γράφει η Νάσα Παταπίου
Η μαρτυρία του τελευταίου βισκούντη της Αμμοχώστου Pietro Valderio είναι από τις ελάχιστες σχετικά με τα φρικτά επακόλουθα της παράδοσης της πόλης, αφού ο ίδιος γλύτωσε από τη φοβερή σφαγή
Ο τελευταίος βισκούντης της Αμμοχώστου Pietro Valderio είναι ένας από τους ελάχιστους αυτόπτες μάρτυρες που είχε παρευρεθεί και έλαβε μέρος στην παράδοση της πόλης της Αμμοχώστου στη σκηνή του Λαλά Μουσταφά και ο οποίος γλύτωσε από τη φοβερή σφαγή που επακολούθησε. Ως εκ τούτου η μαρτυρία του, που διασώζεται στο χειρόγραφό του το οποίο μας κληροδότησε, εγγράφεται ως αδιαμφισβήτητα αληθής. Στη συνέχεια καταγράφονται τα συμβάντα που είχαν λάβει χώρα κατά τις παραμονές της παράδοσης της πόλης.
Αφού το δημοτικό συμβούλιο της Αμμοχώστου είχε αντιληφθεί ότι δεν υπήρχε πλέον σωτηρία της πόλης και ότι μοιραία θα έπεφτε στα χέρια του εχθρού, ενώ η αναμενόμενη βοήθεια από τις χριστιανικές δυνάμεις της Ευρώπης ήταν βέβαιο ότι δεν θα έφθανε ποτέ, συνέταξε ένα έγγραφο προς τους Βενετούς διοικητές της πόλης επεξηγώντας τούς λόγους για τους οποίους ζητούσαν να παραδοθεί η πόλη με έντιμους όρους, ούτως ώστε να αποτραπεί ώς έναν βαθμό η ολοκληρωτική καταστροφή της πόλης και των κατοίκων της.
Οι Βενετοί διοικητές, έχοντας και οι ίδιοι επίγνωση της κρίσιμης κατάστασης στην οποία βρισκόταν η Αμμόχωστος και κυρίως ότι πλέον είχαν σωθεί τα τρόφιμα και τα πολεμοφόδια, συναίνεσαν στην παράδοση της πόλης. Ο Μαρκαντώνιος Bragadin έδωσε εντολή στον βισκούντη να βρει τρόπο με τον οποίο να γνωστοποιηθεί στον Μουσταφά πασά η επιθυμία των κατοίκων και των διοικητών της πόλης ώστε προσωρινά να καταπαύσει το πυρ και να γίνει ανακωχή για να γίνουν οι διαβουλεύσεις και να του παραδώσουν την Αμμόχωστο με έντιμους όρους.
Πώς δόθηκε η επιστολή
Οι διοικητές της πόλης σκέπτονταν με τι τρόπο θα μπορούσαν να παραδώσουν την επιστολή στον πασά ώστε να προσέλθει σε διαβουλεύσεις μαζί τους για την παράδοση της πόλης. Ο βισκούντης Πέτρος Valderio πρότεινε τον εξής τρόπο και τελικά συμφώνησαν όλοι μαζί του. Στον πύργο του κοιμητηρίου, ή Campo Santo, όπου ήταν υπεύθυνος με τον λόχο του ο Αμμοχωστιανός καπιτάνος Ματθαίος Colti, είχε γίνει υπόνομος από τον εχθρό και οι υπερασπιστές της πόλης για να τον καταστρέψουν έκαναν στοά ανθυπονόμευσης, δηλαδή ανθυπόνομο και τον βρήκανε. Έτσι από αυτό το τμήμα του τείχους θα μπορούσε να κληθεί κάποιος από τους εχθρούς και μέσω του να σταλεί με ασφάλεια η επιστολή στον πασά. Τότε κλήθηκε ο Ματθαίος Colti να εκτελέσει αυτήν την αποστολή και το ίδιο βράδυ κατόρθωσε να διαβιβάσει την επιστολή στον Μουσταφά πασά. Το επόμενο πρωί κατά την αυγή έφθασε η απάντηση του πασά, ο οποίος, φοβούμενος ότι επρόκειτο πιθανόν για κάποια πλεκτάνη, ζήτησε δύο ομήρους από την πόλη για εγγύηση, με την υπόσχεση ότι θα έστελλε και αυτός άλλους δύο δικούς του άνδρες ως ομήρους στην Αμμόχωστο. Ο Mαρκαντώνιος Bragadin, ο Astorre Baglioni καθώς και ο καπιτάνος Πάφου ζήτησαν και πάλι από τον βισκούντη να επιλέξει τα δύο άτομα που θα μετέβαιναν στη σκηνή του πασά ως όμηροι έως ότου συνταχθούν οι όροι της παράδοσης.
Είχε αποφασιστεί να σταλούν ως εγγύηση στον Μουσταφά πασά ο καπιτάνος Ματθαίος Colti και ο Φραγκίσκος Καλλέργης. Ας σημειωθεί ότι ο Φραγκίσκος Καλλέργης ήταν μια πολυσχιδής προσωπικότητα της εποχής, για τον οποίο έχουμε εντοπίσει κατά τις έρευνές μας τόσο επαίνους όσο και καταγγελίες εναντίον του για κατάχρηση εξουσίας, όταν υπηρετούσε ως βάιλος της χερσονήσου Καρπασίας. Ο ίδιος φρόντισε μετά την κατάκτηση της Κύπρου από τους Οθωμανούς, γύρω στο 1578, να μεταφέρει πενήντα κυπριακές οικογένειες και άλλες τόσες ναυπλιώτικες στην Πόλα της Ιστρίας όπου δημιουργήθηκε μια παροικία Κυπρίων, αλλά μετά το 1578 χάνονται τα ίχνη του. Ο Astorre Baglioni διαφώνησε με την αποστολή του Φραγκίσκου Καλλέργη ως ομήρου στη σκηνή του Λαλά Μουσταφά και πρότεινε στη θέση του να μεταβεί ο Hercole Martinengo, ούτως ώστε ως στρατιωτικός να δει το οθωμανικό στράτευμα και τον εξοπλισμό τους. Την επομένη, που ήταν πρώτη Αυγούστου, είχαν σταλεί στο οθωμανικό στρατόπεδο οι δύο όμηροι και στη συνέχεια έφθασαν στην πόλη και οι δύο Οθωμανοί που είχαν σταλεί ως όμηροι από τον πασά. Από την πύλη Diamante των τειχών που είχε μείνει ανοικτή εισήλθαν με μεγάλη συνοδεία οι εκπρόσωποι του πασά και πλέον η πόλη πέρασε στην εξουσία τους. Με το πρόσχημα των διαπραγματεύσεων εισερχόταν όποιος επιθυμούσε από τα ερείπια ενώ οι επιτηρήσεις εγκαταλείφθηκαν παντελώς και οι φρουρές είχαν αποσυρθεί, γιατί οι Ιταλοί στρατιώτες ανέμεναν μετά την υπογραφή συνθήκης να αναχωρήσουν.
Όταν έφθασε στην πόλη η αντιπροσωπεία του Λαλά Μουσταφά με τους δύο δικούς του ως ομήρους, τους υποδέχθηκαν στην οικία του αείμνηστου Aντωνίου Greghetti όπου διέμενε ο Astorre Baglioni και εκεί τους προσφέρθηκε τιμητικό γεύμα αλλά με κάποια λιτότητα. Ο εκπρόσωπος των Οθωμανών μετά το φαγητό εξήγησε ότι σύμφωνα με τον σουλτάνο η Κύπρος ανήκε δικαιωματικά στους Οθωμανούς, αφού υπάγεται στην επαρχία της Ιερουσαλήμ, την οποία εδώ και αρκετά χρόνια είχαν υποτάξει οι πρόγονοί του. Υπενθύμισε επίσης ότι τα οθωμανικά καράβια και γενικά οι μουσουλμάνοι που περνούσαν από την Κύπρο για να μεταβούν στη Μέκκα για προσκύνημα δεινοπαθούσαν, γιατί τους λεηλατούσαν οι χριστιανικές γαλέρες. Ο σουλτάνος Σουλεϊμάν ήταν σε προχωρημένη ηλικία και έτσι δεν κατόρθωσε να τιμωρήσει τους χριστιανούς που ταλαιπωρούσαν τους μουσουλμάνους προσκυνητές, αλλά ο νέος σουλτάνος, ο Σελίμ Β΄, θέλησε να δαπανήσει τόσα πολλά χρήματα ώστε να ετοιμάσει έναν ισχυρό στρατό αποτελούμενο από 300.000 στρατιώτες και τελικά έγινε κύριος του βασιλείου της Κύπρου. Ωστόσο, κατέληξε ο εκπρόσωπος του πασά, επειδή επιθυμούμε να σας ευνοήσουμε, αν και η Κύπρος ήδη πέρασε στην εξουσία μας και ουσιαστικά μας ανήκει και ο αρχηγός σας επιπρόσθετα δεν θέλησε να μας συναντήσει -εννοώντας τον Μαρκαντώνιο Bragadin-, είμαστε έτοιμοι να υπογράψουμε μαζί σας συμφωνίες.
Το βενετικό επιτελείο κατάρτισε τους όρους παράδοσης και τους διαβίβασε στον Λαλά Μουσταφά. Ουσιαστικά σημεία της συνθηκολόγησης ήταν η αναχώρηση των Ιταλών στρατιωτών και αξιωματικών καθώς και των οικογενειών τους στην Κρήτη, που ήταν βενετική κτήση. Επίσης, θα μπορούσαν να μεταφέρουν τα υπάρχοντά τους, τα όπλα τους και τους ίππους τους. Οι κάτοικοι της Αμμοχώστου θα ήταν ελεύθεροι και θα υπήρχε εγγύηση στις περιουσίες τους, ενώ εάν το επιθυμούσαν μετά από δύο χρόνια θα μπορούσαν να φύγουν από την Αμμόχωστο για τη Βενετία. Μεταξύ άλλων είχε ζητηθεί να πάρουν μαζί τους και πέντε πυροβόλα κανόνια. Ο πασάς είχε στείλει τους όρους συνθήκης τους οποίους ενέκρινε σε δύο δέματα σφραγισμένα και καλυμμένα από λεπτό μεταξωτό ύφασμα σε κρεμεζί χρώμα. Ενέκρινε ακόμη και τη μεταφορά των πέντε πυροβόλων κανονιών γιατί βιαζόταν να του παραδοθεί η πόλη επειδή υποψιαζόταν ότι η καθυστέρηση ήταν ένα τέχνασμα ώσπου να φθάσει ο χριστιανικός στόλος. Ο οθωμανικός στρατός αντέδρασε στην παράδοση των πέντε πυροβόλων κανονιών και ήταν έτοιμος να επιτεθεί, γι' αυτό ζητήθηκε να τους παραδοθούν πίσω.
Λεηλασίες
Οι Οθωμανοί εν τω μεταξύ εισήλθαν στην πόλη, άρχισαν να εισβάλλουν στα σπίτια και να τα λεηλατούν αφού δεν υπήρχε ίχνος άμυνας, γιατί οι στρατιώτες μετέφεραν τα υπάρχοντά τους στην παραλία ελπίζοντας ότι με τη συνθήκη παράδοσης θα αναχωρούσαν. Μπήκαν μέσα στις εκκλησίες και προκάλεσαν καταστροφές και λεηλασίες. Ο βισκούντης, στον οποίο οι Οθωμανοί είχαν διαθέσει είκοσι γενίτσαρους για να επιβλέπουν τις συνοικίες που είχαν οικονομικούς πόρους, έστειλε δύο από αυτούς στην ελληνική εκκλησία, δηλαδή αυτήν του Αγίου Γεωργίου, αλλά αυτοί βρήκαν κάποιο πρόσχημα και την εγκατέλειψαν. Τότε, άλλοι γενίτσαροι έσπασαν την πόρτα της ελληνικής εκκλησίας και μπήκαν μέσα παίρνοντας το ασήμι από τις εικόνες και με πελέκεις κατέστρεψαν τα πάντα. Πρόκειται εδώ για σημαντικότατη είδηση η οποία απαντά μόνο στον Valderio για την καταστροφή που είχε υποστεί τον Αύγουστο του 1571 ο Άγιος Γεώργιος των Ελλήνων.
Όσοι Αμμοχωστιανοί είχαν χρήματα πλήρωναν τους γενίτσαρους για να προστατεύουν τα σπίτια τους, αλλά οι φτωχοί καταστράφηκαν που δεν είχαν τη δυνατότητα να τους πληρώσουν. Όλοι προσπαθούσαν να διαφυλάξουν τα σπίτια τους, γιατί οι Οθωμανοί εισέρχονταν μέσα και όχι μόνο λεηλατούσαν, αλλά ορμούσαν να βιάσουν τις γυναίκες και τις θυγατέρες τους. Οι Οθωμανοί με μεγάλο θράσος και αναίδεια εισέρχονταν στα σπίτια χωρίς πρόσκληση με σκοπό να φάνε και να αρπάξουν.
Ο Μουσταφά πασάς πίεζε να του παραδοθεί όσο γίνεται πιο γρήγορα η πόλη, αλλά η διοίκηση και το δημοτικό συμβούλιο της πόλης καθυστερούσαν αφού δεν υπήρχαν άνθρωποι να μεταφέρουν τα πράγματα στην προκυμαία τόσων αξιωματούχων και στρατιωτικών που θα αναχωρούσαν μετά την παράδοσή της. Ο πασάς έστειλε επιστολή με απειλές ότι σε περίπτωση επιπλέον καθυστέρησης θα έστρεφε τα πυροβόλα κατά της πόλης. Έτσι δόθηκε εντολή όπως την επομένη, που ήταν 5 Αυγούστου, ημέρα Κυριακή και γιορτή της Παρθένου Μαρίας του χιονιού (Santa Maria della neve), έπρεπε να παραδοθεί η πόλη ενώ όσοι θα αναχωρούσαν θα έπρεπε να μεταφέρουν τα υπάρχοντά τους στα καραμουσάλια (πλοία). Παρεμπιπτόντως αναφέρουμε ότι η εκκλησία της Αγίας Μαρίας στη Ρώμη εκλήθη Αγία Μαρία του χιονιού επειδή έτυχε κατά την 5η Αυγούστου, ημέρα αφιερωμένη σ' αυτήν, να πέσει υπερβολικό χιόνι και έτσι έκτοτε εις ανάμνηση του γεγονότος αυτού εκλήθη Αγία Μαρία του χιονιού. Στη συνέχεια δόθηκε εντολή και όλα τα όπλα αφαιρέθηκαν από τους αρχηγούς αλλά και τους στρατιώτες και τέθηκαν υπό φύλαξη, και δεν τους άφησαν παρά μόνο ένα μαχαίρι.
Ο Μαρκαντώνιος Bragadin όρισε την ίδια μέρα να παραδώσει επίσημα την Αμμόχωστο στον Μουσταφά και ζήτησε από τον βισκούντη να βρίσκεται και αυτός μαζί με τη συνοδεία του, γιατί ως βισκούντης άρμοζε μάλλον αυτός να παραδώσει στον πασά τα κλειδιά της πόλης. Επίσης, ειδοποιήθηκε ο Αμμοχωστιανός έμπορος Anzolo de Nicolο ότι έπρεπε να φέρει μεγάλη ποσότητα ραφινάτων μεταξωτών υφασμάτων για να τα προσφέρουν ως δώρα τόσο στον πασά όσο και στους άλλους Οθωμανούς αξιωματούχους. Ο εκπρόσωπος του Μουσταφά πασά πίεζε τον βισκούντη ότι έπρεπε να μεταβεί όσο πιο γρήγορα γίνεται, πρώτος αυτός πριν από τον καπιτάνο, λόγω του αξιώματός του, στη σκηνή του πασά και αφού ασπασθεί το χέρι του να του παραδώσει τα κλειδιά της πόλης. Ο βισκούντης Πέτρος Valderio βρέθηκε σε πολύ δύσκολη θέση ώσπου να κατορθώσει να πείσει τον εκπρόσωπο του πασά να αναχωρήσει χωρίς να εκτελέσει τα όσα του πρότεινε... Μαζί με τα ραφινάτα μεταξωτά υφάσματα που ετοίμαζε ο έμπορος Anzolo de Nicolο για δώρα των Οθωμανών, παράλληλα το υπηρετικό προσωπικό του καπιτάνου του βασιλείου της Κύπρου Μαρκαντωνίου Bragadin ετοίμαζε, οπωσδήποτε, την επίσημη ενδυμασία του από δαμασκηνό κόκκινο ύφασμα. Όλα έπρεπε να είναι έτοιμα γιατί σε λίγο θα λάμβανε χώρα η τελετή παράδοσης της πολυθρύλητης Αμμοχώστου στους Οθωμανούς. Πολύ σύντομα μια από τις πιο φρικτές σκηνές της ιστορίας της Κύπρου θα εκτυλισσόταν στο οθωμανικό στρατόπεδο...
+ Το τρίτο και τελευταίο κείμενο σχετικά με την κατάληψη της Αμμοχώστου από τους Οθωμανούς, το 1571, θα δημοσιευθεί στις 24 Αυγούστου, οπότε θα επανέλθουν οι στήλες του "Π" μετά την ειδική έκδοση της 17ης Αυγούστου.
