Γράφει η Νάσα Παταπίου

Κατά την πορεία των ερευνών μας εντοπίσαμε αρχειακό υλικό, το οποίο κατά καιρούς έχουμε δημοσιεύσει σε μελέτες μας, σχετικά με δικαστικούς αγώνες για διεκδικήσεις φέουδων, χωριών, υδάτων κ.ά. Αναφέρουμε τους δικαστικούς αγώνες του Ευγενίου Συγκλητικού, κόμη Rochas, για να κερδίσει τα τρία χωριά που αποτελούσαν φέουδα της συζύγου του και μετά τον θάνατό της του αφαιρέθηκαν. Πρόκειται για το Παλαιχώρι, το Καμένο Πραστιό και τα Μελανίσια. Τις άοκνες, επίσης, προσπάθειες του Salvator Μισταχιέλη για να κερδίσει τέλος δικαστικά ως φέουδο το χωριό Κρίθκια της Καρπασίας. Τους αγώνες της Ιωάννας Negron για τα χωριά Άγιος Θεόδωρος, Έλυση, Πατρίκι και Μέλια (κοντά στο Τρίκωμο), που αποτελούσαν προίκα της, και τα οποία θέλησε να περάσει στην ιδιοκτησία της η θυγατέρα της. Αναφερθήκαμε ακόμη σε μελέτες μας στη διαμάχη δύο φεουδαρχών σχετικά με τα νερά του ποταμού Όβριου καθώς και στη διαμάχη για τα νερά του ποταμού Ιδαλία (Γιαλιά) -ο οποίος στο έγγραφό μας σημειώνεται ως Daglias- μεταξύ ενός φεουδάρχη και της Λατινικής Εκκλησίας.

Στο σημερινό μας δημοσίευμα παίρνει θέση μια άλλη μεγάλη υπόθεση, η οποία σχετίζεται με μια μεγάλη κληρονομιά σε καταθέσεις, στην Τράπεζα του Αγίου Γεωργίου (Banca di San Giorgio) στη Γένοβα. Μέλη αρκετών οικογενειών της Κύπρου υπήρξαν διεκδικητές αυτής της μεγάλης κληρονομιάς, όταν ήδη κατέφυγαν ως πρόσφυγες στη Βενετία, μετά την πτώση της Κύπρου στην εξουσία των Οθωμανών. Μεταξύ αυτών των οικογενειών σημειώνουμε την οικογένεια Στράμπαλη, την οικογένεια Κορνάρο, που κατείχε το Ριζοκάρπασο ως φέουδο και είχε τρεις ιδιόκτητους υδρόμυλους στην Ποταμιά του Ριζοκαρπάσου, την οικογένεια του φεουδάρχη Tutio Costanzo, κτήτορος του ομώνυμου προμαχώνα στη Λευκωσία, την οικογένεια Flatro κ.ά. Οι οικογένειες αυτές, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, ήταν κατευθείαν συγγενείς με την αρχόντισσα Ισαβέλλα ή Dama Bella, κληρονόμο του Στέφανου Pignol di Lucimburgo, ο οποίος διατηρούσε καταθέσεις σε Τράπεζα του Αγίου Γεωργίου της Γένοβας. Κληρονόμοι ουσιαστικά αυτών των καταθέσεων ήταν η οικογένεια Pallol ή Emballol και οι πιο πάνω οικογένειες είχαν όλες συγγενική σχέση μαζί της. Επίσης η οικογένεια Lasse, για παράδειγμα, διεκδικούσε κεφάλαια τα οποία επενδύονταν στην Τράπεζα του Αγίου Γεωργίου στη Γένοβα, από τον Έκτορα και την Ισαβέλλα ή Dama Bella, που είχε καταγωγή από τον Στέφανο Pignol.

Οικογένειες Flatro και Κορνάρο

Ας ξεκινήσουμε, όμως, με τις ειδήσεις που σχετίζονται με τις οικογένειες Flatro και Κορνάρο και με τις καταθέσεις αυτές. Ο φεουδάρχης Μάρκος Κορνάρος, ο επονομαζόμενος del Carpasso -επειδή κατείχε το Ριζοκάρπασο και τους υδρόμυλους στην τοποθεσία Ποταμιά του Ριζοκαρπάσου-, είχε γιο τον Γοδεφρείδο (Geofredo), που είχε διατελέσει βισκούντης Λευκωσίας κατά την περίοδο 1565 έως 1567. Όπως αναφέρει ο μετέπειτα δόγης Λεονάρδος Donα, ο Γοδεφρείδος Κορνάρος κατά την περίοδο 1556 εκμίσθωνε το Ριζοκάρπασο μαζί με τον Alvise Verny. Τον Μάρκο Κορνάρο, γιο του Γοδεφρείδου και εγγονό και συνώνυμο του Μάρκου Κορνάρου του Ριζοκαρπάσου, μετά την πτώση της Κύπρου στην εξουσία των Οθωμανών τον συναντούμε αργότερα στη Βενετία. Στην πόλη των τεναγών διαπρέπει ως ένας σημαντικός έμπορος, που συνεργάζεται με άλλους Κυπρίους μεγαλεμπόρους. Η εμπορική του δραστηριότητα σχετίζεται με την Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη και την Κύπρο. Ωστόσο, δεν έχουμε καμιά είδηση τι βίωσε κατά τον πόλεμο 1570-1571, εάν δηλαδή αιχμαλωτίστηκε αρχικά και αργότερα ελευθερώθηκε καταφεύγοντας στη Βενετία. Αντίθετα, για τον αδελφό του Παλαιολόγο Κορνάρο γνωρίζουμε από αρχειακό υλικό ότι κατά τον πόλεμο είχε μεταβεί στην Κρήτη και αργότερα έλαβε μέρος στη ναυμαχία της Ναυπάκτου. Οι Βενετοί για τις υπηρεσίες τις οποίες προσέφερε τον διόρισαν ως στρατιωτικό στην περιοχή του Veneto στην πόλη Βερόνα και ακολούθως στην Κρήτη.

Το 1588 και συγκεκριμένα στις 18 Αυγούστου είχε συνταχθεί στη Βενετία ένα νοταριακό έγγραφο το περιεχόμενο του οποίου φέρνει στο φως τη σχέση του Μάρκου Κορνάρου του Γοδεφρείδου με τις επενδύσεις στην Τράπεζα του Αγίου Γεωργίου, τις οποίες διατηρούσε ο Στέφανος Pignolo. O Mάρκος Κορνάρος είχε διοριστεί επίτροπος από τις δύο αδελφές Λουκρητία και Λάουρα Costanzo για να διαχειριστεί τις υποθέσεις τους. Μάρτυρες για τον διορισμό του Μάρκου Κορνάρου, οι οποίοι και ενέκριναν τον ίδιο ως κατάλληλο, ήταν οι Κύπριοι ευγενείς Βαλλιάνος του Ιωάννη Σωζόμενου και Δημήτριος του Ιωάννη Γονέμη.

Οι θυγατέρες του κτήτορα του ομώνυμου προμαχώνα της Λευκωσίας Λουκρητία Costanzo, σύζυγος του Giuseppe Spinelli, και Λάουρα, σύζυγος του Κύπριου Θωμά Καππαδούκα, είχαν άμεση σχέση με τις καταθέσεις στη Γένοβα. Η μητέρα τους ήταν το γένος Flatro, οικογένεια που είχε συνδεθεί με επιγαμία με την οικογένεια Pallol. Τα στοιχεία αυτά αποκαλύπτονται από ένα άλλο έγγραφο του έτους 1588. Ας αναφερθεί επίσης ότι ο Μάρκος Κορνάρος εκπροσωπούσε τον αδελφό της συζύγου του, Alvise Flatro. Ποια όμως ήταν η σχέση του με την οικογένεια των καταθετών; Ο Alvise Flatro είχε νυμφευθεί την Καικιλία, θυγατέρα του Θωμά Pignolo del Pallol και κληρονόμου του Pignolo del Pallol, γιου της Ισαβέλλας ή Dama Bella του Στεφάνου Pignolo. Η Καικιλία λοιπόν ήταν δισεγγονή της Ισαβέλλας ή Dama Bella. Ο Μάρκος Κορνάρος στη συνέχεια ως εκπρόσωπος των κληρονόμων των καταθέσεων, τόσο του κουνιάδου του Alvise Flatro όσο και των δύο αδελφών Λουκρητίας και Λάουρας Costanzo, εξουσιοδότησε τον Ιάκωβο Στράμπαλη, γιο του Διομήδη, για να αναλάβει αυτός τη διεκδίκηση και διευθέτηση σε ό,τι αφορούσε τη μεγάλη αυτή κληρονομιά των καταθέσεων. Σημειώνουμε, επίσης, ότι και η πρώτη σύζυγος του Ιάκωβου Στράμπαλη ή Benenada ή Benada Pallol καταγόταν από την ίδια οικογένεια, γι' αυτό τόσο τα παιδιά που είχε μαζί της όσο και ο ίδιος ήταν κληρονόμοι των καταθέσεων στη Γένοβα.

Στις 9 Ιανουαρίου 1589, ο Μάρκος Κορνάρος διαβεβαίωνε εγγράφως ενώπιον ενός νοταρίου και στην παρουσία μαρτύρων ότι όριζε ως αντικαταστάτη του τον Ιάκωβο Στράμπαλη για την πιο πάνω υπόθεση, δηλαδή των καταθέσεων της Dama Βella. H ζωή του Μάρκου Κορνάρου, ενός επιτυχημένου εμπόρου, έμελλε στη συνέχεια να ακολουθήσει μια μοιραία διαδρομή και τραγική συνάμα.

Απόπειρα κατά του Στράμπαλη

Τον Ιανουάριο του 1593, όπως τεκμηριώνεται από ανέκδοτη πηγή, ο ιατρός Οράτιος di Poli από την Πάδοβα είχε προσφέρει ιατρική βοήθεια στον Ιάκωβο Στράμπαλη, γιατί ήταν πληγωμένος μετά από απόπειρα που είχε γίνει εναντίον του. Στην ιατρική έκθεση, την οποία είχε κληθεί ο εν λόγω γιατρός να συντάξει, είχε σημειώσει ότι ο Ιάκωβος Στράμπαλης έφερε ένα γερό κτύπημα στο κεφάλι με κάκωση στο κρανίο και άλλες μαχαιριές στον λαιμό και στα χέρια. Οι καταθέσεις άλλων αυτοπτών μαρτύρων πιστοποιούσαν ότι ένας μάλλον ηλικιωμένος άνδρας ντυμένος με ενδυμασία που φαινόταν σαν αλλοδαπός -δηλαδή ο Ιάκωβος Στράμπαλης- είχε δεχθεί πολλαπλά κτυπήματα με μαχαίρι. Ο Στράμπαλης είχε καταφύγει βαριά λαβωμένος στο μαγαζί του Τζώρτζη Grata, που πουλούσε φανέλες στην αγορά, κοντά στην περιοχή του Αγίου Μάρκου. Στη μαρτυρία του ο Ιάκωβος Στράμπαλης δήλωσε ότι αυτός που του επιτέθηκε και τον πλήγωσε δεν ήταν άλλος παρά ο συμπατριώτης του και πάλαι ποτέ φίλος, συνεργάτης και εξ αγχιστείας συγγενής του Μάρκος Κορνάρος. Στη συνέχεια αποκάλυψε ότι είχαν φθάσει στα δικαστήρια για κάποια ποσά που είχαν επενδυθεί στην Γένοβα, για τα οποία αν και τελικά είχαν συμφωνήσει ότι η υπόθεση έκλεισε, ο Κορνάρος δεν είχε μείνει ικανοποιημένος με τη διευθέτηση που είχε γίνει. Τελικά, ο Μάρκος Κορνάρος καταδικάστηκε για την απόπειρα κατά του Στράμπαλη σε δεκαπέντε χρόνια εξορία, έξω από τη Βενετία και τη γύρω περιοχή και εάν επέστρεφε και συλλαμβανόταν θα τον οδηγούσαν στη φυλακή.

Ο Κορνάρος από ό,τι φαίνεται γύρισε κάποια δεδομένη στιγμή στη Βενετία και δεν τα κατάφερε να μην γίνει αντιληπτός και έτσι οδηγήθηκε στη φυλακή. Είναι γνωστές οι συνθήκες των φυλακών και μάλιστα εκείνη την εποχή στη Βενετία, και έτσι πολύ σύντομα τον βρήκε εκεί ο θάνατος. Δύο Κύπριοι ευγενείς (nobili), όπως αναφέρονται στις πηγές, με έντονη δραστηριότητα στη Βενετία αλλά και συνεργάτες, έμελλε πρόσφυγες πλέον στη Βενετία να οδηγηθούν εκεί που είχαν οδηγηθεί, εξαιτίας των καταθέσεων στην Τράπεζα του Αγίου Γεωργίου της Γένοβας.

Τόσο ο Μάρκος όσο και ο Ιάκωβος ήταν και οι δύο γιοι βισκούντηδων της Λευκωσίας. Κατάγονταν από μεγάλες οικογένειες και με πολλά φέουδα. Οι μεν Κορνάροι del Carpasso όχι μόνο κατάγονταν από τους Κορνάρους της Κύπριας βασίλισσας, αλλά συνδέθηκαν και με ένα κλάδο των Παλαιολόγων της Κύπρου. Ο αδελφός του Μάρκου γι' αυτό άλλωστε έφερε το όνομα Παλαιολόγος Κορνάρος. Επίσης, ο Ιάκωβος Στράμπαλης, γιος του βισκούντη Διομήδη Στράμπαλη, του οποίου το όνομα είναι άμεσα συνδεδεμένο με το ομώνυμο χρονικό, είχε συγγένεια με τον βασιλικό οίκο των Lusignan. H πρώτη σύζυγός του ήταν θυγατέρα της Αγνής Lusignan και του Γάσπαρου Pallol.

Φαίνεται ότι και οι δύο μετά από τόσες περιπέτειες που βίωσαν, με την πτώση της πατρίδας τους και την απώλεια των δικών τους, δεν είχαν εμπεδώσει τη ματαιότητα του κόσμου τούτου. Ούτε φαίνεται είχαν αναγνώσει ούτε λάβει υπόψη τους τα σοφά λόγια που αντέταξε ο άγιος Σπυρίδωνας κάποτε στον μαθητή του Τριφύλλιο...

ΛΕΖΑΝΤΑ: Η Banca di San Giorgio στη Γένοβα, όπου βρίσκονταν οι καταθέσεις της Ισαβέλλας. Το οίκημα φέρει στην πρόσοψή του τοιχογραφία με τον άγιο Γεώργιο δρακοντοκτόνο.