Η οικογένεια Μουσκόρνου εμφανίζεται στις πηγές της Κύπρου κατά τα τέλη της Φραγκοκρατίας. Κατά τους χρόνους της βενετικής κυριαρχίας αναδεικνύεται σε ισχυρή φεουδαρχική οικογένεια και κάποια μέλη της ανέρχονται σε διοικητικές θέσεις, όπως ο Ιάκωβος, ο οποίος υπήρξε τσιβιτάνος - δηλαδή διοικητής του διαμερίσματος Πεντάγυιας κ.ά. Τα Πολεμίδια Λεμεσού, οι Στύλλοι Αμμοχώστου, η Λύση και το χωριό Παναγιά κοντά στη Λύση, που χάθηκε με την πάροδο των αιώνων, η Κοράκου, το Παλαίκυθρο, το Τραχώνι και άλλα χωριά της Κύπρου υπήρξαν φέουδα ή εκμισθώθηκαν από μέλη της οικογένειας Μουσκόρνου. Η οικογένεια συνδέθηκε μ' επιγαμίες με άλλες σπουδαίες οικογένειες της Κύπρου όπως τις οικογένειες: Συγκλητικού, Στράμπαλη, Κωνστάντζο, Αγαπητού, Σγουρόπουλου κ.ά. Ο Στέφανος Lusignan πολύ πριν πληροφορηθούμε από αρχειακό υλικό ποια ήταν η σύζυγος του Ματθαίου Συγκλητικού, γιου του κόμη Rochas Ιάκωβου Συγκλητικού, μας γνωστοποίησε πως επρόκειτο για τη Μανταλένα, θυγατέρα του Ιωάννη Μουσκόρνου.
Το 1512, σ' ένα έγγραφο ο Ιάκωβος (Zacco) μαζί με τον Μπερνάρδο Σγουρόπουλο, που ήταν θείος του αλλά και εγγυητής του στην εκμίσθωση της Μαραθάσας, υπέβαλε ένα αίτημα στις βενετικές αρχές. Η επιδρομή ακρίδας αλλά και η ξηρασία που είχαν πλήξει εκείνα τα χρόνια τη μεγαλόνησο, είχαν εμποδίσει τον φεουδάρχη να εισπράξει όσα ανέμενε από τους φτωχούς αγρότες χωρικούς της Μαραθάσας. Έτσι, μεταξύ άλλων, ο ίδιος δεν θα μπορούσε να καταβάλει με άνεση τα χρήματα της εκμίσθωσης στο Δημόσιο, γι' αυτό ζητούσε διευκολύνσεις για την αποπληρωμή του χρέους.
Κατά τον πόλεμο 1570-1571
Η οικογένεια Μουσκόρνου κατά τον πόλεμο της Κύπρου, αλλά και μετά την κατάκτηση της πατρίδας της από τους Οθωμανούς, είχε όπως όλοι οι Κύπριοι το μερίδιό της. Βίωσε περιπέτειες, απώλεια μελών της που φονεύθηκαν στον πόλεμο ή άλλοι αιχμαλωτίστηκαν. Ωστόσο, κάποια μέλη της μετά από πολλές περιπέτειες θα εγκατασταθούν στη Βενετία και μερικοί από αυτούς θα διαπρέψουν στο εμπόριο και θα προσφέρουν ως ευεργέτες και στους συμπατριώτες τους. Σε κάποια από τις πρόσφατες μελέτες μας είχαμε αναφερθεί στις περιπέτειες του Πέτρου Μουσκόρνου και της συζύγου του, που καταγόταν από την οικογένεια Bembo, και των παιδιών τους: Ιωάννη, Ιάκωβου, Ιερώνυμου, Λάουρας και Λουκρητίας, που είχαν συλληφθεί όλοι αιχμάλωτοι όταν έπεσε το 1570 η Λευκωσία. Στο παρόν δημοσίευμά μας θα καταγράψουμε στοιχεία από τις περιπέτειες κάποιων άλλων μελών που έλκουν την καταγωγή τους από την οικογένεια Μουσκόρνου.
Η νεαρή Prudentia
Η νεαρή Prudentia, της οποίας εάν δοκιμάζαμε να μεταφράσουμε το όνομά της στην ελληνική πολύ πιθανόν να αποδιδόταν ως Ανδραγάθη, είχε αιχμαλωτιστεί το 1570 στη Λευκωσία από τους Οθωμανούς. Η Ανδραγάθη ήταν θυγατέρα του Κύπριου Αντωνίου Vacla, από την επίσης γνωστή κυπριακή οικογένεια της εποχής, αλλά η μητέρα της ήταν η Αγνή Μουσκόρνου. Ο ετεροθαλής αδελφός της (fratellastro), Ιωάννης του Γεωργίου Μουσκόρνου, που βρισκόταν ήδη στη Βενετία, επειδή επιθυμούσε να ελευθερώσει τη μικρούλα αδελφή του, συμφώνησε τα εξής, στις 8 Απριλίου 1575: Ο Ιωάννης Μουσκόρνος ζήτησε από έναν Βενετό νοτάριο και ενώπιον του Κύπριου συμπατριώτη του Εμμανουήλ του Ιωάννη Κάττη ή Καττή (Catti ) από τη Λευκωσία αλλά και τριών μαρτύρων, να συντάξει ένα έγγραφο σχετικά με την απελευθέρωση της αδελφής του. Ο Ιωάννης Μουσκόρνος ήταν έτοιμος να δώσει τριακόσια πενήντα δουκάτα στον Καττή με τα οποία θα μπορούσε να μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη και να απελευθερώσει με λύτρα την Ανδραγάθη και εάν του περίσσευαν κάποια χρήματα από το πιο πάνω ποσό, θα μπορούσε να τα επενδύσει κάνοντας εμπόριο, όπως ο ίδιος επιθυμούσε. Ο Ιωάννης Καττής υποσχόταν ότι μόλις απελευθέρωνε την Ανδραγάθη θα τη νυμφευόταν. Έτσι το έγγραφο το οποίο είχε υπογράψει με τον αδελφό της Ανδραγάθης και τους μάρτυρες ήταν κυρίως ένα γνήσιο συμβόλαιο γάμου. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι μάρτυρες που είχαν υπογράψει το συμβόλαιο αυτό, γιατί ήταν όλοι γνωστοί Κύπριοι της παροικίας στη Βενετία. Μεταξύ αυτών ήταν ο Θεοφάνης Λογαράς, ο γνωστός επιμελητής εκδόσεων πολλών εκκλησιαστικών και λειτουργικών βιβλίων, που τυπώθηκαν στη Βενετία, από το 1575 έως το 1581, ο Κύπριος έμπορος Λεονάρδος Sullam και ο επίσης Κύπριος από την οικογένεια των Μουσκόρνων, Ιούλιος του Ιωάννη Μουσκόρνου.
Δύο μήνες μετά, στις 2 Ιουνίου 1575, ένα νέο έγγραφο είχε συνταχθεί με νοτάριο στη Βενετία σχετικά με το προηγούμενο. Η Ανδραγάθη, θυγατέρα του Αντωνίου Vacla και της Αγνής Μουσκόρνου, είχε πληροφορηθεί για το συμβόλαιο γάμου που είχε υπογράψει ο ετεροθαλής αδελφός της με τον μέλλοντα σύζυγό της Εμμανουήλ Καττή, και υπέγραψε ότι ήταν σύμφωνη. Ως μεταφραστής της Ανδραγάθης, που δεν γνώριζε ιταλικά, εμφανίστηκε ο Κύπριος ευγενής και γνωστός από τις πηγές του πολέμου της Κύπρου, αλλά και από αρχειακό βενετικό υλικό, Ιωάννης Μαρία Sanson.
Φαβρίκιος Μουσκόρνος
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η περίπτωση του Φαβρίκιου (Fabrizio) Μουσκόρνου που είχε αιχμαλωτιστεί στη Λευκωσία και μετά από κάποια χρόνια αιχμαλωσίας κατόρθωσε να απελευθερωθεί και να μεταβεί στη Βενετία. Έως το 1575 βρισκόταν αιχμάλωτος με τρεις αδελφούς του στην Κωνσταντινούπολη και για την απελευθέρωσή τους έπρεπε να καταβληθούν τριακόσια τσεκίνια. Ο Φαβρίκιος, ελεύθερος πλέον στη Βενετία και μετά από πολλές προσπάθειες και προσκομίζοντας μάρτυρες συμπατριώτες του, φρόντισε να αναγνωριστεί ως κληρονόμος της μητέρας του, για να εισπράξει καταθέσεις που είχαν οι δικοί του στη Γένουα, αφού πλέον δεν ήταν παρά ένας πάμπτωχος πρόσφυγας, μακριά από την πατρίδα του. Ο Φαβρίκιος ήταν γιος του Σίμωνος και ο πατέρας του είχε φονευθεί όταν κυριεύθηκε η Λευκωσία. Η μητέρα του καταγόταν από την πλούσια οικογένεια Lasse ή Laxe, όπως απαντά στα βενετικά έγγραφα. Επρόκειτο για τη Λαβίνια, θυγατέρα του φεουδάρχη Τιβέριου Laxe, η οποία πέθανε χωρίς να έχει αφήσει διαθήκη. Ο γιος της Φαβρίκιος, όταν απελευθερώθηκε και έφθασε στη Βενετία, διόρισε επίτροπό του τον Ιωάννη Durazzo, γιο του δόγη της Γένουας Ιάκωβο, για να εισπράξει τις καταθέσεις της οικογένειάς του, που υπήρχαν στη Γένουα. Στο έγγραφο διορισμού με ημερομηνία 5 Αυγούστου 1578, υπέγραφαν ως μάρτυρες οι Κύπριοι Ιάκωβος Στράμπαλης, γιος του Διομήδη και Ιωάννης του Alvise Macchies.
Δεν γνωρίζουμε τι απέγιναν οι αδελφοί του Φαβρίκιου που ήταν αιχμάλωτοι, γιατί σε ένα άλλο νοταριακό έγγραφο ο Φαβρίκιος αναφέρεται ως μοναχογιός της Λαβίνιας Laxe. Ίσως να πέθαναν από τις κακουχίες ή εξακολουθούσαν να είναι αιχμάλωτοι και φρόντισε ο αδελφός τους να εισπράξει τα χρήματα για να τους ελευθερώσει. Στις 26 Ιουλίου 1578 συντάχθηκε ένα άλλο νοταριακό έγγραφο, στο οποίο υπέγραφαν τέσσερις Κύπριοι μάρτυρες και πιστοποιούσαν ότι το οικογενειακό δένδρο που είχε προσκομίσει στην αρμόδια αρχή ο Φαβρίκιος Μουσκόρνος ήταν γνήσιο και αληθινό και ότι ο ίδιος ήταν ο μοναδικός γιος της Λαβίνιας Laxe, θυγατέρας του Τιβέριου και της Ισαβέλλας, η οποία είχε πεθάνει χωρίς να έχει προλάβει να συντάξει τη διαθήκη της. Ως μάρτυρες στην παρουσία του Φαβρίκιου υπέγραφαν οι Κύπριοι: Μαρκαντώνιος του Ιωάννη Μουσκόρνος, Γιαννούτιος του Galeazzo Ράμεσης, ευγενείς από την Κύπρο μαζί με τους Ιερώνυμο Γιαφούνη και Φραγκίσκο Μαμούκια.
Η Μαρία Περιστέρω
Στις προσπάθειες του Φαβρικίου για είσπραξη των χρημάτων, από τις καταθέσεις στην Τράπεζα του Αγίου Γεωργίου στη Γένουα, έσπευσε να βοηθήσει και η αδελφή της μητέρας του, μοναχή Μαρία Περιστέρω. Ας σημειωθεί εδώ ότι η μοναχή Μαρία Περιστέρω, κατά κόσμον Βέρα Laxe, υπηρετούσε στη μονή της Παναγίας της Τύρου, στη Λευκωσία, και κατόρθωσε με τη βοήθεια του Avertano Pavia μαζί με άλλα μέλη γνωστών κυπριακών οικογενειών να φύγουν λαθραία από την Κύπρο κάποιο βράδυ για τη Βενετία και να γλυτώσουν από τους κατακτητές της πατρίδας τους. Όταν έφθασε στη Βενετία εγκαταστάθηκε στην ίδια αντίστοιχα μονή της Santa Maria Maggiore. Στις 5 Μαρτίου 1579 συντάχθηκε το εξής νοταριακό έγγραφο ενώπιον πέντε Κυπρίων μαρτύρων. Πιστοποίησαν και υπέγραψαν οι: Μάρκος του Ιωάννη Vernin, Aννίβας του Ιερώνυμου Cadit, Φραγκίσκος του Κυριάκου Μαμούκια και Λούκας του Ιωάννη Davila, μετά από αίτημα της μοναχής Μαρίας Περιστέρως και του ανεψιού της Φαβρίκιου Μουσκόρνου. Όλοι διαβεβαίωσαν ενόρκως ότι ο Φαβρίκιος ήταν αληθώς γιος της Λαβίνιας Laxe, όπως παρουσιαζόταν στο γενεαλογικό δένδρο που είχε προσκομίσει ο ίδιος και ότι όλοι οι συγγενείς του είχαν πεθάνει, χωρίς να έχουν αφήσει διαθήκη. Βρισκόταν εν ζωή μόνο η θεία του Βέρα που ήταν μοναχή και η Ισαβέλλα ή Damabella είχε συντάξει διαθήκη στην Κύπρο. Η μητέρα του Φαβρίκιου, Λαβίνια, δεν είχε άλλα παιδιά και ως εκ τούτου ο Φαβρίκιος Μουσκόρνος ήταν ο μοναδικός κληρονόμος της...
Στις 8 Νοεμβρίου 1583, ο Φαβρίκιος διόρισε τον Ιάκωβο Στράμπαλη του Διομήδη εκπρόσωπό του να εισπράξει για τον ίδιο, από την Τράπεζα του Αγίου Γεωργίου της Γένουας, ό,τι του ανήκε από τις καταθέσεις των Laxe, γιατί ήταν ο μοναδικός τους κληρονόμος. Τελικά, δεν γνωρίζουμε τι είχε απογίνει με τις εν λόγω καταθέσεις, αλλά ούτε για τη μοίρα του Φαβρίκιου Μουσκόρνου. Στη συνέχεια δεν ανακαλύψαμε άλλη μαρτυρία ή είδηση για τον Κύπριο αυτό με τον περιπετειώδη βίο... αλλά ούτε τι απέγιναν οι καταθέσεις της οικογένειας στη Γένουα...
ΛΕΖΑΝΤΑ: Άποψη του χωριού Κοράκου που ήταν φέουδο της οικογένειας Μουσκόρνου.
