβλημα, κατά την άποψή μου ξεκινάει όταν η αναγνωρισιμότητα γίνεται αυτοσκοπός. Στο έργο ενός τέτοιου καλλιτέχνη λίγος χώρος μένει για «τέχνη» και εξέλιξη.

Τέλος, είναι η τοιχογραφική τέχνη που, ενώ κατά βάση είναι μεγάλου μεγέθους ζωγραφική, διατηρεί τους δικούς της κανόνες, όπως είναι η απλοποίηση της φόρμας, η χρωματική αντίθεση και η υποταγή στην αρχιτεκτονική φόρμα.

Πού τοποθετείς το έργο σου;

Τοποθετώ το έργο μου στην τρίτη κατηγορία. Παρότι, μικρός, πέρασα από τη φάση του graffiti, εδώ και πολλά χρόνια ακολουθώ μία άλλη λογική, αυτήν της «διάκρισης». Αυτό σημαίνει πως για να κάνω μια τοιχογραφία λαμβάνω υπόψη διάφορους παράγοντες όπως η ιστορία και το πολιτισμικό πλαίσιο του τόπου, το σχήμα του τοίχου και ο περιβάλλων χώρος, τα χρώματα της γειτονιάς κ.ά. Με λίγα λόγια, δεν επιβάλλομαι στο αστικό τοπίο, συνδιαλέγομαι μαζί του. Στόχος μου είναι η δημιουργία ενός έργου που δένει τόσο αρμονικά με το περιβάλλον, ώστε φαίνεται «σαν να ήταν πάντα εκεί» - ένα σκεπτικό εντελώς αντίθετο από αυτό ενός street artist.

Γιατί αποφάσισες να ξεκινήσεις αυτή τη σειρά τοιχογραφιών;

Καθότι ασχολούμαι επαγγελματικά με την τέχνη της τοιχογραφίας, οι περισσότερες δουλειές που κάνω γίνονται μετά από σχετική πρόταση - πρόσκληση. Όταν όμως βρίσκω λίγο κενό στο πρόγραμμά μου, επιδιώκω τις μικρές παρεμβάσεις στην πόλη. Κάπως έτσι ξεκίνησα μια μικρή σειρά τοιχογραφιών στην παλιά πόλη της Λευκωσίας η οποία, δυστυχώς, διεκόπη από το πρόσφατο απαγορευτικό κυκλοφορίας. Αφουγκραζόμενος την ανάγκη της πόλης για έργα ανάδειξης της πολιτισμικής κληρονομιάς του τόπου, κατέληξα σε μια, θεματικά, ιστοριογραφική προσέγγιση.

Τι θες να αναδείξεις μέσα από αυτές;

Η Κύπρος έχει ζηλευτά πλούσια ιστορία και πολιτιστική κληρονομιά, αλλά η προσωπική μου, ίσως λανθασμένη, αίσθηση είναι πως αυτή δεν αναδεικνύεται τόσο από τη σύγχρονη κουλτούρα του νησιού, που εστιάζει περισσότερο στην επιχειρηματικότητα. Αυτή η κατάσταση θα μπορούσε να βελτιωθεί σχετικά εύκολα, με μικρά βήματα, ένα τη φορά: μια παραπάνω επίσκεψη σε ένα θέατρο ή μια γκαλερί, ένα παραπάνω έργο τέχνης στο σπίτι μας, ένα παραπάνω βιβλίο με παραδοσιακά παραμύθια για τα παιδιά μας, μια παραπάνω τοιχογραφία στην πόλη· έχουμε ανάγκη τον πλούτο ιστορίας και τέχνης στην καθημερινότητά μας, όχι στα μουσεία. Αναλογιζόμενος κανείς τα παραπάνω, καταλαβαίνει πως αυτές οι τοιχογραφίες δεν αφορούν κάποιο απώτερο παρελθόν, αλλά την κοινωνία του σήμερα. Αν μου επιτραπεί να το θέσω αλλιώς: μπορεί οι τοιχογραφίες που ζωγραφίζω να μην έχουν ποτέ πολιτικό περιεχόμενο, αλλά η ίδια η δημιουργία αυτών των έργων είναι μια πράξη πολιτική.

Ποιο είναι το σκεπτικό πίσω από τα έργα σου και ποια η σημασία πίσω από τις δύο πιο πρόσφατες τοιχογραφίες σου;

Η επιλογή των τοίχων είναι πάντα μια δύσκολη και χρονοβόρα διαδικασία. Το σκεπτικό μου δεν είναι «ας κάνω ένα έργο όπου να 'ναι αρκεί να το δούνε όλοι». Αναζητώ οπτικά αυτόνομους τοίχους που κατά κάποιον τρόπο φαίνονται «άδειοι», σαν να ανυπομονούν να δεχτούν μια καλλιτεχνική δημιουργία. Μετά από πολύ ψάξιμο, βρήκα 3-4 τέτοιους στην παλιά πόλη.

Ο πρώτος είναι στην οδό Γράμμου, ακριβώς στα σύνορα μεταξύ ελεύθερης πλευράς και πράσινης γραμμής. Αποτελεί ένα αφιέρωμα στη Λευκωσία, η οποία κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν, μεταξύ άλλων, Λήδρα. Απεικονίζει τον Ονασαγόρα (7ος αι.), το μόνο γνωστό βασιλιά της Λήδρας, η οποία βρίσκεται προσωποποιημένη δίπλα του. Στη συνέχεια παρουσιάζεται ένα φανταστικό πρόσωπο, ο Λεύκος (ή Λεύκων), ο οποίος ήταν, δήθεν, γιος του Πτολεμαίου και ανοικοδόμησε την πόλη κάπου στο 300 π.Χ. Καθώς η Λευκωσία δεν είχε κάποιον γνωστό ιδρυτή από την αρχαιότητα, φαίνεται πως ο Λεύκος πλάστηκε από την ανάγκη των βυζαντινών Λευκωσιατών να έχουν κι αυτοί έναν ιδρυτή, όπως κάθε άλλη πόλη της Κύπρου. Τέλος, βλέπουμε την προσωποποιημένη πόλη της Λευκωσίας κομμένη στη μέση για ευνόητους λόγους.

Η τοιχογραφία στην οδό Γράμμου στην Παλιά Λευκωσία.Αποτελεί ένα αφιέρωμα στη Λευκωσία, η οποία κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν, μεταξύ άλλων, Λήδρα

Η δεύτερη τοιχογραφία βρίσκεται στην Ερμού και αποτελεί έναν εικαστικό διάλογο με το ποίημα του Κύπριου ποιητή Παντελή Μηχανικού «Ο Ονήσιλος». Ο Ονήσιλος ήταν βασιλιάς της αρχαίας Σαλαμίνας. Το 499 π.Χ. ένωσε όλα τα κυπριακά βασίλεια (πλην της Αμαθούντας) και επαναστάτησε εναντίον των Περσών που τότε διοικούσαν την Κύπρο. Προδόθηκε, έπεσε στη μάχη, και το κεφάλι του κρεμάστηκε στην κεντρική πλατεία της Αμαθούντας. Αργότερα, το κρανίο του μετατράπηκε σε κυψέλη από ένα σμήνος μελισσών, σημάδι, σύμφωνα με χρησμό που δόθηκε στους Αμαθούσιους, πως ο Ονήσιλος έπρεπε να αναγνωριστεί ως ήρωας και να θαφτεί με τιμές.

Η τοιχογραφία στην οδό Ερμού στην Παλιά Λευκωσία, ένας εικαστικός διάλογος με το ποίημα του Κύπριου ποιητή Παντελή Μηχανικού, «Ο Ονήσιλος»

Βρίσκω αυτό το ποίημα τόσο συγκλονιστικό και συγκινητικό - οι πολλαπλοί συμβολισμοί, οι εικόνες που δημιουργεί… Μόλις μερικούς μήνες μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο (1974), ο νεκρός Ονήσιλος -σύμβολο του αγώνα των Κυπρίων για ελευθερία- επιστρέφει στη ζωή, κοιτάζοντας το ίδιο του το κρανίο, συλλογιζόμενος όχι «να ζει κανείς ή να μην ζει», αλλά «να μάχεται κανείς ή να μην μάχεται» - άξιζε την προσπάθεια ο χαμένος αγώνας;

Ενδιαφέρον, κατά την άποψή μου, είναι πως ο ποιητής δεν κατηγορεί τους εισβολείς ούτε τις Μεγάλες Δυνάμεις γι’ αυτήν την τραγωδία, αλλά τον κυπριακό λαό, που στρεφόμενος προς την καταναλωτική ευμάρεια, δεν μπόρεσε να αφουγκραστεί τα μηνύματα της ιστορίας. «Δέκα χιλιάδες μέλισσες έστειλε ο Ονήσιλος, κι όλες ψοφήσανε απάνω στο παχύ μας δέρμα, χωρίς τίποτα να νιώσουμε». Βρίσκω αυτήν την αλήθεια τόσο διαχρονική, τόσο οικουμενική. Όποιος κλείνει τα μάτια και τ’ αφτιά στα μαθήματα της ιστορίας -είτε είναι άτομο, είτε κοινωνική ομάδα, είτε έθνος- θα αντιμετωπίσει δύσκολες μέρες στο μέλλον. Ο Ονήσιλος ζει ακόμα και μας στέλνει τις μέλισσές του για να μας υπενθυμίζουν αυτήν την αλήθεια - 47 χρόνια από την εισβολή, 47 μέλισσες στην τοιχογραφία.

Μπορούμε να ακούσουμε τη βουή των φτερών τους;

«Wasted Love», τοιχογραφία στο τέρμα της οδού Πενταδακτύλου

---

Έρχεται... ο Αμάρακος

Μετά τη «Λήδρα» και τον «Ονήσιλο», ο Φίκος θα φιλοτεχνήσει ένα ακόμα έργο, τον Αμάρακο, με το οποίο θα συνεχίσει την πιο πάνω σειρά τοιχογραφιών. Το σχέδιο αναμένεται να γίνει εντός Μαρτίου. Ο μύθος συνδέει τον Αμάρακο με το ομώνυμο αρωματικό φυτό που σε παλαιότερες εποχές φύτρωνε στην Κύπρο και χρησιμοποιείτο στην παρασκευή μύρων για τη λατρεία της θεάς Αφροδίτης. Συγκεκριμένα, ο Αμάρακος ήταν παρασκευαστής θαυμάσιων μύρων. Μια μέρα, ενώ μετέφερε σε αλαβάστρινο δοχείο ένα από τα πολύτιμα μύρα που παρασκεύαζε, φάνηκε απρόσεκτος. Το δοχείο έπεσε κι έντονη μυρωδιά απλώθηκε παντού. Οι θεοί πρόσεξαν την αδεξιότητα του αρωματοποιού εξαιτίας της δυνατής μυρωδιάς και αποφάσισαν να τον τιμωρήσουν. Έτσι τον μεταμόρφωσαν σε φυτό, τον αμάρακο, από το οποίο οι άνθρωποι παρασκεύαζαν αρώματα.

+ Ο Φίκος εκπροσωπείται στην Κύπρο από την The Edit Gallery | Instagram: @fikosantonios | www.fikos.gr