Γράφει η Νάσα Παταπίου

Από τον πρώτο καπιτάνο Φραγκίσκο Lippomano μέχρι και τον τελευταίο του εν λόγω διαμερίσματος Λαυρέντιο Tiepolo, ο οποίος μάλιστα βρήκε τραγικό θάνατο στην Αμμόχωστο, καταρτίστηκε μια λίστα με τους capitani της πόλης

Κατά τη Bενετοκρατία, εκτός από το βισκοντάτο, δηλαδή την αγροτική περιφέρεια γύρω από την πρωτεύουσα, που ήταν στη δικαιοδοσία του βισκούντη της Λευκωσίας, και την Αμμόχωστο που υπαγόταν στον Βενετό διοικητή και περιελάμβανε και τα διαμερίσματα Καρπασίας και Μεσαορίας, υπήρχαν άλλες τρεις επαρχίες της Κύπρου, οι οποίες διοικούνταν από Βενετούς διοικητές. Αυτές ήταν: η Κερύνεια που τη διοικούσε ο φρούραρχος της ίδιας πόλης, η Πάφος, καθώς και οι Αλυκές υπό τη διοίκηση αντίστοιχα ενός Βενετού καπιτάνου. Ο διορισμός στις θέσεις αυτές Βενετών πατρικίων οφειλόταν αποκλειστικά σε στρατιωτικούς λόγους, κυρίως για την Κερύνεια και την Πάφο όπου είχαν και οι δύο τα φρούριά τους. Στις Αλυκές διοριζόταν διοικητής ένας Βενετός πατρίκιος τόσο για την οικονομική σημασία τους, λόγω του άλατος, όσο και για το λιμάνι τους που αφορούσε τη βενετική ναυτιλία. Οι υπόλοιπες επαρχίες διοικούνταν από Κυπρίους όπως η Λεμεσός από έναν καπιτάνο, η Πεντάγυια, ο Μαζωτός, η Χρυσοχού, η Αυδήμου από τέσσερις τσιβιτάνους αντίστοιχα, η Καρπασία από έναν βάιλο και η Σίγουρη στη Μεσαορία επίσης από ένα καπιτάνο, ένεκα του φρουρίου που διέθετε κατά τη Φραγκοκρατία.

Κατά τη διάρκεια των ερευνών μας στη Βενετία συγκεντρώσαμε στοιχεία και καταρτίσαμε τον κατάλογο των Βενετών διοικητών (capitani) της Πάφου. Ωστόσο ο κατάλογος αυτός, ο οποίος καταρτίστηκε από τους διορισμούς που έχουμε εντοπίσει, δεν έχει τεκμηριωθεί με έγγραφα, εάν δηλαδή όλοι οι Βενετοί αξιωματούχοι τους οποίους περιέχει ο εν λόγω κατάλογος είχαν τελικά έρθει και υπηρετήσει στην Πάφο. Μερικές φορές υπήρχαν ενστάσεις από αυτούς που διορίζονταν είτε για λόγους υγείας είτε ένεκα προχωρημένης ηλικίας και έτσι μετά από αιτήματα και σχετικά πιστοποιητικά τα οποία επισύναπταν ο διορισμός κάποιων ακυρωνόταν. Αναφέρουμε ενδεικτικά την περίπτωση του Νικολάου Zen όταν το 1564 είχε διοριστεί γενικός προνοητής Κύπρου και προσκομίζοντας δύο πιστοποιητικά γιατρών κατόρθωσε να ακυρωθεί ο διορισμός του, γιατί λόγω του φιλάσθενου χαρακτήρα του και της προχωρημένης ηλικίας του, δεν θα μπορούσε, όπως διατεινόταν, ν' αντέξει την υπερβολική ζέστη της Κύπρου!

Ο κατάλογος που έχουμε καταρτίσει βάσει των διορισμών αρχίζει από το 1526, όταν είχε διοριστεί καπιτάνος Πάφου στις 19 Αυγούστου 1526 ο Ιωάννης Φραγκίσκος Lippomano. Η διετής θητεία του κανονικά θα άρχιζε στις 17 Απριλίου 1529 και θα τερματιζόταν στις 17 Απριλίου 1531. Ένα ανέκδοτο έγγραφο μαρτυρεί όμως ότι ήδη από το 1523 και συγκεκριμένα στις 5 Οκτωβρίου 1523 είχε διοριστεί ο Ιερώνυμος Leon καπιτάνος Πάφου, αφού σ' αυτό μνημονεύονται στοιχεία που υπήρχαν στην Εντολή (Commissione) του Βενετού αξιωματούχου.
Σημειώνουμε ότι η Commissione ήταν το έγγραφο το οποίο παρέδιδαν οι βενετικές αρχές στον αξιωματούχο, που διοριζόταν σε κάποιο μέρος της βενετικής επικράτειας και περιείχε τι ακριβώς όφειλε να πράξει και να φροντίσει από τη νέα του θέση. Μεταξύ άλλων στην Commissione αυτή σημειωνόταν με αυστηρότατο ύφος ότι ουδείς σύνδικος είχε δικαίωμα να καταπατήσει τα προνόμια της Κυπριακής Κοινότητας.

Δύο άλλοι επίσης διοικητές Πάφου, των οποίων δεν έχουμε εντοπίσει τον διορισμό, εντούτοις όπως τεκμηριώνεται είχαν υπηρετήσει στην Κύπρο. Σε επιστολή του τοποτηρητή Κύπρου Ιωάννη Βαπτιστή Dona, με ημερομηνία 31η Αυγούστου 1556, και την οποία απευθύνει μαζί με τους Συμβούλους προς τον δόγη, γνωστοποιείται ο θάνατος του καπιτάνου Πάφου Ιακώβου Αντωνίου Moro. Στη θέση του Moro είχε εκλεγεί και τοποθετηθεί τότε ως καπιτάνος Πάφου ο προϊστάμενος του Δημοσίου Ταμείου (camerlengo) Φραγκίσκος Salamon.

Ιωάννης Leon και Γαβριήλ Emo

Σε έγγραφα Βενετών αξιωματούχων προς τις βενετικές αρχές μαρτυρείται και η υπηρεσία στην Πάφο δύο άλλων καπιτάνων. Πρόκειται για τους Ιωάννη Leon και Γαβριήλ Emo. Οι καπιτάνοι της Πάφου αντιμετώπιζαν πολύ συχνά μεγάλα προβλήματα και δυσχέρειες αφού κουρσάροι και πειρατές διενεργούσαν επιδρομές στις ακτές της Πάφου και κυρίως στη Φοντάνα Αμορόζα. Το 1555 ο τοποτηρητής της Κύπρου Μάρκος Grimani, μετά από ενημέρωση που είχε από τον καπιτάνο Πάφου Ιωάννη Leon, ενημέρωσε και αυτός σχετικά με τη σειρά του τις βενετικές αρχές. Επρόκειτο για την άφιξη μιας μεγάλης αξίας οθωμανικής νάβας, που είχε αγκυροβολήσει στο λιμάνι της Πάφου, λόγω εμφάνισης κουρσάρων στην περιοχή. Το πλήρωμα έμεινε στην Πάφο τρεις ημέρες και μετά αναχώρησε.

Τον Νοέμβριο του 1565 είχε αγκυροβολήσει στ' ανοικτά της Πάφου λόγω βλάβης μια άλλη οθωμανική νάβα με κατεύθυνση από το Κάιρο στην Κωνσταντινούπολη. Ο καπιτάνος Πάφου Γαβριήλ Emo, μέσα στα πλαίσια καλής γειτονίας αλλά και βάσει του συμφώνου ειρήνης μεταξύ Γαληνοτάτης και Οθωμανικής αυτοκρατορίας, προσέφερε φιλοξενία στους αξιωματούχους που επέβαιναν στην εν λόγω νάβα καθώς και στο πλήρωμα. Αν και επιδιορθώθηκε η νάβα, οι αξιωματούχοι δεν θέλησαν να αναχωρήσουν με αυτήν, αλλά ζήτησαν από τον καπιτάνο της Πάφου να τους βοηθήσει να μεταβούν με τις αποσκευές τους στο λιμάνι της Κερύνειας, για να αναχωρήσουν από εκεί με άλλο πλοίο για την Κωνσταντινούπολη. Ο Γαβριήλ Emo, αφού ήρθε σε συνεννόηση με τον τοποτηρητή, προσέφερε όλα τα μέσα στους Οθωμανούς για να φθάσουν έως την Κερύνεια, όπως μεταγωγικά ζώα, τρόφιμα και φρουρά.

Λαυρέντιος Bembo

Η σχέση της οικογένειας Bembo ή μάλλον η σχέση του Ιωάννη Ματθαίου Bembo και των γιων του Alvise και Λαυρέντιου με την Κύπρο μέχρι πρότινος ήταν σχεδόν άγνωστη, έως ότου η αρχειακή έρευνα μάς αποκάλυψε πολλές ειδήσεις για το θέμα. Ο πατέρας Ιωάννης Ματθαίος Bembo υπηρέτησε ως καπιτάνος Αμμοχώστου και αργότερα ως γενικός προνοητής και σύνδικος Κύπρου. Ο γιος του Ιωάννη Ματθαίου, Alvise, υπηρέτησε επίσης στην Κύπρο ως καπιτάνος των γαλερών της Κύπρου (capitano della guardia), που αποτελούσαν το αντιπειρατικό σύστημά της. Ένας άλλος γιος του Ιωάννη Ματθαίου, ο Λαυρέντιος, πριν υπηρετήσει ως καπιτάνος Αμμοχώστου από το 1565 έως το 1567, είχε υπηρετήσει προηγουμένως ως καπιτάνος Πάφου. Είχε διοριστεί στις 19 Οκτωβρίου 1559 και υπηρέτησε από τον Απρίλιο του 1559 έως τον Μάρτιο του 1561 ως διοικητής Πάφου. Ο Λαυρέντιος Bembo υπήρξε ο τελευταίος επί Βενετοκρατίας γενικός προνοητής και σύνδικος Κύπρου, αφού διορίστηκε εκ νέου στη μεγαλόνησο για το αξίωμα αυτό, στις 15 Φεβρουαρίου 1569.
Κατά τα τέλη του ιδίου έτους, όταν ο Lorenzo Bembo είχε μεταβεί για επιθεώρηση των στρατιωτικών σωμάτων σε όλη την Κύπρο, ασθένησε και πέθανε. Ο νέος γενικός προνοητής που διορίστηκε στη θέση του δεν κατέστη δυνατό να φθάσει ποτέ στην Κύπρο, γιατί ήδη η Λευκωσία είχε κυριευθεί από τους Οθωμανούς και τα εχθρικά στρατεύματα άρχισαν να πολιορκούν την Αμμόχωστο.

Ο τελευταίος Βενετός διοικητής Πάφου

Το 1568 στις 24 Οκτωβρίου είχε διοριστεί στην Πάφο ο Λαυρέντιος Tiepolo, τελευταίος Βενετός διοικητής του εν λόγω διαμερίσματος. Η υπηρεσία του, σύμφωνα με τον διορισμό του, θα άρχιζε στις 27 Απριλίου 1569 και θα τερματιζόταν στις 26 Απριλίου 1571. Ο τελευταίος επί Βενετοκρατίας διοικητής Πάφου έμελλε να έχει μια τραγική μοίρα όχι στην ίδια την πόλη που είχε διοικήσει, αλλά στην Αμμόχωστο κατά τον Αύγουστο του 1571. Σύμφωνα με τις πηγές της εποχής, ο Tiepolo κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Αμμοχώστου είχε την ευθύνη της παρασκευής του ψωμιού για τα στρατιωτικά σώματα μαζί με τον βισκούντη της πόλης Πέτρο Valderio. To έργο αυτό ήταν αρκετά δύσκολο και όπως ομολογεί ο βισκούντης, χωρίς τη βοήθεια του Tiepolo δεν θα μπορούσε να αντεπεξέλθει. Ο καπιτάνος της Πάφου ήταν αυτός που έκανε τις διανομές του ψωμιού στους στρατιώτες, με την καλύτερη διευθέτηση.

Για το τέλος του Tiepolo μετά την παράδοση της Αμμοχώστου στους Οθωμανούς ο τελευταίος βισκούντης Αμμοχώστου Πέτρος Valderio διηγείται τα εξής: Ο Λαυρέντιος Tiepolo δεν είχε μεταβεί στη σκηνή του Λαλά Μουσταφά με τους άλλους στρατιωτικούς διοικητές και τους αξιωματούχους, για να παραδώσουν τα κλειδιά της Αμμοχώστου και έτσι γλύτωσε από τη σφαγή. Μετά το φρικτό μαρτύριο του Μαρκαντωνίου Bragadin με τον δι' εκδοράς θάνατο, ο Οθωμανός διοικητής μπήκε στην πόλη και έκανε την προσευχή του στον καθεδρικό ναό του Αγίου Νικολάου, που είχε ήδη μετατραπεί σε μουσουλμανικό τέμενος. Στη συνέχεια Οθωμανοί στρατιώτες μπήκαν στην οικία όπου διέμενε ο διοικητής Πάφου Λαυρέντιος Tiepolo και τη λήστεψαν. Ο Λαλά Μουσταφάς αν και γνώριζε στο παρελθόν τον Tiepolo όταν υπηρετούσε στη Συρία, δεν επέδειξε ίχνος συμπάθειας. Έδωσε εντολή να τον απαγχονίσουν μαζί με τον άρχοντα Ιωάννη Συγκλητικό, γιο του φεουδάρχη της Λάρνακας Μάρκου Συγκλητικού και εγγονό του πρώτου κόμη Ευγενίου Συγκλητικού Rochas. Tον άμοιρο ευπατρίδη, σημειώνει ο βισκούντης Valderio, πριν τον απαγχονίσουν τον έσυραν ακριβώς επειδή ήταν υπέργηρος και δεν μπορούσε να περπατήσει και από την κακομεταχείριση εξέπνευσε πριν του περάσουν στο λαιμό την αγχόνη. Ο στρατιωτικός Άγγελος Gatto από το Orvietto, που είχε υπερασπιστεί την Αμμόχωστο, συνέταξε μια περιγραφή της πολιορκίας και παράδοσης της πόλης και μεταξύ άλλων αναφέρει ότι ο Tiepolo είχε απαγχονιστεί μαζί με τον Μανώλη Σπηλιώτη, διοικητή ενός λόχου του ελαφρού ιππικού, στις 6 Αυγούστου του 1571. Η περιγραφή του μαρτυρίου τους είναι αρκετά παραστατική. Οι δύο στρατιωτικοί διοικητές Tiepolo και Σπηλιώτης, αφού παραδόθηκαν σε δύο Μαμελούκους, αυτοί τους έδεσαν από τον λαιμό και τα χέρια και τους έσερναν στους δρόμους της Αμμοχώστου, με μαστιγώσεις και ραβδισμούς. Μετά από αυτή τη διαπόμπευση και τα βασανιστήρια, ο καπιτάνος Λαυρέντιος Tiepolo εξέπνευσε προτού τον απαγχονίσουν, στον προμαχώνα τον αποκαλούμενο της Λεμεσού. Μετά τον απαγχονισμό και του Μανώλη Σπηλιώτη, στο μεσαίο μεταπύργιο του προμαχώνα Diamante, τα άψυχα σώματα και των δύο υπερασπιστών της Αμμοχώστου αφού τα διαμέλισαν, έριξαν τις σάρκες τους στους σκύλους...