Γράφει η Νάσα Παταπίου

Η στενή συνεργασία της άρχουσας τάξης της Κύπρου, δηλαδή, των μεγάλων φεουδαρχών και εμπόρων και των πιο εύρωστων οικονομικά με τη βενετική διοίκηση της μεγαλονήσου, αλλά και με τη μητρόπολη Βενετία και γενικά την άρχουσα τάξη των Βενετών, μαρτυρείται σε πληθώρα πηγών εκδομένων αλλά και αρχειακών. Η Γαληνοτάτη συνήθως έσπευδε να ικανοποιήσει τα αιτήματα που υπέβαλλαν κατά καιρούς οι Κύπριοι άρχοντες, όπως οικονομικές διευκολύνσεις για εκμισθώσεις ή αγορές χωριών ή γαιών, για υποθηκεύσεις ή πωλήσεις φεούδων και άλλα. Παράλληλα οι Κύπριοι φεουδάρχες ενίσχυαν τα στρατιωτικά σώματα της Κύπρου οργανώνοντας ακόμη και λόχους στρατιωτών και δαπανώντας χρήματα για να ασκούνται στα όπλα. Ενίσχυαν επίσης τη μητρόπολη αλλά και την ίδια την αποικία με σιτηρά όταν υπήρχε ξηρασία και σιτοδεία, και δάνειζαν ακόμη και υπέρογκα ποσά στη Δημοκρατία της Βενετίας εάν παρίστατο ανάγκη, και προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στην ίδια και σε πολλές άλλες και ποικίλες περιπτώσεις. Η στενή αυτή σχέση και συνεργασία μεταξύ των Κυπρίων αρχόντων και της άρχουσας τάξης των ευγενών και πατρικίων Βενετών εύλογα κατέληγε αρκετές φορές σε συνοικέσια και σε γάμους που ενδυνάμωναν περισσότερο, ακόμη και για λόγους γοήτρου, τους δεσμούς μεταξύ τους μέσω αυτών των επιγαμιών.

Η μεγάλη οικογένεια των Συγκλητικών σχετίστηκε με επιγαμίες σε αρκετές περιπτώσεις με Βενετούς πατρικίους. Η μοναχοκόρη του Νικολάου Συγκλητικού Απολλωνία, στην οποία δόθηκε ως προίκα το χωριό Αναφωτίδα, είχε παντρευτεί τον Βαρθολομαίο Pesaro και είχε αποκτήσει δύο παιδιά, τη Μαρία Colombina και τον Ανδρέα, που η μοίρα τους είχε επιφυλάξει μια περιπετειώδη ζωή. Αλλά και ο πατέρας του Βαρθολομαίου Ανδρέας Pesaro είχε νυμφευθεί μια Κύπρια αρχόντισσα από την οικογένεια Davila, με καταγωγή από την Καταλωνία. Οι Davila είχαν εγκατασταθεί στην Κύπρο κατά τον 15ο αιώνα, επί βασιλείας του Ιακώβου Β΄ Lusignan. Πρόκειται δηλαδή για την πεθερά της Απολλωνίας, Ελεονώρα Davila, αδελφή του Φραγκίσκου Davila, δεύτερου κατά σειρά κοντόσταβλου της Κύπρου και θεία του Αντωνίου Davila, κτήτορος του ομώνυμου προμαχώνα των τειχών της Λευκωσίας.

Παρεμπιπτόντως αναφέρουμε ότι στενές ήταν και οι εξ αγχιστείας συγγένειες των δύο οικογενειών Συγκλητικού και Davila. H αδελφή του Αντωνίου Davila, Ελισαβέττα είχε παντρευτεί τον Πέτρο Παύλο Συγκλητικό, ανεψιό του πρώτου κόμη Rochas, γιο του αδελφού του Πέτρου. Αλλά και η σύζυγος του Αντωνίου Davila ήταν εγγονή του πρώτου κόμη Rochas Ευγενίου Συγκλητικού. Επρόκειτο για τη Φλωρεντία, θυγατέρα του Ιακώβου Συγκλητικού. Δηλαδή ο Πέτρος Παύλος Συγκλητικός και η θυγατέρα του πρώτου εξαδέλφου του Φλωρεντία Συγκλητικού είχαν τελέσει γάμους με δυο αδέλφια αντίστοιχα. Ο μεν Πέτρος Παύλος με την Ελισαβέττα Davila, η δε Φλωρεντία με τον αδελφό της Ελισαβέττας Αντώνιο Davila. Η οικογένεια Φικάρδου επίσης σχετίστηκε με επιγαμίες με Βενετούς. Η θυγατέρα του Θωμά Φικάρδου είχε παντρευτεί τον Αυγουστίνο di Cosmo. Επίσης ο Βενετός Vettor Pasqualigo νυμφεύθηκε τη Μαρία Γονέμη, θυγατέρα του Πέτρου Γονέμη, επισκόπου της Λεμεσού. Θα μπορούσαμε να σημειώσουμε ακόμη τον γάμο μιας Κύπριας της οικογένειας Ζαχαρία. Η Κατερίνα Ζαχαρία, θυγατέρα του Φραγκίσκου και αδελφή του Μάρκου Ζαχαρία, είχε παντρευτεί το 1537 τον ευγενή Βενετό Ιάκωβο Bembo, γιο του Φραγκίσκου.

Συγκλητικοί και Pesaro

Μέλη της βενετικής οικογένειας Pesaro φαίνεται να είχαν τελέσει ίσως τους περισσότερους γάμους με μέλη της κυπριακής οικογένειας Συγκλητικού. Για παράδειγμα ο Βαρθολομαίος Pesaro, γιος του Λούκα, είχε νυμφευθεί τη Βιολάντα Πέτρου Συγκλητικού και είχαν αποκτήσει δύο γιους, τον Λούκα και τον Ανδρέα, ένας εκ των οποίων γεννήθηκε στη Ρόδο και ο άλλος στην Κύπρο. Ένας Βαρθολομαίος Pesaro, που πρέπει να ταυτιστεί με τον προηγούμενο, τέλεσε στην Κύπρο το 1542 δεύτερο γάμο με μία Celesina -μάλλον Melesina: Μελουζίνη- θυγατέρα του Κύπριου φεουδάρχη Gualtier Σωζόμενου. Ο γιος του Λούκας Pesaro τo 1544 νυμφεύθηκε την Κατερίνα, θυγατέρα του Κύπριου φεουδάρχη Βαλτάσαρ Morabito. Πρέπει ο Βαλτάσαρ Morabito να ήταν γιος του πάλαι ποτέ βισκούντη Λευκωσίας, καπιτάνου Κερύνειας και ναυάρχου του βασιλείου της Κύπρου, Νικόλαου Morabito, που είχε ως φέουδο τη Νήσου. Χάρη σε μια ανέκδοτη πηγή έχουμε πληροφορηθεί περισσότερα για την οικογένεια της Κατερίνας Morabito. O γάμος των γονέων της Κατερίνας Morabito είχε τελεστεί το 1515 στην Κύπρο. Η σύζυγος του Βαλτάσαρ Morabito, και κατά συνέπεια μητέρα της Κατερίνας, ήταν η Λουκρητία de Nores. Όπως μάλιστα τεκμηριώνεται από τις πηγές, αδελφή της Κατερίνας ήταν η Μαρία Morabito. Ας σημειωθεί ότι και η Μαρία παντρεύτηκε επίσης τον Βενετό ευγενή Πέτρο Κορνάρο, γιο του Μαρκαντώνιου.

Με τη βενετική οικογένεια Pesaro είχε συνδεθεί και ένας κλάδος της οικογένειας Παλαιολόγου, που είχε εγκατασταθεί στην Κύπρο ήδη από τα τέλη του 15ου αιώνα. Πρόκειται για τον κλάδο που είχε έρθει από την Πελοπόννησο και διατεινόταν ότι καταγόταν από τον αυτοκρατορικό οίκο των Παλαιολόγων. Ο γενάρχης της οικογένειας αυτής, τον οποίο συναντούμε στις πηγές, ήταν ο Φίλιππος Γεωργάκης Παλαιολόγος, του οποίου η οικογένεια είχε συγγενικούς δεσμούς και με τη μεγάλη κυπριακή οικογένεια των Ποδοκάθαρων. Ο πρωτότοκος γιος του Αννίβας, καθώς και ο γιος του Ματθαίος, είχαν ευεργετηθεί από τη Γαληνοτάτη για τις υπηρεσίες που της είχαν προσφέρει. Ο Ματθαίος είχε αγοράσει ή εκμισθώσει κατά καιρούς πολλά χωριά ή βαϊλάτα (baliazo:σύμπλεγμα χωριών) στην Κύπρο. Σ' ένα έγγραφο σχετικό με ένα αίτημα του Ματθαίου Παλαιολόγου προς τις βενετικές αρχές αποκαλύπτεται και η σχέση του με την οικογένεια Pesaro. Mαζί με το αίτημά του είχε επισυναφθεί και μια επιστολή του Βενετού Συμβούλου στην Κύπρο Bερνάρδου Pesaro, που καταγόταν από τον οίκο Pesaro (Bernardo da casa Pesaro). Στην επιστολή αυτή ο Βερνάρδος Pesaro μεταξύ άλλων αναφέρει ότι η σύζυγος του Ματθαίου Παλαιολόγου ήταν ευγενής Βενετή από την οικογένεια Pesaro και συνδεόταν και αυτός μαζί της με δεσμούς αίματος. Σ' ένα άλλο έγγραφο που αφορά επίσης τον Ματθαίο Παλαιολόγο αναφέρεται ότι είχε νυμφευθεί τη θυγατέρα του Λουκά Pesaro.

Μέσω επιγαμιών είχε συνδεθεί με βενετικές οικογένειες πατρικίων και η κυπριακή οικογένεια των Ποδοκάθαρων. Η Καικιλία Ποδοκάθαρου, θυγατέρα του Ευγένιου ή Geni, όπως σημειώνεται στη διαθήκη της, είχε παντρευτεί σε πρώτο γάμο τον Κύπριο φεουδάρχη Balian de Beltran, και μετά τον θάνατό του σε δεύτερο γάμο παντρεύτηκε τον άρχοντα Φρειδερίκο Mollino, ευγενή και πατρίκιο Βενετό. Επίσης η δεύτερη εξαδέλφη της Καικιλίας, Ιουλία, θυγατέρα του φεουδάρχη Καίσαρα Ποδοκάθαρου, είχε παντρευτεί τον Βενετό πατρίκιο Παύλο Querini. Μια τρίτη περίπτωση αποτελεί η Αιμιλία, νόθος θυγατέρα του αρχιεπισκόπου Λευκωσίας Καίσαρα, συνώνυμου και συγγενή του προαναφερθέντος. Η Αιμιλία είχε παντρευτεί τον Αντώνιο Michiel, γιο του πάλαι ποτέ Βενετού τοποτηρητή Κύπρου Salvator Michiel. Η Κωστάντζα, μία από τις θυγατέρες του φεουδάρχη Ηρακλή Ποδοκάθαρου, είχε παντρευτεί τον Ανδρέα Pesaro, γιο της Κυπρίας Απολλωνίας Συγκλητικού και του Βενετού Βαρθολομαίου Pesaro, στους οποίους έχουμε αναφερθεί πιο πάνω. Αλλά και η οικογένεια Beltran συνδέθηκε με βενετική οικογένεια. Η θυγατέρα του Έκτορα Beltran, αδελφού του Balian Beltran, Ισαβέλλα είχε παντρευτεί τον Βενετό Ιωάννη Bembo.

Costanzo και Malipiero

Η κυπριακή οικογένεια Costanzo, με απώτερη καταγωγή από την Ιταλία και συγκεκριμένα από τη Νεάπολη, συνδέθηκε επίσης με συγγενικούς δεσμούς εξ αγχιστείας με πολύ γνωστές βενετικές οικογένειες. Ο Θωμάς Costanzo, πατέρας του Σκιπίωνα Costanzo, είχε νυμφευθεί την Καικιλία, αδελφή του δόγη Φραγκίσκου Donatο. Ο Σκιπίωνας Costanzo στη συνέχεια πάντρεψε τις τρεις θυγατέρες που είχε αποκτήσει με την Αιμιλία Denores, με Ιταλούς της άρχουσας τάξης που κατείχαν τίτλους. Η Camilla παντρεύτηκε τον άρχοντα Ρομπέρτο Μαλατέστα, η Κρέουσα τον κόμη Ιερώνυμο Canossa και η Ισαβέλλα τον διακεκριμένο Βενετό Ρομπέρτο Papafava. Kαι οι τρεις θυγατέρες του Σκιπίωνα και της Αιμιλίας είχαν προικοδοτηθεί από τα φέουδα που κατείχε ο πατέρας τους στην Κύπρο, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονταν τα χωριά Λινού και Αθηένου.

Ας σημειωθεί ότι η οικογένεια Costanzo της Κύπρου συνδέθηκε μέσω επιγαμίας και με τη βενετική οικογένεια Malipiero. To 1580 όταν είχε ελευθερωθεί ο Κύπριος Ιωάννης Babin που είχε αιχμαλωτιστεί από τους Οθωμανούς το 1570 κατέφυγε στη Βενετία. Εκεί μαζί με το αίτημά του που είχε υποβάλει στη Γαληνοτάτη κατέθεσε και ένα γενεαλογικό δένδρο και με μάρτυρες δήλωνε από ποιες σπουδαίες οικογένειες καταγόταν. Στο αίτημά του ο Ιωάννης Babin μεταξύ άλλων ανέφερε ότι η μητέρα του Camilla Costanzo ήταν εγγονή της Camilla Malipiero, ευγενούς Βενετής (nobile veneta). Τα στοιχεία αυτά όχι μόνο μαρτυρούν τη σχέση με επιγαμία της κυπριακής οικογένειας Costanzo με τη βενετική Malipiero, αλλά ταυτόχρονα ερμηνεύουν πολύ καθαρά και ευανάγνωστα και κάποιο άλλο τεκμήριο της σχέσης των δύο οικογενειών Costanzo και Malipiero.

Στο χωριό Αθηένου, πάλαι ποτέ ιδιοκτησία των Costanzo, αφού αποτελούσε φέουδο της Ισαβέλλας Verny, που είχε λάβει ως προίκα από τον πατέρα της Θωμά όταν παντρεύτηκε τον Tutio Costanzo, εξακολουθούν να υπάρχουν ακόμη και σήμερα τα ίχνη των φεουδαρχών του χωριού. Σε εικόνα του Ιωάννη Προδρόμου, η οποία χρονολογείται κατά τον 16ο αιώνα και βρίσκεται στην εκκλησία της Παναγίας της Ελεούσας του χωριού, απεικονίζονται σ' αυτή τόσο το οικόσημο της κυπριακής οικογένειας Costanzo όσο και αυτό της βενετικής οικογένειας Malipiero. Τόσο η σχέση των φεουδαρχών με την Αθηένου όσο και η σχέση των δύο οικογενειών της κυπριακής Costanzo και της βενετικής Malipiero έχουν μνημειωθεί στην εικόνα που βρίσκεται στην εκκλησία της Παναγίας της Ελεούσας. Είναι και αυτό ένα αδιάσειστο τεκμήριο των επιγαμιών μεταξύ Κυπρίων αρχόντων και πατρικίων Βενετών, που είχαν πραγματοποιηθεί κατά τα έτη της βενετικής κυριαρχίας στην Κύπρο...