Γράφει η Νάσα Παταπίου

Σε λίγες μέρες, στις 25 Απριλίου, εορτάζει ο άγιος ευαγγελιστής Μάρκος, ο άρρηκτα συνδεδεμένος άγιος με την ιστορία της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας

Σύμφωνα με την παράδοση, η ίδρυση της Βενετίας είχε πραγματοποιηθεί στις 25 Μαρτίου του έτους 421 μ.Χ. Το έτος 828, τέσσερις περίπου αιώνες μετά, είχε μεταφερθεί στη Βενετία το λείψανο του ευαγγελιστή Μάρκου από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Ο άγιος Μάρκος από τότε αναγνωρίστηκε ως προστάτης άγιος της Βενετίας, αντικαθιστώντας τον Βυζαντινό άγιο Θεόδωρο, και έγινε σύμβολο της αυτονόμησης απέναντι στο Βυζάντιο. Έκτοτε το έμβλημα της Βενετίας έως την κατάλυσή της, δηλαδή ο φτερωτός λέοντας με το ανοικτό ευαγγέλιο, απευθύνεται στον προστάτη άγιο Μάρκο, αφού σ' αυτό είναι χαραγμένα τα λόγια: "Ειρήνη σε σένα, Μάρκε ευαγγελιστή μου (Pax tibi Marce evangelista meus)".

Ο άγιος Μάρκος είναι ο ευαγγελιστής-συγγραφέας του δεύτερου στην κατάταξη ευαγγελίου, ακόλουθος και συνεργάτης τόσο του αποστόλου Παύλου όσο και του αποστόλου Πέτρου. Καταγόταν από εύπορη οικογένεια της Ιερουσαλήμ και είχε λάβει αξιόλογη εγκύκλια παιδεία. Πολύ πιθανόν στην οικία του εύπορου Μάρκου να είχε τελεστεί και ο τελευταίος μυστικός δείπνος του Χριστού με τους μαθητές του, αν και ο Μάρκος ομιλεί αόριστα για τον οικοδεσπότη. Υποστηρίζεται επίσης από την πρώιμη εκκλησιαστική παράδοση ότι ο Μάρκος παρακολούθησε τα τελευταία γεγονότα της δημόσιας δράσης του Κυρίου και θα μπορούσε να ταυτιστεί με τον νεαρό που παρευρίσκεται στον κήπο της Γεθσημανή κατά τη σύλληψη του Χριστού.

Ο προστάτης άγιος της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας δοξάστηκε και τιμήθηκε δεόντως από τους Βενετούς, τόσο στην ενδοχώρα όσο και στις βενετοκρατούμενες περιοχές κατά τη διάρκεια του βίου της θαλασσινής πολιτείας με γιορτές, αγωνίσματα ή τιμητικές διακρίσεις που απένειμε η Γαληνοτάτη. Αναφέρουμε ενδεικτικά ότι και αυτή η βασίλισσα της Κύπρου, η Ενετή Κατερίνα Κορνάρο, κατά τη Δημοκρατία της Βενετίας, υιοθετήθηκε από τον άγιο Μάρκο, προτού αναχωρήσει για την Κύπρο να παντρευτεί τον βασιλιά της μεγαλονήσου Ιάκωβο Β΄ Lusignan. Η Γαληνοτάτη απένειμε τιμές χρίοντας ως ιππότες του αγίου Μάρκου όσους είχαν ευεργετήσει ή προσφέρει υπηρεσίες στην ίδια. Οι ανδρείοι stradioti, δηλαδή τα μέλη του ελαφρού ιππικού που χρησιμοποίησε η Βενετία στη διεξαγωγή των πολέμων της κυρίως κατά των Οθωμανών, πολεμούσαν κάτω από το λάβαρό της με τον άγιο Μάρκο και όταν ορμούσαν στις μάχες κραύγαζαν Μάρκο, Μάρκο και άγιε Γεώργιε, άγιε Γεώργιε.

Στην Κύπρο κατά τα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας διεξάγονταν τόσο γιορτές όσο και αγωνίσματα κατά την ημέρα της εορτής του προστάτη της Γαληνοτάτης Αγίου Μάρκου, δηλαδή στις 25 Απριλίου. Σε ένα αίτημα μεταξύ άλλων που είχαν υποβάλει εκπρόσωποι της Κοινότητας της Λευκωσίας στις 4 Μαρτίου 1507 στις βενετικές αρχές, αντλούμε στοιχεία για το όλο θέμα. Οι πρέσβεις της Λευκωσίας έγραφαν για τους αγώνες ή γιόστρες που διεξάγονταν κάθε χρόνο στην πρωτεύουσα, με έπαθλα μεταξωτά υφάσματα των οποίων η αξία ανερχόταν στα πενήντα δουκάτα. Αίτημά τους ήταν να θεσπιστούν έπαθλα μεγαλύτερης αξίας ώστε να παίρνουν μέρος περισσότεροι ευγενείς στις γιόστρες. Η Δημοκρατία της Βενετίας συμφώνησε και έτσι θέσπισε ένα έπαθλο αξίας εκατό δουκάτων. Το ποσό αυτό αναλογούσε σε σαράντα δουκάτα για τον ακοντιστή, τριάντα δουκάτα για τον χειριστή του σφαιροβόλου και τριάντα δουκάτα για τον τοξότη. Τα χρήματα αυτά θα προέρχονταν από το δημόσιο ταμείο με την προϋπόθεση, όμως, ότι η γιόστρα θα γινόταν στις 25 Απριλίου προς τιμή του προστάτη της Βενετίας αγίου Μάρκου.

Λίγα χρόνια μετά, το έτος 1521, η ετήσια οργάνωση του αγωνίσματος της γιόστρας άρχισε να παραμελείται, γι' αυτό μια νέα πρεσβεία της Κοινότητας της Λευκωσίας έθεσε και πάλι σε αίτημά της το ίδιο θέμα, ώστε να ενισχυθεί ο θεσμός. Και αυτή τη φορά η βενετική Γερουσία συμφώνησε αλλά και πάλι με την προϋπόθεση η γιόστρα να οργανώνεται στις 25 Απριλίου, ημέρα της γιορτής του προστάτη της αγίου Μάρκου. Η διοργάνωση γιόστρας στις 25 Απριλίου μνημονεύεται και σε αίτημα των κατοίκων της Κερύνειας στις 4 Οκτωβρίου 1522. Οι εκπρόσωποι των κατοίκων της Κερύνειας ζήτησαν να προκηρύσσονται τέσσερις αγώνες το έτος για τυφέκιο (palii ogni anno di schiopetto), με βραβείο είκοσι πέντε δουκάτα, όπως γινόταν στη Λευκωσία και Αμμόχωστο. Η βενετική Γερουσία και πάλι συμφώνησε και διέταξε ένας αγώνας να τελείται κατά την ημέρα του αγίου Μάρκου.

Οι γιόστρες που διεξάγονταν στην Κύπρο στις 25 Απριλίου αναφέρονται και στις εκθέσεις των βενετών αξιωματούχων. Στην έκθεση περί Κύπρου του Βενετού συμβούλου Αντωνίου Zane καταγράφονται τα ακόλουθα. Κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας του και συγκεκριμένα το έτος 1557, όπως γράφει, έλαβαν μέρος στη γιόστρα πολλοί και ικανοί ώστε το αγώνισμα διήρκεσε βδομάδες, γιατί υπήρχαν μόνο τρία άλογα κατάλληλα.

Ο Λεονάρδος Dona, μετέπειτα δόγης που είχε ζήσει στην Κύπρο από το 1556 έως το 1558, επειδή υπηρετούσε ως τοποτηρητής στη μεγαλόνησο ο πατέρας του, αναφέρει τα εξής σχετικά. Κατά τις γιορτές του Αγίου Ιωάννη, των Θεοφανίων και του Αγίου Μάρκου στις 25 Απριλίου οι Λευκοί Βενετοί (Veneti Bianchi) ήταν υποχρεωμένοι να προσφέρουν στον καπιτάνο της Πάφου κότες, κατσικάκια ή και χρήματα. Σημειώνουμε ότι Λευκοί Βενετοί (Veneti Bianchi) καλούνταν οι βενετοί πολίτες με καταγωγή από την Ανατολή, όπως Σύροι και άλλοι οι οποίοι ήταν εγκατεστημένοι στην Κύπρο και, όπως φαίνεται, οι περισσότεροι κατοικούσαν στην Πάφο.

Εκκλησία αφιερωμένη στη Λευκωσία

Πριν από τον Ιούνιο του 1567, όταν ακόμη ο Πεδιαίος διέσχιζε τη Λευκωσία και, όταν δεν υφίστατο η νέα οχύρωση με προμαχώνες του οχυρωματικού περιβόλου της πρωτεύουσάς μας, υπήρχαν και άλλα οικοδομήματα και ναοί τα οποία όμως χάθηκαν για πάντα. Ευτυχώς όμως κάποιες πηγές έχουν διασωθεί και έτσι μπορούμε να γνωρίζουμε τουλάχιστον ελάχιστα στοιχεία για το παρελθόν και την ιστορία μας και, στη συγκεκριμένη περίπτωση, για την ιστορία της Λευκωσίας. Στον χώρο στον οποίο οικοδομήθηκε ο προμαχώνας Caraffa (πύλη Αμμοχώστου) είχαν κατεδαφίσει γι' αυτόν τον σκοπό πολλά μαγαζιά, ένα αρχοντικό και πέντε εκκλησίες. Εκτός από τον ναό των Ναϊτών ιπποτών, τον Άγιο Γεώργιο, τον Άγιο Συμεών, την Αγία Μαύρα, είχε κατεδαφιστεί στην ίδια περιοχή και ο ναός του Αγίου Μάρκου, για τον οποίο ναό γίνεται μνεία από μία και μόνο πηγή.

Όρκος στον προστάτη άγιο

Αλλά και πριν από κάθε πόλεμο ή υπεράσπιση της Δημοκρατίας της Βενετίας έπρεπε να δοθεί όρκος στον προστάτη άγιο. Λίγο πριν αρχίσουν οι Οθωμανοί να πολιορκούν τη Λευκωσία, το καλοκαίρι του 1570, τελέστηκε μια λειτουργία στον καθεδρικό ναό της Αγίας Σοφίας από τον Λατίνο επίσκοπο Πάφου Φραγκίσκο Κονταρίνι για τους στρατιώτες, τους φεουδάρχες και τον λαό. Ο επίσκοπος κάλεσε όλους τους υπερασπιστές της Λευκωσίας να προσέλθουν και να μεταλάβουν. Μετά το τέλος της λειτουργίας, ο τοποτηρητής εξόρκισε τον πληθυσμό να υπακούσει στις διαταγές του και κυρίως να δώσει όρκο πίστης στο έμβλημα του Αγίου Μάρκου, απειλώντας με ποινή θανάτου οποιαδήποτε λιποταξία.

Επίσης, είχε τελεστεί λειτουργία του Αγίου Πνεύματος και στην Αμμόχωστο στις 7 Ιουλίου 1570 από τον Λατίνο επίσκοπο της πόλης Ragazzoni. Προς τα τέλη Ιουλίου του 1570, ο Φραγκίσκος Κονταρίνι εκφώνησε κήρυγμα και στην Παναγία Οδηγήτρια, στη Λευκωσία, καθεδρικό ναό των ορθοδόξων, και ζήτησε εκ νέου πίστη στον άγιο Μάρκο. Στη συνέχεια ανάθεσε στον Έλληνα επίσκοπο Πάφου να επαναλάβει το κήρυγμα στα ελληνικά. Ο επίσκοπος αυτός, αν και δεν αναφέρεται το όνομά του, ήταν οπωσδήποτε ο Κωνσταντίνος Φλαγγής.
Τέλος, στις 25 Απριλίου 1571, ενώ η Αμμόχωστος πολιορκείται, οι Βενετοί αξιωματούχοι της πόλης μαζί με τον λαό εορτάζουν τον προστάτη άγιό τους. Ήταν η τελευταία εορτή την οποία τέλεσαν οι εκπρόσωποι της Γαληνοτάτης στην Κύπρο για τον άγιο Μάρκο, γιατί τρεις μήνες μετά έπαψε για πάντα να κυματίζει στις οχυρώσεις της Αμμοχώστου και αυτό το έμβλημα της Δημοκρατίας, δηλαδή το λάβαρο του αγίου Μάρκου...