Συνέντευξη στη Θεοδώρα Χρυσοστόμου

Γνωστός στο κυπριακό κοινό από το έργο «Ρωμαίος και Ιουλιέτα για 2», ο Κώστας Γάκης επιστρέφει στην Κύπρο, συνδημιουργώντας με την ομάδα του μια τρυφερή παράσταση για τις φαυλότητες της Καθολικής Εκκλησίας. Πρωταγωνιστής ο γελωτοποιός, ένα πλάσμα που ξεπηδά από τα μεσαιωνικά μυστήρια για να βγάλει τη γλώσσα στα κακώς κείμενα της κοινωνίας.

Μοιράζεται μαζί μας τις σκέψεις του για τον Θεό, την αναγκαιότητα της πίστης, την εξουσία και τις φαυλότητές της που τόσο περίτεχνα προσπερνά η κοινωνία δηλώνοντας ότι κάνει θέατρο για να είναι οι μέρες του στο τέλος τους σαν ανθισμένα δέντρα.

Πώς προέκυψε η ανάθεση του έργου;

Η ανάθεση έγινε από τον ΘΟΚ και τον Σάββα Κυριακίδη, ο οποίος θεώρησε ότι αυτό το έργο μου ταιριάζει πολύ στον τρόπο που δουλεύω γιατί εμπεριέχει τη συγκίνηση, το γέλιο, τον προβληματισμό.

Μέσα από μια αξιοκρατική ακρόαση, επιλέχθηκαν οχτώ ηθοποιοί -η εθνική ελπίδων της Κύπρου- όπως τους ονομάζω, αφού διαθέτουν ένα εξαιρετικό επίπεδο εκφραστικότητας και κίνησης.

Μέσω μιας ομαδικής δουλειάς, καταφέραμε να στήσουμε ένα σκηνικό πανηγύρι στο οποίο όλα τα σώματα μπλέκονται και γίνονται πρωταγωνιστές. Θέλαμε από τους ηθοποιούς να έχουν τη δική τους στιγμή μπροστά, να γίνουν «μπροσταρότραγοι» όπως λένε οι Κρητικοί.

Βλέποντας πλέον το αποτέλεσμα, είμαι πολύ ευτυχισμένος που έχουμε πάρει αυτό τον δρόμο γιατί προκύπτει ένα καταπληκτικό πράγμα από τα παιδιά, τη χορογράφο Έλενα Αντωνίου, την σκηνογράφο Ηλέκτρα Κυθραιώτου και φυσικά από τη βοηθό μου στη σκηνοθεσία και τη δραματουργία την Ανθή Φουντά.

Τι πραγματεύεται το έργο;

Το έργο θεωρείται από τα ορόσημα της παγκόσμιας δραματουργίας. Πρόκειται για ένα βαθιά ανθρώπινο έργο, μια τραγικωμωδία.

Είναι ένα έργο για τον γελωτοποιό, ένα πλάσμα που βγαίνει από τα μεσαιωνικά μυστήρια της Εκκλησίας διακωμωδώντας όλα τα κακώς κείμενα της κοινωνίας. Μιλάει με γλυκό τρόπο για πράγματα που όλοι βλέπουμε αλλά δεν μιλάμε.

Τον Μεσαίωνα, οι γελωτοποιοί έβαζαν σε κίνδυνο τη ζωή τους μιλώντας για όσα οι άλλοι δεν τολμούσαν. Στην εισαγωγή του έργου όλοι οι ηθοποιοί δηλώνουν ότι «είμαι ο Ντάριο Φο και το 1968 γράφω αυτό το έργο» οπότε ο καθένας μπαίνει στη λογική ότι είναι ο ίδιος ο συγγραφέας και καλείται να υποστηρίξει τον γελωτοποιό.

Στο κωμικό κομμάτι μπορεί να κατουρηθείς από τα γέλια. Όταν μιλά η Παναγία μπορεί να συγκινηθείς. Στο πολιτικό κομμάτι, ο συγγραφέας αναφέρεται στον Μεσαίωνα περιγράφοντας μια κοινωνία όπου οι άνθρωποι ζουν μέσα στη φεουδαρχία, σκάβοντας όλη μέρα για πενταροδεκάρες συνδιαλέγοντάς το περίτεχνα με τη σύγχρονη εποχή όπου αυτές οι συμπεριφορές συνεχίζονται στο σήμερα.

Πώς δουλεύεις με τους ηθοποιούς;

Ο Φο πιστεύει -όπως και εγώ- σε ένα θέατρο με επίκεντρο τον ηθοποιό. Στην παράσταση κάναμε έναν συνδυασμό με τεχνικές της Κομέντια ντελ άρτε, χρησιμοποιούμε ακροβατικά, ξυλοπόδαρα, σώματα μπλέκονται μεταξύ τους δημιουργώντας εικόνες, με τεχνικές που ξεπηδούν μαγικά από την εργαλειοθήκη του ηθοποιού.

Λέω συχνά ότι αναζητώ ηθοποιούς οι οποίοι θα αυτοαναφλέγονται. Από την πρώτη μέρα προβών μπήκαμε όλοι σε ένα πανηγύρι αυτοσχεδιασμών. Ζητάω συχνά από τους ηθοποιούς να βγάλουν το φίδι από την τρύπα, να γίνουν ντουέτα και να παίξουν σκηνές του έργου με τον δικό τους τρόπο. Μέσα από μια σειρά αυτοσχεδιασμών εν λευκώ αρχίζω κι εγώ σιγά-σιγά να συλλέγω στοιχεία και να στήνω το έργο.

Τι ζητάς από αυτούς;

Στους ηθοποιούς λέω από την πρώτη εβδομάδα ότι δεν θέλω να κάνω το θέατρο που ήξερα, θέλω να κάνω κάτι διαφορετικό. Στα 41 μου χρόνια, ως Κώστας σίγουρα έχω φτιάξει κάποια πράγματα. Θα κάνω έναν διάλογο με τον δημιουργικό μου εαυτό αλλά θα κυνηγήσω το άλλο.

Δεν μπορώ τον ηθοποιό που παίζει με την άνεσή του, δηλαδή να νιώθει ότι έχει πέντε όπλα και θα παίξει με αυτά. Θέλω με αυτά τα όπλα να ξεκινήσουμε την πρόβα αλλά στο τέλος της διαδικασίας όπως το φίδι αλλάζει δέρμα έτσι και όλοι οι ηθοποιοί θα έχουν αλλάξει κάνοντας καινούργια πράγματα. Θέλω να εκπλήσσομαι συνεχώς. Δεν μιμούμαι, θέλω ο κώδικας που θα προκύψει να είναι πρωτοφανέρωτος γι’ αυτή την ομάδα.

Τι θέλεις να θίξεις με αυτή την παράσταση;

Έχω αποφύγει ύβρεις που υπάρχουν στο έργο. Δεν με ενδιαφέρει κανενός είδους σύγκρουση. Με ενδιαφέρει η τρυφερή, ανθρώπινη προσέγγιση πάνω σε καυτά θέματα όπως η θρησκεία και η εργασιακή εκμετάλλευση.

Υπάρχει μια αίσθηση πειράγματος στην παράσταση. Έχουμε ένα οικοδόμημα και το ταρακουνάμε. Όλοι μαζί ίσως καταφέρουμε να ξηλώσουμε ένα καρφί από το μπετόν. Από εκεί και πέρα εσείς ως θεατές θα βγάλετε τα δικά σας συμπεράσματα, θα ψάξετε. Μακάρι να αποτελέσει το έργο μια πλατφόρμα για να μετακινηθεί λίγο η σκέψη και η ψυχή των ανθρώπων. Καλό είναι να είμαστε σαν την αλογόμυγα -όπως λέει και ο Σωκράτης- πού και πού να τσιμπάμε για να ξυπνά ο άλλος.

Πώς επιλέγει ο συγγραφέας να αποκαθηλώσει ιστορικά πρόσωπα και θρησκευτικές παραβολές;

Ο γελωτοποιός είναι ένα πρόσωπο το οποίο -όπως όλοι μας- καταστέλλεται από ένα καταπιεστικό σύστημα, μια κοινωνία που μας σφίγγει. Χρειαζόμαστε το γέλιο σαν μια σανίδα σωτηρίας για να βγούμε ζωντανοί.

Ένας μεθυσμένος εξιστορεί τι έγινε στον γάμο της Κανά. Η τρέλα, η μέθη, ο παλιμπαιδισμός είναι στοιχεία που χειρίζεται ο γελωτοποιός για να προκαλέσει το γέλιο. Υπάρχουν άλλα κομμάτια όπως η ιστορία του Πάπα Βονιφάτιου ο οποίος, υπήρξε εξαιρετικά σκληρός. Σκότωσε χιλιάδες, κατέπνιξε στο αίμα επαναστάσεις. Ο Φο επιλέγει να τον αποκαθηλώσει με έναν πολύ ωραίο τρόπο σαν αυτό να ήταν το μενού ορέξεων ενός ατόμου ο οποίος ενδεδυμένος με τα άμφια της εκκλησίας, κάνει τα χειρότερα εγκλήματα.

Πότε θεωρείς ότι η διακωμώδηση των θείων μέσω της τέχνης υπερβαίνει τα όρια;

Δεν με ενδιαφέρει να προκαλώ ή να χλευάσω. Δεν θέλω να φτύσω πάνω στα θεία και τα άγια γιατί είναι από τις πιο δημιουργικές ποιότητες της ανθρώπινης ύπαρξης. Κάθε άνθρωπος -ανεξαρτήτως του τι λέει- έχει έναν Θεό πολύ προσωπικό και μια σχέση με αυτό που βρίσκεται πίσω από τις κουρτίνες αυτού του κόσμου.

Οι θρησκείες έρχονται να απαντήσουν στο τι βρίσκεται πίσω από τις κουρτίνες. Δεν θέλω να κάνω μια παράσταση που θα είναι ένας ορυμαγδός ύβρεων, αγγίζω το θέμα με τρυφερότητα.

Ζούμε σε ένα δίπολο. Η καρδιά του ανθρώπου είναι πάντα μοιρασμένη ανάμεσα στην πίστη και στην έλλειψή της, στην αγάπη και τον φόβο.

Δεν φτιάξαμε μια αιχμηρή, καταγγελτική παράσταση. Ο συγγραφέας προσεγγίζει με τρυφερότητα αυτό το θέμα βάζοντας στη συζήτηση την ανάγκη του ανθρώπου να πιστεύει σε έναν Θεό.

Οτιδήποτε εξυπηρετεί το μονοπάτι του άλλου για να βρει γαλήνη, με βρίσκει σύμφωνο. Αυτό που με κάνει να θυμώνω είναι όταν η ανθρώπινη κακεντρέχεια παίρνει τα ηνία και γεννά την εξουσιομανία. Γι' αυτό ενώ η παράσταση πουθενά δεν προσβάλλει, έχει το χάρισμα να μιλήσει για τις φαυλότητες της εκκλησίας με ευθύτητα και χωρίς κανέναν φόβο.

Πιστεύεις στον Θεό;

Η θρησκεία και η πίστη είναι ευαίσθητα, προσωπικά δεδομένα, θα ήταν ωραίο να ήταν υπόθεση του καθενός.

Μεγάλωσα, στην Ικαρία με τη γιαγιά μου την Αντιγόνη, η οποία -χωρίς ποτέ να μου το επιβάλει- μου μετέδωσε την αγάπη της για την πίστη. Διάβασα πολύ το Ευαγγέλιο, την Αποκάλυψη. Για μένα ο Χριστός λειτούργησε σαν ένας πόλος έλξης σε έναν φωτεινό κόσμο που αγνοούσα. Η μορφή του για μένα είναι πάντα γερή μέσα μου. Αν αυτό με κάνει χριστιανό ή όχι δεν ξέρω, είναι άλλου παπά Ευαγγέλιο.

Σε άγιους χώρους νιώθω πάντα μια εγγύτητα, μια γλύκα. Ακόμα και εγώ που αποκτώ ένα βάθρο μέσω αυτής της συνέντευξης δεν θέλω να προσηλυτίσω κάποιον σε οτιδήποτε.

Το έργο προσπαθεί να αποδομήσει τον Θεό;

Ο Φο λέει ότι «αν και δηλώνω άθεος, όταν φαντάζομαι τον Θεό νιώθω μια γλύκα, τον βλέπω βυθισμένο σε ένα υπέροχο, ομηρικό, συμπαντικό γέλιο».

Ο Αριστοτέλης είχε γράψει σε ένα έργο του ότι ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που γελάει. Άρα μήπως το κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν σημαίνει ότι και ο Θεός είναι ένα γελαστό, ανοικτό πρόσωπο;

Το έργο δεν θέλει να αποδομήσει τον Θεό. Αποδομεί τα κομμάτια της θρησκείας που πονούν τον καθημερινό άνθρωπο της βιοπάλης. Δεν θέλει να διαλύσει το θρησκευτικό συναίσθημα.

Όταν μιλάει η Παναγία στον γιο της, σε ένα από τα πιο συγκινητικά κομμάτια της παγκόσμιας δραματουργίας, εκεί η Παναγία είναι η κάθε μητέρα που βλέπει το παιδί της να υποφέρει. Αποτελεί ένα πανανθρώπινο και προαιώνιο σύμβολο.

Είναι μια παράσταση για τον άνθρωπο πάσχοντα. Όλοι υποφέρουμε από συμπεριφορές της ανθρώπινης φύσης και καταλήγουμε πάσχοντες. Το θέμα είναι να βρούμε πώς θα μπορούσαμε να ευτυχήσουμε ακόμα και μέσα από τα κανάλια των θρησκειών.

Η σάτιρα είναι ένα όπλο ενάντια στην εξουσία/ Εκκλησία;

Ο Ντάριο και η γυναίκα του έφυγαν από το αστικό θέατρο και αποφάσισαν να παίξουν σε καταλήψεις. Ήταν ένα επίπονο βήμα, γιατί όσο παίζανε στα αστικά θέατρα οι έχοντες τους συμπεριφέρονταν σαν τους γελωτοποιούς του βασιλιά. Όταν κάνανε αλλού παραστάσεις βρέθηκαν απροστάτευτοι, δέχθηκαν επιθέσεις από ακροδεξιά στοιχεία, φασίστες, η σύζυγός του Φράνκα Ράμε βιάσθηκε.

Αυτοί οι άνθρωποι αγωνίστηκαν για να δηλώσουν κάτι, χωρίς μεμψιμοιρία και θυμό. Παρέμειναν γελαστοί απέναντι στη σκληρότητα του κόσμου με όπλο τη σάτιρα.

Πόσο σημαντική είναι η ενσυναίσθηση ως αρετή;

Η αγάπη είναι ο παράγοντας που «σώζει» τα πάντα. Δεν υπάρχει τίποτα χωρίς αυτό. Μαλακώνει τις γωνίες και δημιουργεί εύφορο πλαίσιο για να συνυπάρξουμε.

Γιατί παίζει θέατρο ο κόσμος;

Μια παράσταση είναι όμορφο να σε κάνει να νιώθεις ένα με τον ηθοποιό, να δημιουργηθεί μια γέφυρα ανθρώπινου συναισθήματος, να ακονίσει το μυαλό και την ψυχούλα μας και αν αυτό μας απασχολήσει για λίγο τότε κάτι έχει πετύχει.

Πιστεύω πολύ σε αυτό που λέει ο Ντοστογιέφσκι ότι «η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο». Βλέπεις αυτά τα οχτώ παιδιά, στα οποία είμαι απόλυτα ευγνώμων, να λάμπουν πάνω στη σκηνή, συνεργαζόμενα δημιουργώντας ένα υπέροχο αποτέλεσμα και λες: έτσι θα έπρεπε να είναι ο κόσμος, γεμάτος αλληλεγγύη, ενσυναίσθηση, αγαστή συνεργασία και αγάπη.

Υπάρχει ένα υπόγειο ρεύμα σε κάθε παράσταση που λέει ότι εμείς που μαζευτήκαμε εδώ μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα διαμαντάκι, ένα κάλλος που τέρπει την ψυχή. Το μήνυμα είναι απλούστατο αλλά δύσκολο στην επίτευξη: όλοι μαζί μπορούμε.

Στις μέρες μας φοβάσαι να πεις μεγάλα λόγια όπως ότι ερωτεύτηκες. Το θέατρο είναι αυτό ακριβώς: μια αθυρόστομη δήλωση έρωτος, ένας μαγικός καμβάς όπου έρχονται άνθρωποι μαζί και δημιουργούν σε πραγματικό χρόνο, φρέσκια μαγεία, καθάρια ουτοπία.

Εγώ προσωπικά κάνω θέατρο για να είναι οι μέρες μου στο τέλος τους σαν ανθισμένα δέντρα και το κορμί μου και η ψυχή μου ανοικτά και όχι γεμάτα αγκυλώσεις και αγχωμένα.

Παραστάσεις:

Αμφιθέατρο Μακαρίου Γ’, Επίσημη πρώτη: 22 Ιουνίου και Σάββατο 23 & Τετάρτη 27 Ιουνίου

Αρχαίο Ωδείο Πάφου: Τετάρτη 4 & Πέμπτη 5 Ιουλίου

Κηποθέατρο Λεμεσού: Πέμπτη 12 & Παρασκευή 13 Ιουλίου

Παττίχειο Δημοτικό Αμφιθέατρο Λάρνακας: Τετάρτη 18 Ιουλίου

Δημοτικό Αμφιθέατρο Δερύνειας: Τετάρτη 25 Ιουλίου

Όλες οι παραστάσεις ξεκινούν στις 21:00.



Τιμές Εισιτηρίων: 12 ευρώ / 6 ευρώ (άνεργοι, συνταξιούχοι με την επίδειξη του αντίστοιχου αποδεικτικού εγγράφου, άτομα κάτω των 25 ετών με την επίδειξη πολιτικής ταυτότητας).

Φωτογραφία: © Ελένη Παπαδοπούλου