Γράφει η Νάσα Παταπίου

Στις 25 Σεπτεμβρίου 1570, ο Βενετός βάιλος ενημέρωνε τις βενετικές αρχές ότι είχε αναγγελθεί επισήμως στην Κωνσταντινούπολη ότι είχε πέσει η Λευκωσία στην εξουσία των Οθωμανών. Είχε σημειώσει επίσης στην επιστολή του ότι αναμενόταν να αφιχθεί, όπως είχε πληροφορηθεί, ένας μεγάλος αριθμός αιχμαλώτων που είχαν συλληφθεί μετά την κυρίευση της Λευκωσίας. Μεταξύ αυτών που ήδη είχαν αφιχθεί και οδηγηθεί ενώπιον του σουλτάνου ήταν ο Ορσάτος Ιουστινιάνης, κόμης του Ριζοκαρπάσου, ο Ιταλός στρατιωτικός διοικητής Paolo dal Vasto και ο ευγενής Ιωάννης Sanson. Σύμφωνα με την αναφορά του βαΐλου τούς παρουσίασαν ένοπλους, για να τους χλευάσουν προφανώς ακόμη περισσότερο ως ηττημένους. Επίσης παρουσίασαν στον σουλτάνο και είκοσι λάβαρα, τα οποία είχαν αποσπάσει οι Οθωμανοί από τους Βενετούς, μετά την πτώση της πόλης. Τον Ιωάννη Sanson θα τον συναντήσουμε αργότερα στη Βενετία, όταν κατόρθωσε να απελευθερωθεί από την αιχμαλωσία.

Τα μέλη της οικογένειας Sanson είχαν και αυτά ασφαλώς πληρώσει, όπως και οι υπόλοιποι κάτοικοι της μεγαλονήσου, βαρύτατο τίμημα, είτε ως θύματα στην άμυνα της Κύπρου, είτε ως αιχμάλωτοι ή πρόσφυγες ή αυτοεξόριστοι μακριά από την πατρίδα. Αρχειακό υλικό καταγράφει στοιχεία από τα έργα και ημέρες της οικογένειας αυτής.

 Η οικογένεια

H οικογένεια Soissons, φραγκικής καταγωγής, μαρτυρείται στην Κύπρο πριν από το 1378. Με την πάροδο των ετών, από τον 14ο αιώνα έως τον 16ο αιώνα, όπως συναντούμε το όνομα της οικογένειας αυτής στις πηγές, διαφοροποιείται και από Soissons σημειώνεται ως Sanson. Κατά τον 14ο αιώνα, μέλη της οικογένειας Sanson συνδέονται μ' επιγαμίες με γνωστές οικογένειες της Κύπρου. Αναφέρουμε ενδεικτικά τις οικογένειες Babin, Laze, Montolive, Milmars, Nores κ.ά. Ας σημειωθεί ακόμη ότι οι Sanson είχαν συνδεθεί με εξ αγχιστείας συγγένεια και με αυτόν ακόμη τον φραγκικό βασιλικό οίκο των Lusignan.

Ένας Άγγελος Sanson, όπως πληροφορούμαστε από ένα έγγραφο με ημερομηνία 26 Αυγούστου 1513, ήταν γραμματέας (scrivano) στο Δημόσιο Ταμείο της Κύπρου και είχε ζητήσει άδεια από το Συμβούλιο των Δέκα να μεταβεί στη Βενετία, προς επίλυση κάποιων υποθέσεών του. Η άδεια τού παραχωρήθηκε υπό τον όρο να μην αναχωρήσει πριν επιστρέψει πίσω ο Φραγκίσκος Ζαχαρίας, που υπηρετούσε και αυτός ως οικονομικός διευθυντής και απουσίαζε επίσης και αυτός για ανάλογες υποθέσεις του, στη Βενετία.

Ο Ιωάννης Sanson μετά σχεδόν από μια δεκαετία κατόρθωσε να ελευθερωθεί από την αιχμαλωσία και να αφιχθεί στη Βενετία. Η Γαληνοτάτη είχε αναγνωρίσει μετά από σχετικό αίτημά του τις υπηρεσίες που προσέφερε τόσο αυτός όσο και η οικογένειά του στην άμυνα της Κύπρου. Με απόφαση των βενετικών αρχών της 6ης Ιουνίου 1579, ο γενναίος (strenuo) Ιωάννης είχε διοριστεί ως στρατιωτικός διοικητής στην Peschiera. Ορίστηκε υπεύθυνος ενός λόχου με είκοσι πεζούς στρατιώτες και με μισθό είκοσι δουκάτα. Στο σχετικό έγγραφο σημειωνόταν η προσφορά και οι υπηρεσίες της οικογένειάς του στον πόλεμο της Κύπρου και κυρίως στην άμυνα και υπεράσπιση της Αμμοχώστου. Η οικογένειά του είχε υποστεί όλα τα δεινά του πολέμου και είχε χάσει τις εστίες και τις περιουσίες της.

Οι Κύπριοι αντιμετώπισαν στην προσφυγιά πολλά προβλήματα και πολλές φορές έτυχε να δημιουργηθούν μεταξύ τους διενέξεις και έριδες. Όπως είχαμε αναφέρει και σε πρόσφατο δημοσίευμά μας, ένας Κύπριος πρόσφυγας της οικογένειας Ράμεση ενώ εκπροσωπούσε μια ομάδα προσφύγων συμπατριωτών του, είχε εισπράξει κάποια χρήματα που προορίζονταν γι' αυτούς ως οικονομική ενίσχυση από το βενετικό κράτος και αυτός παρέλειψε να τα δώσει και εάν τα έδωσε δεν ήταν το πραγματικά οφειλόμενο ποσό.
Δύο έγγραφα του 1579 και του 1580 αναφέρονται στις προσπάθειες του Ιωάννη Sanson, υιού ενός Paris, που πρέπει να ταυτιστεί με τον στρατιωτικό διοικητή που είχε διοριστεί στην Pesciera. O Iωάννης Sanson, όπως ανέφερε σε γραπτή μαρτυρία του, είχε δώσει στον συμπατριώτη του πρόσφυγα επίσης Ιάκωβο Barberoto δώδεκα δουκάτα, τα οποία είχε λάβει ως ενίσχυση από τους Σοφούς του Εμπορίου (Savi alla Mercanzia) ως βοήθημα, επειδή ήταν πρόσφυγας με την υπόσχεση ως αντάλλαγμα να μπει στον κατάλογο εκείνων που προορίζονταν να εγκατασταθούν στην Πόλα. Φαίνεται τελικά ότι οι πρόσφυγες Sanson ήταν μεταξύ των Κυπρίων που είχαν εγκατασταθεί στην Πόλα της Ιστρίας.

Η περιπέτεια του Π. Sansonetto

Μια νοταριακή πηγή φέρνει στο φως την περιπέτεια που είχε βιώσει ένα δεκάχρονο παιδί, μέλος της οικογένειας Sanson, μετά την παράδοση της Αμμοχώστου. Η περιπέτειά του ανακαλεί στη μνήμη παρόμοιες περιπέτειες που είχαν βιώσει κάποια άλλα παιδιά γνωστών οικογενειών τότε της Κύπρου, ένεκα του πολέμου 1570-1571. Μεταξύ αυτών μπορούμε να σημειώσουμε τον μικρό γιο του βισκούντη της Λευκωσίας Θωμά Συγκλητικού, τον εγγονό του κόμη της Τρίπολης, τον Ιωάννη Ανδρέα Negron, καθώς και άλλους. Ο Πέτρος Sansonetto, στην εν λόγω πηγή αναφέρεται με το επίθετό του υποκοριστικά, δηλαδή, αντί Sanson ως Sansonetto, επειδή μάλλον έμεινε ορφανός πολύ μικρός. Ήταν μόνον δέκα ετών όταν παραδόθηκε η Αμμόχωστος στους Οθωμανούς. Ο πατέρας του μικρού Πέτρου, Αντώνιος Sanson, είχε φονευθεί υπερασπιζόμενος την Αμμόχωστο. Το ορφανό παιδάκι καταδιωκόταν από τους Οθωμανούς που προσπαθούσαν να το εξισλαμίσουν. Κάποιοι καλοί χριστιανοί, επειδή κινδύνευε η ζωή του μικρού, τον έκρυψαν και κάποιοι φιλεύσπλαχνοι γείτονες του έδιναν κρυφά και με προφυλάξεις ελάχιστη τροφή για φαγητό ενώ αυτό κοιμόταν κρυμμένο σε κάποια ερείπια. Στη συνέχεια ο μικρός έτυχε να γνωρίσει κάποιον με το όνομα Σάββας, που καταγόταν από την Κωνσταντινούπολη και είχε μια ιδιόκτητη βάρκα. Έτσι τον μετέφερε κρυφά σώο με μια συστατική επιστολή που απευθυνόταν σ' έναν Κύπριο έμπορο, που ζούσε στο Χαλέπιο. Από την περιοχή της Αντιόχειας όπου είχαν αφιχθεί, ο πολίτης αυτός παρέδωσε τον μικρό σ' ένα άλλο έμπιστο πρόσωπο, που γνώριζε τον Κύπριο έμπορο ο οποίος ζούσε στο Χαλέπιο, για να τον μεταφέρει κοντά του. Με τη συστατική επιστολή που είχε ο μικρός μαζί του για τον Κύπριο έμπορο, ζητούσε τη στήριξη και τη βοήθειά του.
Δεν γνωρίζουμε περισσότερες λεπτομέρειες για τα χρόνια που ακολούθησαν για τον Πέτρο Sansonetto, είναι όμως βέβαιο ότι ο Κύπριος έμπορος τον βοήθησε και ότι αργότερα ο ίδιος θέλησε να εγκαταλείψει το Χαλέπιο και να έρθει στη Βενετία, αναζητώντας ασφάλεια, κάποιους συγγενείς και συμπατριώτες του και για να ζητήσει οικονομική στήριξη ή μια εργασία αφού ήταν πρόσφυγας ανέστιος και πένης.
Όπως τεκμηριώνεται από πηγή του 1586, ο Sansonetto είχε ήδη τότε αφιχθεί στη Βενετία. Πρώτο μέλημά του ήταν ν' αναζητήσει συμπατριώτες του και να τους ζητήσει να πιστοποιήσουν τα στοιχεία του, ώστε να τύχει κάποιας βοήθειας από τις βενετικές αρχές. Σ' αυτές τις περιπτώσεις οι Κύπριοι που είχαν εγκατασταθεί στη Βενετία έσπευδαν πρόθυμα να βοηθήσουν τους συμπατριώτες τους.

Για πιστοποίηση των όσων ανέφερε ο Sansonetto σχετικά με τον ίδιο εμφανίστηκαν ως μάρτυρες ο Πέτρος του Giotin Βουστρώνιος από τη Λευκωσία και ο Αυγουστίνος του Γρηγόριου Γρηγόρη από την Αμμόχωστο. Επίσης, κατέθεσε ως μάρτυρας για την ταυτότητα και για τα όσα βίωσε ο Sansonetto και ο Σάββας του Κωνσταντίνου από την Πόλη, που τον είχε μεταφέρει κρυφά με τη βάρκα του από την Αμμόχωστο στην Αντιόχεια, για να οδηγηθεί στη συνέχεια από έμπιστο άνθρωπό του στο Χαλέπιο. Ενώπιον του νοταρίου και στην παρουσία του ίδιου του Sansonetto οι δύο Κύπριοι μάρτυρες ορκίστηκαν ότι όσα θα έλεγαν θα ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα. Μεταξύ άλλων ανέφεραν ότι ο πατέρας του Sansonetto, πολίτης (cittadino) της Αμμοχώστου, είχε κτήματα, οικία και άλλες ιδιοκτησίες και φονεύθηκε μαχόμενος υπέρ της άμυνας της πόλης το 1571. Ακολούθως αναφέρθηκαν τα όσα βίωσε έως ότου αφιχθεί στη Βενετία, στοιχεία τα οποία πιστοποιούσε ο τρίτος μάρτυρας από την Κωνσταντινούπολη.

Η Sansona Sanson Παλαιολόγου

Αρχειακές μαρτυρίες μάς γνωστοποιούν ότι οι Sanson είχαν σχετιστεί μ' επιγαμίες και με έναν από τους δύο κλάδους των Παλαιολόγων, που είχαν εγκατασταθεί στην Κύπρο κατά τα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας. Στις 5 Μαρτίου 1608 είχε ληφθεί απόφαση από τις βενετικές αρχές για το αίτημα μιας Κύπριας. Η Κύπρια αυτή είχε καταγράψει στο αίτημά της τις υπηρεσίες, τις οποίες είχε προσφέρει στη Γαληνοτάτη τόσο η δική της οικογένεια όσο και αυτή του συζύγου της. Επρόκειτο για τη Sansona Sanson Παλαιολόγου. Παρατηρούμε εδώ ότι για μια ακόμη φορά κατά την εποχή αυτή το επίθετο μιας οικογένειας μάς παρουσιάζεται ως βαπτιστικό γυναικείου ονόματος, όπως: Ficardo-Ficarda, Denores-Dionora, Lusignan-Lusignana, Sanson-Sansonα κ.ά.
Η Sansona ήταν τότε 67 ετών, και όπως έγραφε ήταν προχωρημένης ηλικίας. Στο αίτημά της εκλιπαρούσε εις αναγνώριση των όσων προσέφεραν οι δικοί της, αλλά και η οικογένεια του συζύγου της, δηλαδή οι Παλαιολόγοι, όπως της παραχωρηθεί ένα ποσό μηνιαίο ώστε να ζήσει αξιοπρεπώς το υπόλοιπο της ζωής της. Οι βενετικές αρχές ανταποκρίθηκαν στο αίτημα της Sansona και της παραχώρησαν μια σύνταξη ανερχόμενη στα έξι δουκάτα μηνιαίως. Η Sansona δεν επέστρεψε ποτέ στην πατρίδα της, Κύπρο. Είναι βέβαιο ότι πέθανε σε άξενα μέρη όπως ήταν η περιοχή της Πόλας με τα λιμνάζοντα ύδατα και τον αφιλόξενο κόσμο...
Αστραπιαία πέρασαν εικόνες από το μυαλό μου των προσφυγικών συνοικισμών μας, μετά το 1974.Υπάρχει μια φράση του Τουργκένιεφ που λέει: "Και ο Θεός να φυλάει τους άστεγους και περιπλανώμενους...".

ΛΕΖΑΝΤΑ: Ο Ιωάννης Sanson μετά την απελευθέρωσή του διορίστηκε στρατιωτικός διοικητής στην Peschiera.