Γράφει ο Κλήμης Μαστορίδης*
Πριν αρκετό καιρό, σ' ένα συνέδριο στη Λευκωσία, παρουσίασα τις απόψεις μου σχετικά με τους λόγους για τους οποίους το εδώ εκπαιδευτικό σύστημα θα έπρεπε να κρατήσει αποστάσεις από το ελλαδικό υπόδειγμα.1 Μόλις είχα αρχίσει να εξοικειώνομαι με την καθημερινότητα στο τμήμα Σχεδιασμού και Πολυμέσων του πανεπιστημίου, ενώ παράλληλα προσπαθούσα να διευκρινίζω τον ρόλο μου ως πολίτη σε ένα σχετικά άγνωστό μου κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον. Στα χρόνια που μεσολάβησαν από εκείνο το συνέδριο ήρθα αρκετές φορές αντιμέτωπος με τις μεγάλες και μικρές αντιφάσεις της κυπριακής κοινωνίας? κάποιες κατέληξαν σε "μετωπικές" συγκρούσεις, μα δεν είναι του παρόντος...
Προχθές είχα προγραμματισμένη συνάντηση με υποψήφιο φοιτητή. Έχοντας πλέον συνηθίσει, δεν παραξενεύτηκα που όλα τα μέλη της οικογένειας θεώρησαν αυτονόητο όχι μόνο ότι θα παρέμεναν στο γραφείο μου κατά τη διάρκεια της συνέντευξης αλλά ότι θα συμμετείχαν κιόλας! Στον αντίποδα αυτού του υπερπροστατευτισμού βρίσκονται τα αποτελέσματα έρευνας για τους Κύπριους που θέλουν, μετά το λύκειο, να σπουδάσουν στο εξωτερικό [πάνω από 60%]. Αφού ολοκλήρωσα τη συζήτησή μου με τον νεαρό, ξαναβρέθηκα με τους γονείς του για διάφορες διευκρινίσεις. Δικαιολογημένα, στα χρόνια που διανύουμε, η μεγαλύτερη αγωνία τους αφορούσε το θέμα της επαγγελματικής αποκατάστασης. "Θέλει να σπουδάσει design παρόλο που εμείς έχουμε πολλές επιφυλάξεις". Όντας πρόεδρος ενός πανεπιστημιακού τμήματος που προσφέρει προγράμματα για τις τέχνες και τον σχεδιασμό, γίνομαι συχνά αποδέκτης σχετικών ερωτήσεων και προβληματισμών.
Όσο κι αν ακούγεται παράξενο, η αλήθεια είναι ότι στις μέρες μας αισθάνομαι περισσότερο σίγουρος και αισιόδοξος για εκείνους τους σπουδαστές και τις σπουδάστριες που θα καταφέρουν, δουλεύοντας με συνέπεια και αφοσίωση, να κατακτήσουν ένα υψηλό επίπεδο γνώσεων, ικανοτήτων αλλά και αυτογνωσίας. Οι πιο αξιόλογοι από αυτούς θα βρεθούν να κατέχουν δεξιότητες και εργαλεία που η αποτελεσματικότητά τους εκτιμάται πια πολύ διαφορετικά σε ένα συνειδητοποιημένο αλλά συνάμα ανταγωνιστικό περιβάλλον. Το περιβάλλον αυτό δεν περιορίζεται πλέον στα στενά γεωγραφικά όρια μιας πόλης, επαρχίας ή χώρας, όπως συνέβαινε πριν τριάντα περίπου χρόνια. Πολύ δε περισσότερο δεν χαρακτηρίζεται από παρωχημένες στρεβλώσεις ή αγκυλώσεις που πιθανόν να περιορίζουν την ανάπτυξη του design σε τόπους που δεν διαθέτουν παράδοση, την απαραίτητη παιδεία και τις υποδομές. Στους σημερινούς σχεδιαστές, που εκτός των άλλων διατηρούν τον σημαντικό άσο της freelance εργασίας στο μανίκι, οι σύγχρονες τεχνολογίες προσφέρουν ισχυρό συγκριτικό πλεονέκτημα και βήμα επικοινωνίας σε παγκόσμια κλίμακα. Αρκεί να το θέλουν και, βέβαια, να είναι πολύ καλοί στη δουλειά τους.
Για το πρώτο δεν μπορώ να γράψω πολλά πράγματα εκτός του ότι προσπαθήσαμε να βοηθήσουμε βάζοντας τέλος στη σύγχυση που επικρατούσε σχετικά με τα διαφορετικά πεδία: υπήρχαν νέοι και νέες που ήθελαν να σπουδάσουν καλές τέχνες και κατέληγαν σε προγράμματα design με όλα τα αρνητικά επακόλουθα.2 Αυτός ήταν ένας από τους σημαντικούς λόγους που μας ώθησαν στην εισαγωγή ενός αυτόνομου προγράμματος καλών τεχνών στους τέσσερις τομείς: ζωγραφική, γλυπτική και εγκαταστάσεις, χαρακτική, φωτογραφία/εικόνα και νέες τεχνολογίες. Όσο για το δεύτερο, το να είναι δηλαδή κάποιος καλός στη δουλειά του, σε μεγάλο βαθμό εξαρτάται από την ποιότητα τού εκπαιδευτικού περιβάλλοντος στο οποίο αναπτύσσεται και καλλιεργείται ως σπουδαστής αλλά και από τη διάθεσή του για διαρκή ενημέρωση και μάθηση, ακόμη και μετά τις σπουδές του.
Το design στοχεύει στην επίλυση καθημερινών σχεδιαστικών προβλημάτων με καινοτόμες, δημιουργικές προσεγγίσεις και ταυτόχρονα εκπαιδεύει τις κοινωνίες και παράγει πολιτισμό. Μόνο μορφωμένοι, σκεπτόμενοι άνθρωποι μπορούν να φθάσουν ψηλά και να ξεχωρίσουν ως σχεδιαστές. Με λίγα λόγια, σε μια περίοδο που η "πολιτισμική και δημιουργική βιομηχανία" βρίσκεται σε αλματώδη τροχιά, με δείκτες ανάπτυξης υψηλότερους από κάθε άλλον τομέα παρά την κρίση, εκείνοι που πραγματικά επενδύουν σε ποιοτικές σπουδές στο design δεν θα πρέπει να ανησυχούν. Εξάλλου, δεν είναι τυχαίο το έντονο ενδιαφέρον της "Κομισιόν", το οποίο έχει εκφραστεί και από την επίτροπο Εκπαίδευσης, Πολιτισμού, Πολυγλωσσίας και Νεολαίας της ΕΕ κ. Ανδρούλλα Βασιλείου, για τη δυναμική της βιομηχανίας αυτής [design, πολυμέσα, εκδοτική, οπτικές τέχνες, φιλμ, video games, μουσική κ.ά.] όχι μόνο σε ευρωπαϊκό μα σε παγκόσμιο επίπεδο.
Ο φυσικός χώρος των νέων, σκεπτόμενων και ελπιδοφόρων σχεδιαστών, εμφανίζει πρωτόγνωρους ρυθμούς ανάπτυξης, ιδιαίτερα λόγω των νέων τεχνολογικών εφαρμογών. Αυτές με τη σειρά τους προσφέρουν εργαλεία που την ύπαρξή τους δύσκολα θα μπορούσε κάποιος να φανταστεί πριν τρεις δεκαετίες. Τέτοια εργαλεία για παράδειγμα καθιστούν δυνατή την πρόσβαση και εμπλοκή των designers στο παγκόσμιο γίγνεσθαι, σε χώρους όπου η καινοτομία και η δημιουργικότητα συνεχίζουν να αποτελούν καθημερινά ζητούμενα.
Από τα προηγούμενα γίνεται φανερό ότι οι τομείς της έρευνας και εκπαίδευσης στο design αποτελούν και θα συνεχίσουν να αποτελούν μια πρόκληση για κάθε οξυδερκή πολιτεία που αναγνωρίζει τον ρόλο και αντιλαμβάνεται τη στρατηγική σημασία του στην οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξή της.
Δυστυχώς, στην Ελλάδα αυτό δεν έγινε αντιληπτό σε κεντρικό επίπεδο, κάτι που επιβεβαιώνουν και οι πρόσφατες αλλαγές του υπουργείου στην τεχνική και καλλιτεχνική εκπαίδευση. Αλλαγές οπισθοδρόμησης και μάλιστα σε μια περίοδο που το ελληνικό design, χάρη στους επαγγελματίες του χώρου, κέρδιζε διεθνείς διακρίσεις κάνοντας αισθητή την παρουσία του στον παγκόσμιο χάρτη. Τέτοιου είδους αντιφάσεις οφείλουμε να αποφύγουμε στην Κύπρο για να μπορέσουμε μαζί με τους νέους, καλά εκπαιδευμένους σχεδιαστές και σχεδιάστριες, να αξιοποιήσουμε τις σημαντικές ευκαιρίες που παρουσιάζονται στον πολυδιάστατο και ιδιαίτερα ενδιαφέροντα χώρο του design σήμερα.
1. "Οι γραφικές τέχνες στην Ελλάδα. Παράδειγμα για την Κύπρο;", στο Σοφοκλέους, Α., (επ.), Πολιτισμός-Τέχνες-ΜΜΕ, Λευκωσία 2008. Επίσης, εδώ: http://www.academia.edu/355970/_._
2. http://www.academia.edu/208323/_design_
3. http://ec.europa.eu/culture/our-policy-development/cultural-and-creative-industries_en.htm
* Ο Κλήμης Μαστορίδης διδάσκει τυπογραφία και γραφική επικοινωνία στο τμήμα Σχεδιασμού και Πολυμέσων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.
