Γράφει η Αγγελική Μιχαλοπούλου-Καρρά* | @mak.adcy

Με αφορμή την κυκλοφορία του 16ου τεύχους του διεθνούς επιστημονικού περιοδικού “Υφέν, βήμα για την τυπογραφία” [Hyphen, a typographic forum], που εκδίδεται με τη στήριξη του Ινστιτούτου Μελέτης και Έρευνας της Τυπογραφίας και της Οπτικής Επικοινωνίας, οι “Γραφιστορίες” φιλοξενούν και συνομιλούν με τον διευθυντή του, Κλήμη Μαστορίδη.

Καθηγητής στο τμήμα Σχεδιασμού και Πολυμέσων του πανεπιστημίου Λευκωσίας, διοργανωτής του παγκόσμιου συνεδρίου Τυπογραφίας και Οπτικής Επικοινωνίας, από τους σημαντικότερους μελετητές της τυπογραφίας και σίγουρα φανατικός οπαδός της, ο Κλήμης Μαστορίδης μιλά στο «Π» λίγο προτού μιλήσει στο κοινό στο πλαίσιο της Συνάντησης Σχεδιαστών Οπτικής Επικοινωνίας, Graphic Stories Cyprus, που θα φιλοξενήσουμε στα γραφεία της εφημερίδας «Πολίτης».

Φέτος κλείνουν 17 χρόνια από την έκδοση του πρώτου τεύχους του “Υφέν”. Τι θεωρείτε ότι έχει επιτευχθεί στον τομέα της τυπογραφίας από τότε;

Μέσω της ερώτησής σου συνειδητοποιώ ότι πέρασαν κιόλας δεκαεφτά χρόνια από το ξεκίνημα της περιπέτειας που φέρει τον τίτλο “Υφέν, βήμα για την τυπογραφία”. Η έκδοση του περιοδικού ήταν μέρος μιας στοχευμένης προσπάθειας για τον [επανα]προσδιορισμό του ρόλου της τυπογραφίας στον ελληνικό χώρο, καθώς και για τη βαθύτερη κατανόηση του περιεχομένου και της δυναμικής της γραφικής επικοινωνίας στο σύγχρονο διεθνές περιβάλλον.

Η “Τυποφιλία”, ως όχημα για τη μετάφραση, έκδοση και διάθεση τίτλων για την τυπογραφία, το “Παγκόσμιο συνέδριο τυπογραφίας και οπτικής επικοινωνίας” [ICTVC], μα και πολλές άλλες δράσεις αποτέλεσαν οργανικά κομμάτια αυτής της προσπάθειας.

Ως ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της τελευταίας εικοσαετίας θεωρώ τη δυναμική που αναπτύχθηκε μέσα από τις σπουδές και την έρευνα της θεωρίας, της ιστορίας και της πρακτικής της τυπογραφίας και γραφικής επικοινωνίας. Το αποτέλεσμα είναι να συνδιαλέγεται πλέον επί ίσοις όροις με άλλους ακαδημαϊκούς-επιστημονικούς χώρους, ενισχύοντας σταθερά το οπλοστάσιό της στα τρία πεδία που προανέφερα. Η θεωρία και η ιστορία εφοδιάζουν με υψηλού επιπέδου εργαλεία την πρακτική και αυτή με τη σειρά της επιστρέφει για να ελέγξει την ορθότητα και αποτελεσματικότητα των δύο πρώτων. Τα θετικά δείγματα που διακρίνουμε στην Ελλάδα, για παράδειγμα στην ανάπτυξη της ειδικής βιβλιογραφίας και έρευνας μα και στο πεδίο της σχεδιαστικής πρακτικής, εύχομαι κι ελπίζω σύντομα να τα δούμε κι εδώ. Το “Υφέν” συνεχίζει στην πορεία που χάραξε πριν δεκαεφτά χρόνια, παλεύοντας να βάλει το λιθαράκι του στον οικουμενικό τυπογραφικό πολιτισμό.

Θα μπορούσατε να μοιραστείτε κάποιες από τις σκέψεις σας σχετικά με το τελευταίο τεύχος που κυκλοφορεί;

Θα έλεγα πως τα περιεχόμενα του πρόσφατου τόμου λειτουργούν ως επιχείρημα που ενισχύει όσα ανέφερα παραπάνω. Πυξίδα του περιοδικού αποτελούν οι παρακάτω αράδες: “Το Υφέν δέχεται άρθρα για την τυπογραφία και τη γραφική επικοινωνία καθώς και άρθρα από άλλους ακαδημαϊκούς χώρους, εφόσον αυτά αφορούν σε ζητήματα σχετικά με την τυπογραφία και τη γραφική επικοινωνία”. Στον συγκεκριμένο τόμο, ανάμεσα στ’ άλλα, φιλοξενούμε κείμενα που προέκυψαν από τις παρουσιάσεις στο ICTVC της Λευκωσίας, όπως για παράδειγμα αυτά του Neville Brody, της Νίκης Σιώκη, ή του Antoine Abi Aad. Την τυπογραφία αντιλαμβανόμαστε ως οργανικό συστατικό του ευρύτερου χώρου της γραφικής επικοινωνίας και οι σελίδες του “βήματος για την τυπογραφία” δίνουν βήμα σε νέους ερευνητές, τόσο από την Κύπρο όσο και το εξωτερικό, φιλοξενώντας ταυτόχρονα τις σκέψεις ανθρώπων με μακροχρόνια συμβολή στον διάλογο για την οπτική επικοινωνία.

Το επόμενο συνέδριο ICTVC προγραμματίστηκε για τον Ιούλιο του 2016 στη Θεσσαλονίκη, αφού είχε ήδη οργανωθεί δυο φορές στη Λευκωσία. Τι σας ώθησε στην απόφαση αυτή;

Το ICTVC είναι διεθνώς γνωστό ως ένα συνέδριο με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κι ο βασικός λόγος γι’ αυτό είναι ότι αφορά περισσότερο τα εργαλεία που ανέφερα παραπάνω. Έτσι, αποτελεί ένα “δύσκολο” συνέδριο, με φανατικούς φίλους που ταξιδεύουν από όλες τις ηπείρους για να συμμετάσχουν στις εργασίες του. Υποστηρίζεται από εξειδικευμένα πανεπιστημιακά τμήματα, μουσεία, ερευνητικά κέντρα, επαγγελματικά σωματεία και ενώσεις. Η ευθύνη για τη διοργάνωσή του ανήκει πλέον στο ΙΜΕΤΥΠΟΕ, δηλαδή το “Ινστιτούτο Μελέτης και Έρευνας της Τυπογραφίας και Οπτικής Επικοινωνίας”, που ξεκίνησε τη λειτουργία του το 2013. Θεωρήσαμε ότι έφτασε το πλήρωμα του χρόνου για να υλοποιήσουμε συζητήσεις και σκέψεις που γίνονταν παλιότερα: να πραγματοποιείται δηλαδή το ICTVC σε διαφορετικές πόλεις και χώρες, αποφασίζοντας να ξεκινήσουμε τη νέα πορεία του από την πόλη στην οποία γεννήθηκε το 2002, τη Θεσσαλονίκη. Εκεί, στο συνέδριο του 2007, φιλοξενήσαμε 95 ομιλητές και περισσότερους από 800 συμμετέχοντες. Ευελπιστώ ότι οι αριθμοί αυτοί θα είναι ακόμα μεγαλύτεροι στο πενθήμερο από 5 έως 10 του Ιούλη του 2016. Ήδη υπάρχει συνεχής ροή θετικών μηνυμάτων που με χαροποιεί ιδιαίτερα.

Η είσοδος της ψηφιακής τεχνολογίας στον χώρο της τυπογραφίας, εκτός από τις ευκολίες που εισήγαγε, μήπως τελικά οδήγησε σε προχειρότητες, υποβαθμίζοντας ένα κομμάτι της παραδοσιακής τέχνης;

Κάθε νέα τεχνολογία απαιτεί χρόνο για να ωριμάσει, να αποδεσμευτεί από τις συμβάσεις του παρελθόντος και να αρθρώσει τον δικό της λόγο. Για τους ανθρώπους που ασχολούνται με την ιστορία του βιβλίου και της εκδοτικής, το πιο προσφιλές παράδειγμα συνιστούν οι προσπάθειες σημαντικών ουμανιστών τυπογράφων, όπως ο Henri Estienne του 16ου αιώνα, να αποδεσμεύσουν το τυπωμένο βιβλίο από το χειρόγραφο και να το καταστήσουν αντικείμενο εμπιστοσύνης για τους αναγνώστες, τόσο σε επίπεδο σχεδιασμού όσο και περιεχομένου. Είναι κάτι περισσότερο από αναμενόμενο να ερχόμαστε αντιμέτωποι με ‘τερατουργήματα’ στη διάρκεια κάθε μεταβατικής περιόδου. Κι αν αυτό συμβαίνει με τις νέες τεχνολογίες δεν θα πρέπει να μας απογοητεύει ή φοβίζει, μα να μας ωθεί να προσπαθούμε να εξερευνήσουμε τα όριά τους για να εκμεταλλευτούμε τις δυνατότητές τους. Για μια τέτοια κριτική προσέγγιση χρειαζόμαστε εργαλεία, όπως καλή γνώση της ιστορίας και κατανόηση της παράδοσης. Δεν φταίει το αυτόφωτο μέσο, η οθόνη, ή ο υπολογιστής για την απαίδευτη σχεδιαστική εφαρμογή. Αυτός είναι κι ο λόγος που οι σημερινοί σχεδιαστές και σχεδιάστριες θα πρέπει να διαθέτουν πάνω απ’ όλα υψηλό επίπεδο μόρφωσης και κριτική σκέψη.

Ποια θεωρείτε ότι είναι η δυναμική του κλάδου τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και τοπικά στην Κύπρο, στην οποία ζείτε και εργάζεστε τα τελευταία χρόνια;

Ο ‘κλάδος’, όπως τον αποκαλέσατε, δεν υφίσταται πλέον με τη μορφή που είχε στο παρελθόν. Οι νέες τεχνολογίες -και δεν αναφέρομαι αποκλειστικά στις ψηφιακές, καθώς σημαντικές αλλαγές προέκυψαν από την εμφάνιση των ατμοκίνητων κυλινδρικών πιεστηρίων ή της μηχανικής και αργότερα της φωτοστοιχειοθεσίας για παράδειγμα-, διαφοροποίησαν δραματικά τον χώρο με επιπτώσεις στα χαρακτηριστικά αλλά και τους ανθρώπους του. Αν, όμως, θεωρήσουμε ότι ο κλάδος περιλαμβάνει όλους όσοι ασχολούνται επαγγελματικά με την τυπογραφία και τη γραφική επικοινωνία, τότε δεν έχει άλλη επιλογή απ’ το να προσπαθεί διαρκώς να προσαρμόζεται στη σύγχρονη πραγματικότητα έχοντας ταυτόχρονα το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον. Να βελτιώνεται φροντίζοντας να παρέχει υψηλής ποιότητας υπηρεσίες και καινοτόμα προϊόντα. Με λίγα λόγια, όπως και κάθε ‘κλάδος’, έχει ανάγκη από εκπαίδευση και έρευνα για να καταφέρει να δημιουργήσει πρόσθετη αξία και συγκριτικό πλεονέκτημα.

Το Σάββατο 7 Μαρτίου θα προλογίσετε τη “Συνάντηση Σχεδιαστών Οπτικής Επικοινωνίας, Graphic Stories Cyprus”, στον χώρο της εφημερίδας “Πολίτης”. Πόσο σημαντική θεωρείτε την ανάληψη παρόμοιων πρωτοβουλιών για την καλλιέργεια επαγγελματικής ενσυναίσθησης μεταξύ των σχεδιαστών αλλά και την προβολή του έργου των σχεδιαστών οπτικής επικοινωνίας στο ευρύ κοινό;

Καταρχήν να σ’ ευχαριστήσω για την πρόσκληση και να υποκλιθώ στο πείσμα και την επιμονή σου για την υλοποίηση της εκδήλωσης! Μακάρι να είχαν πολλοί περισσότεροι αυτό το ‘πάθος’, που αποτελεί κινητήρια και ευεργετική δύναμη όχι μόνο γι’ αυτόν που το έχει αλλά και για τους γύρω του.

Μα φυσικά... Κάθε σχετική εκδήλωση ή συνάντηση είναι και απαραίτητη και ωφέλιμη, τόσο για τους σπουδαστές και τους δασκάλους όσο και για τους επαγγελματίες. Εξάλλου, πιστεύω πως η δημόσια έκθεση συνιστά μια σημαντική ασφαλιστική δικλίδα αυτογνωσίας, τόσο απαραίτητης σε μικρές και κλειστές κοινωνίες σαν τη δική μας. Κάθε άλλο παρά σύμπτωση ήταν οι διοργανώσεις των δύο παγκόσμιων συνεδρίων και οι περισσότερες από 60 ανοιχτές εκδηλώσεις, παρουσιάσεις, εκθέσεις και εργαστήρια, που πραγματοποιήθηκαν από το τμήμα Σχεδιασμού και Πολυμέσων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας κατά την πενταετία 2008-2013 στο πλαίσιο μιας ευρύτερης στρατηγικής με στόχο την επαφή όσων απασχολούν τα θέματα τέχνης και ντιζάιν. Είναι σαφές ότι ο δρόμος είναι μακρύς και απαιτείται πολλή δουλειά για τη βελτίωση της τρέχουσας πραγματικότητας. Καθετί που στήνεται, όμως, με αγάπη και πάθος, όπως η Συνάντηση GSC του Μάρτη, ή παλιότερα το Communigate απ’ την ομάδα του Περικλή [Χριστοφορίδη], αποτελεί μια παρακαταθήκη για το μέλλον και κάποια στιγμή θα αξιολογηθεί ανάλογα.

Έχοντας αφιερώσει ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής σας στη μελέτη της τυπογραφίας, ποιες θεωρείτε ως τις σημαντικότερες αξίες της;

Προχθές συζητούσα με τους φοιτητές μου τη συναρπαστική ιστορία της ανακάλυψης και ανάσυρσης από τα νερά του Τάμεση, μετά από έναν αιώνα, μερικών από τα εκατοντάδες κιλά μεταλλικών τυπογραφικών στοιχείων που πετούσε εκεί κρυφά, λίγο-λίγο, ο TJ Cobden Sanderson. Mετά τη διάλυση της συνεργασίας του με τον Emery Walker και το τέλος της φημισμένης εκδοτικής επιχείρησής τους, και παρά τη δικαστική απόφαση, δεν θα επέτρεπε στον συνεταίρο του να χρησιμοποιήσει ούτε τα μισά από εκείνα τα γράμματα! Η τυπογραφία είναι καθρέφτης του ανθρώπινου πολιτισμού, με την καλή και την άσχημη εικόνα του, και οι αξίες της είναι ταυτόσημες με το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον μας.

* Η Αγγελική Μιχαλοπούλου-Καρρά είναι Graphic Designer.