Γράφει η Νάσα Παταπίου

Είναι βέβαιο ότι οι Κύπριοι φεουδάρχες και γενικά οι άρχοντες της Κύπρου, κατά τη Βενετοκρατία, απέκτησαν πλούτο με το εμπόριο και κυρίως με το εμπόριο σιτηρών. Το γεγονός αυτό μαρτυρείται μέσα από σωρεία εγγράφων για άδειες εξαγωγής σιτηρών από την Κύπρο στη Βενετία. Η Κύπρος στάθηκε αρωγός προς τη μητρόπολη όταν μαστιζόταν από σιτοδεία και έλλειψη σιτηρών, ενώ οι κατώτερες τάξεις του πληθυσμού της Κύπρου σε εποχές ξηρασίας και ιδίως όταν η παραγωγή δεν ήταν ικανοποιητική αντιμετώπιζαν το φάσμα της πείνας και πολλές φορές του θανάτου. Δεν είναι άλλωστε καθόλου τυχαίο ότι κατά τη Βενετοκρατία είχαν ξεσπάσει στη Λευκωσία στάσεις για έλλειψη ψωμιού. Μας είναι γνωστές οι στάσεις που ξέσπασαν το 1509, το 1550 και η πιο δυναμική που είχε συμβεί το 1566. Οι Βενετοί είχαν τότε θορυβηθεί τόσο πολύ που έστειλαν επειγόντως στην Κύπρο ως γενικό προνοητή και σύνδικο τον Φραγκίσκο Barbaro, ο οποίος με συνοπτικές διαδικασίες καταδίκασε και εκτέλεσε τρία άτομα της λαϊκής τάξης ως υποκινητές της στάσης. Τα σιτηρά, βασικό είδος διατροφής, εξάγονταν από την Κύπρο στη Βενετία μετά από άδεια. Η Δημοκρατία της Βενετίας, στο πλαίσιο της πολιτικής του κρατικού μονοπωλίου που αφορούσε το σιτάρι, είχε άμεσο έλεγχο στις εξαγωγές του εν λόγω προϊόντος. Απαγορευόταν ρητώς από όλες τις βενετικές κτήσεις, και στην προκειμένη περίπτωση από την Κύπρο, η οποιαδήποτε εξαγωγή σιτηρών χωρίς την άδεια του Συμβουλίου των Δέκα, που ήλεγχε μεταξύ άλλων και την εξαγωγή σιτηρών.

Η γεωργική παραγωγή στην Κύπρο δεν ήταν πάντοτε καλή, γι' αυτό η Δημοκρατία της Βενετίας έδινε άδεια και επέτρεπε στους φεουδάρχες να εξάγουν σιτάρι ή και κριθάρι μόνον όταν η παραγωγή ήταν ικανοποιητική. Βέβαια, πρωτίστως έπρεπε να ικανοποιούνται σε σιτηρά οι ανάγκες της Βενετίας και μετά να εξάγονται σε άλλες περιοχές της βενετικής επικράτειας.

Άδειες εξαγωγής σιτηρών παραχωρούνταν συνήθως σε όσους είχαν δική τους παραγωγή και πάντα μετά από αυστηρότατο έλεγχο. Ανάμεσα στο αρχειακό υλικό που έχουμε κατά καιρούς μελετήσει παρουσιάζουν ενδιαφέρον κάποιες άδειες που παραχωρούνταν σε ευγενείς και φεουδάρχες της Κύπρου και σε υψηλά ιστάμενα πρόσωπα. Ένα αίτημα -πρόκειται για ανέκδοτο έγγραφο- του 1564 το οποίο υπογράφουν οκτώ Κύπριοι φεουδάρχες με ουσιαστικό ζητούμενο την άδεια εξαγωγής σιτηρών από την Κύπρο στη Βενετία, μας έδωσε την αφορμή για το σημερινό δημοσίευμά μας.

Εξαγωγές για τη βασίλισσα

Όπως μαρτυρείται σε βενετικό έγγραφο, το 1504 είχε δοθεί άδεια εξαγωγής σιτηρών στη βασίλισσα Αικατερίνη Κορνάρο, που είχε ήδη εγκαταλείψει την Κύπρο το 1489 και ζούσε στο Άσολο με την Αυλή της, ανάμεσα σε ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών. Μετά όμως από πάροδο περίπου ενός μηνός η άδεια αυτή ακυρώθηκε με την πρόφαση ότι η βασίλισσα δεν ήταν παραγωγός σιτηρών στην Κύπρο, γιατί τα εισοδήματά της από τη μεγαλόνησο ήταν μόνο σε χρήμα. Ωστόσο, το 1507, όπως μας αποκαλύπτει ένα έγγραφο, είχε παραχωρηθεί άδεια στη βασίλισσα για εισαγωγή σιτηρών στη Βενετία από την Κύπρο. Συγκεκριμένα στις 2 Σεπτεμβρίου 1507, η Δημοκρατία της Βενετίας είχε δώσει άδεια να εξαχθούν από την Κύπρο στη Βενετία διακόσια στάρα (1 staro ισοδυναμούσε με 83 λίτρα) κριθάρι για χρήση της Αυλής της βασίλισσας, στο Άσολο. Προφανώς το κριθάρι θα προοριζόταν για τα άλογα της βασίλισσας.
Το 1548 ένα άλλο υψηλά ιστάμενο πρόσωπο είχε ζητήσει με αίτημά του άδεια εξαγωγής σιτηρών από την Κύπρο. Επρόκειτο για τον Λίβιο Ποδοκάθαρο, Λατίνο αρχιεπίσκοπο Λευκωσίας, ελληνικής καταγωγής, που είχε ασπασθεί το λατινικό δόγμα και ήταν εγκατεστημένος στη Βενετία. Ήταν σπουδαίος λόγιος και άνθρωπος των γραμμάτων. Το Συμβούλιο των Δέκα με απόφασή του, ημερομηνίας 28 Ιουνίου 1548, παραχωρούσε άδεια στον αρχιεπίσκοπο Λίβιο Ποδοκάθαρο να εξαγάγει έξι χιλιάδες στάρα σιτάρι στη Βενετία. Έγγραφα επίσης μαρτυρούν ότι άδεια για τον ίδιο σκοπό είχε παραχωρηθεί αργότερα και στον Καίσαρα Ποδοκάθαρο, αδελφό του Λίβιου. Στις 7 Αυγούστου 1555 είχε παραχωρηθεί άδεια για να εξαχθούν στη Βενετία από την Κύπρο τριακόσια στάρα σιτάρι για λογαριασμό του αρχιεπισκόπου Καίσαρα Ποδοκάθαρου και του ανεψιού του, Ηρακλή. Ο Καίσαρας Ποδοκάθαρος μετά τον θάνατο του αδελφού του τον είχε διαδεχθεί ως Λατίνος αρχιεπίσκοπος Λευκωσίας.

Σχετικά με άλλες άδειες για εξαγωγή σιτηρών στη Βενετία, που είχαν παραχωρηθεί κατά καιρούς σε Κύπριους φεουδάρχες, οι οποίοι κατείχαν φέουδα και συνεπώς είχαν δική τους παραγωγή, αναφέρουμε ενδεικτικά κάποιες περιπτώσεις. Ο Κύπριος φεουδάρχης Σκιπίων Costanzo το 1552 υπηρετούσε στη Βενετία ως διοικητής μισθοφόρων στρατιωτών, αλλά διατηρούσε και τα κληρονομικά φέουδά του στη μεγαλόνησο, τα χωριά Αθηένου και Λινού. Είχε σαφώς δική του παραγωγή σιτηρών, γι' αυτό μετά από σχετικό αίτημα τού παραχωρήθηκε άδεια. Το Συμβούλιο των Δέκα με απόφασή του, ημερομηνίας 30 Δεκεμβρίου 1552, έδινε άδεια στον Σκιπίωνα Costanzo για εξαγωγή σιτηρών από την Κύπρο στη Βενετία. Οι εκπρόσωποι του Σκιπίωνα μπορούσαν μετά την παραχώρηση άδειας να μεταφέρουν ετησίως από την Κύπρο στη Βενετία από δική τους παραγωγή εβδομήντα στάρα σιτάρι και διακόσια στάρα κριθάρι.

Οκτώ Κύπριοι φεουδάρχες

Το έτος 1564 οι πιο σημαντικοί φεουδάρχες της Κύπρου είχαν ταξιδέψει έως στη Βενετία, για να υποβάλουν εκ μέρους της Κοινότητας της Κύπρου κάποια αιτήματα και θέλησαν να επωφεληθούν και ως έμποροι. Ήταν γνωστότατα ονόματα τα οποία συναντούμε συχνά στα έγγραφα της εποχής, ανήκαν στην άρχουσα τάξη της Λευκωσίας, κατείχαν φέουδα και οι περισσότεροι είχαν σπουδάσει στην Πάδοβα. Τέσσερα από τα οκτώ αυτά άτομα ήταν μέλη της πολύκλαδης οικογένειας των Ποδοκάθαρων και οι τρεις από τους τέσσερις ήταν αδελφοί, ενώ ο τέταρτος ήταν συγγενής τους. Τέσσερις επίσης από τους οκτώ φεουδάρχες μόλις μετά από πάροδο τριών ετών, από το έτος 1564 που είχαν μεταβεί στη Βενετία, είχαν γενναιόδωρα χρηματοδοτήσει την οικοδόμηση τεσσάρων προμαχώνων της οχύρωσης της Λευκωσίας το 1567, που φέρουν τα ονόματά τους. Αυτοί ήταν οι: Ούγος Φλάτρος, Σκιπίων Καράφα, Λίβιος Ποδοκάθαρος και Τούτιος Κωνστάντζο. Οι υπόλοιποι φεουδάρχες ήταν οι: Αλέξανδρος Ποδοκάθαρος, Ιάσων Δενόρες, Έκτορας Ποδοκάθαρος και Σκιπίων Ποδοκάθαρος.

Ο Ούγος Φλάτρος είχε φέουδο την Πέτρα Σολέας, ο Σκιπίων Καράφα το χωριό Μια Μηλιά, ο Λίβιος Ποδοκάθαρος τα χωριά Μελίσσι και Λισάτο, στην περιοχή της Λευκωσίας. Πρόκειται για χωριά που χάθηκαν με την πάροδο των αιώνων. Ο Τούτιο Κωνστάντζο κατείχε εκτάσεις γύρω από το φρούριο του Αγίου Ιλαρίωνα και ο Έκτορας Ποδοκάθαρος είχε ως φέουδο το Κίτι. Οι Αλέξανδρος, Λίβιος και Σκιπίωνας ήταν αδέλφια, γιοι του Φίλιππου Ποδοκάθαρου. Ο πατέρας τους είχε πολλά φέουδα, μεταξύ αυτών και το χωριό Λευκόνοικο. Ο Ιάσονας Δενόρες πρέπει να ταυτιστεί με τον μετέπειτα καθηγητή της Ηθικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας και θεωρητικό του θεάτρου, γιο του Πέτρου Δενόρες, γιατί την ίδια εποχή σύμφωνα με τις πηγές ήταν εγκατεστημένος στην Κύπρο.

Στο αίτημά τους προς τις βενετικές αρχές, οι οκτώ Κύπριοι φεουδάρχες εξηγούσαν ότι για το ταξίδι αυτό και τη διαμονή στην πόλη των τεναγών είχαν δαπανήσει αρκετά χρήματα. Τα καθημερινά τους έξοδα είχαν ξεπεράσει τους υπολογισμούς που είχαν αρχικά κάνει και έτσι, επειδή όφειλαν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, χρειάζονταν επειγόντως χρήματα. Σκέφθηκαν τότε να ζητήσουν από το Συμβούλιο των Δέκα να παραχωρήσει στον καθένα από αυτούς άδεια για να εισαγάγουν στη Βενετία από την Κύπρο και οι οκτώ από χίλια στάρα σιτάρι, με σκοπό το εμπόριο. Σημείωναν μεταξύ άλλων στο αίτημά τους ότι με αυτό τον τρόπο ευεργετούσαν τη Βενετία -την οποία αποκαλούσαν διάσημη πόλη (inclita citta)- γιατί είχε έλλειψη σιτηρών. Το έτος 1564, όπως πιστοποιούσαν οι οκτώ φεουδάρχες, η Κύπρος είχε μια αφθονότατη παραγωγή σιτηρών και θα ήταν τόσο γι' αυτούς όσο και για την ίδια την πόλη των τεναγών ωφέλιμο να εισαγάγουν σ' αυτήν για εμπόριο οκτώ χιλιάδες στάρα σιτάρι.

Το έγγραφο το οποίο υπογράφουν οι οκτώ Κύπριοι φεουδάρχες μαρτυρεί τις στενές σχέσεις και τη συνεργασία της άρχουσας τάξης της μεγαλονήσου με τη Γαληνοτάτη. Είναι βέβαιο ότι το αίτημά τους ικανοποιήθηκε. Από το περιεχόμενο του αιτήματος γίνεται φανερό με πόση μαεστρία και ποια μέθοδο χρησιμοποίησαν ώστε να πετύχουν τον σκοπό τους και ο καθένας να μεταφέρει για εμπόριο στη Βενετία χίλια στάρα σιτάρι. Στην ίδια πηγή έχουμε την παλαιότερη μνεία για τον Αλέξανδρο Ποδοκάθαρο, γιο του φεουδάρχη Φιλίππου, που είχε υπερασπιστεί την Αμμόχωστο το 1570-1571 και αργότερα εγκαταστάθηκε στην Κρήτη. Ο Αλέξανδρος μάς κληροδότησε μια περιγραφή της πολιορκίας και παράδοσης της Αμμοχώστου το 1571 και ο λόγιος αδελφός του, Ιωάννης, μια περιγραφή της πολιορκίας και άλωσης της Λευκωσίας το 1570. Οι πέντε από τους οκτώ φεουδάρχες και έμποροι σιτηρών αιχμαλωτίστηκαν από τους Οθωμανούς όταν έπεσε η Λευκωσία και απέκτησαν την ελευθερία τους μετά από καταβολή λύτρων. Ο Σκιπίων Ποδοκάθαρος όμως, καθώς και ο Ούγος Φλάτρο, έπεσαν υπερασπιζόμενοι τη Λευκωσία την 9η Σεπτεμβρίου 1570, όταν οι Οθωμανοί εισχώρησαν και κυρίευσαν την πόλη...

ΛΕΖΑΝΤΑ: Οι εκτάσεις γύρω από το φρούριο του Αγίου Ιλαρίωνα ανήκαν στον φεουδάρχη Τούτιο Κωνστάντζο.