Γράφει η Νάσα Παταπίου

Ο Ιούλιος Savorgnano ήταν το δέκατο πέμπτο παιδί από τα είκοσι τέσσερα που είχε αποκτήσει με τέσσερις γυναίκες ο στρατιωτικός μηχανικός Ιερώνυμος Savorgnano, και μητέρα του ήταν η Ούρσουλα Canal. Ως μαθητής είχε χαρακτηρισθεί από τους δασκάλους του ως μάλλον αργόστροφο παιδί, ωστόσο είχε αναδειχθεί μετέπειτα σε έναν διάσημο στρατιωτικό μηχανικό της εποχής του. Εκτός από τα έργα του στην Ιταλία, μεταξύ των οποίων η Palmanova και η οχύρωση της πόλης Udine, στον βενετοκρατούμενο ελληνικό χώρο οχύρωσε την Κέρκυρα, τα Χανιά Κρήτης, επισκεύασε το φρούριο της Κερύνειας και οικοδόμησε εκ νέου τα τείχη της Λευκωσίας, σύμφωνα με το προμαχωνικό σύστημα οχύρωσης (fronte bastionato). Ο μεγάλος στρατιωτικός μηχανικός Ιούλιος Savorgnano είχε επισκεφθεί δύο φορές τη μεγαλόνησο. Έφθασε για πρώτη φορά το 1562, απεσταλμένος από τη Γαληνοτάτη, για να επιθεωρήσει τα φρούρια και τις οχυρώσεις της Κύπρου και έμεινε περίπου ένα έτος. Τότε για αρκετό χρονικό διάστημα έμεινε στην Κερύνεια την οποία και αγάπησε γιατί, όπως είχε σημειώσει σε κάποια επιστολή, όχι μόνο ήταν ωραία και είχε και υγιεινό κλίμα, αλλά του θύμιζε και την πατρίδα του, το Friuli! Τη δεύτερη φορά έφθασε το 1567 στην Κύπρο για την οικοδόμηση του νέου οχυρωματικού περιβόλου της Λευκωσίας και αναχώρησε πίσω στην πατρίδα του το 1569.

Ο Ιούλιος Savorgnano δέχθηκε συγχαρητήρια και επαίνους από προσωπικότητες της εποχής του για την οχύρωση της Λευκωσίας. Μεταξύ αυτών σημειώνουμε τον διοικητή της Αμμοχώστου Μαρκίο Michiel, τον αρχηγό μισθοφόρων (condottiero) Παύλο Ορσίνη, τον Λατίνο Αρχιεπίσκοπο Λευκωσίας Φίλιππο Mοτσενίγο, τον βάιλο στην Κωνσταντινούπολη Ιάκωβο Soranzo κ.ά. Επίσης δύο Κύπριοι λόγιοι, ο Παύλος Φλάτρος και ο Ιωάννης Ποδοκάθαρος, συνέταξαν εγκώμια για να τον αποχαιρετήσουν όταν θα αναχωρούσε πίσω στην πατρίδα του. Ένα απόσπασμα από το εγκώμιο του Κύπριου λογίου Ιωάννη Ποδοκάθαρου και αποφοίτου του Πανεπιστημίου της Πάδοβας -του οποίου το έργο φέραμε στο φως- παραθέτουμε στη συνέχεια σε μετάφραση στην ελληνική. Ο λόγος είχε εκφωνηθεί στις 6 Μαΐου 1569, στην αποχαιρετιστήρια τελετή για τον Savorgnano, που είχε οργανωθεί από τους άρχοντες, τους εκπροσώπους της Κοινότητας της Λευκωσίας και τον λαό της πρωτεύουσας.

"Πραγματικά δυσκολεύομαι να το πιστέψω, εκλαμπρότατοι και ευγενέστατοι άρχοντες ακροατές, πως δεν απορήσατε που βλέπετε εμένα μπροστά σας, αντί για έναν από τους τόσους συμπατριώτες μας οι οποίοι διαθέτουν και γνώσεις και καλλιεργημένο μυαλό, εμένα που είμαι μετριότατος και υστερώ στην ευφυΐα, χωρίς ιδιαίτερες γνώσεις, χωρίς κανένα σημαντικό έργο παρά μόνο με τα ευπρεπή λόγια μου βρίσκομαι εδώ για να σας μιλήσω για ένα τόσο σπουδαίο και σημαντικό θέμα. Αδυνατώ επίσης να πείσω τον ίδιο μου τον εαυτό (έχοντας επίγνωση των δυνατοτήτων μου) ότι δεν έχω επωμισθεί σήμερα ένα τόσο σημαντικό έργο και συντριπτικά υπεράνω των δυνάμεών μου. Και συναισθανόμενος το βήμα επάνω στο οποίο βρίσκομαι και ενώπιον ποιων προσώπων και για ποιο θέμα πρέπει να μιλήσω -αν και θα άρμοζε καλύτερα σε μένα να είμαι μάλλον ακροατής παρά ομιλητής- δεν μπορώ να μην έχω το πρόσωπο χλωμό και τη φωνή μου να τρέμει.

Εφόσον όμως η Κοινότητα της Λευκωσίας (Universita di Nicosia) ευαρεστήθηκε να μου επιβάλει το καθήκον να μιλήσω για σας, εκλαμπρότατε και εξοχότατε άρχοντα Ιούλιε Savorgnano, και να σκιαγραφήσω εν μέρει κάποιες από τις αρετές σας και να προσπαθήσω με τα ταπεινά μου λόγια να διατρανώσω και να τονίσω τα αφοσιωμένα αισθήματα και τον σεβασμό της στο πρόσωπό σας, δεν θα μπορούσα και ούτε θα μου επιτρεπόταν να μην υπακούσω. Έτσι, υποχρεώθηκα και δέχθηκα τελικά να αναλάβω αυτό το εγχείρημα. Το έργο αυτό είναι αρκετά δύσκολο, αλλά η μεγάλη αφοσίωση και ο σεβασμός που τρέφω στο πρόσωπό σας, σε συνδυασμό με την επιθυμία και την ευχαρίστηση που με διακατέχουν όταν αναφέρομαι και μιλώ για σας, το καθιστούν τελικά άνετο και ευχάριστο. Γνωρίζω βέβαια ότι το εγχείρημά μου θα αποδυναμωθεί ένεκα της μετριότητας των λόγων μου και της ανεπάρκειας της γλώσσας μου, όμως είμαι πεπεισμένος ότι η υπέρτατη καλοσύνη σας θα πολλαπλασιάσει και θα μεγαλύνει στη σκέψη σας όλα όσα με απλοϊκό τρόπο και όχι αντάξια στην περίπτωση λόγια θα εκθέσω. Συνήθως τις περισσότερες φορές -και σχεδόν πάντοτε- όσοι επιθυμούν να πλέξουν το εγκώμιο κάποιου αναφέρονται αρχικά στην πατρίδα του τιμωμένου η οποία τον γέννησε, καθώς και στην οικογένεια από την οποία προέρχεται. Το γεγονός αυτό είναι εύλογο γιατί τα ωραία και έξοχα φρούτα αναγνωρίζονται κυρίως από τους καλούς σπόρους και τα καλά καλλιεργημένα εδάφη. Μα εγώ χάριν συντομίας προτίμησα να αναφερθώ ελάχιστα στις αρετές που χαρακτηρίζουν το πνεύμα σας, γιατί, εάν επέλεγα να μιλήσω για το μεγαλείο της επαρχίας του Friuli, για το υγιεινό και εύκρατο κλίμα της, για τη γονιμότητα της γης της, για τις τόσες όμορφες πόλεις και τα φρούρια που διαθέτει, για τους σπουδαίους και διάσημους άνδρες που γέννησε, θα χρειαζόμουν πολύ χρόνο και θα ήμουν πραγματικά παράλογος εάν πίστευα ότι θα κατόρθωνα να αναφερθώ για όλα αυτά όπως ακριβώς αρμόζει.

Όσο για τη διάσημη οικογένεια των Savorgnani, ποιος είναι αυτός που αγνοεί τη μακρά ιστορία της, την ευγενική καταγωγή της, τη σπουδαιότητα και τον πλούτο της, μια οικογένεια διασημότατη και λαμπρότατη όχι μόνο σε όλη την Ιταλία, αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη! Ποιος θα μπορούσε να απαριθμήσει πόσες σπουδαίες και λαμπρές προσωπικότητες και πόσους αξιότατους και εμπειρότατους στρατιωτικούς ηγέτες έχει αναδείξει εκείνος ο εκλαμπρότατος οίκος! Γιατί σ' αυτήν την οικογένεια, μόλις γεννιόταν ένα αγόρι, γεννιόταν και η ελπίδα και η προσδοκία πως θα γινόταν ένας έξοχος ηγέτης! Ποιος αλήθεια θα μπορούσε να υπολογίσει πόσες φορές η ευδαίμων και ευτυχέστατη Δημοκρατία της Βενετίας δέχθηκε υπηρεσίες από εκείνον τον ευγενέστατο οίκο, αφού όσες φορές, σε διάφορους καιρούς, ήταν σε πόλεμο με ποικίλους ηγεμόνες στην Ιταλία, άλλες τόσες είχε στην υπηρεσία της τους Savorgnani. Αυτοί πάντοτε, τόσο με τα υπάρχοντά τους όσο και με το ίδιο τους το αίμα, άλλοτε συντηρώντας τον στρατό της, άλλοτε απωθώντας τους εχθρούς, άλλοτε υπερασπιζόμενοι πόλεις κι άλλοτε επανακτώντας φρούρια, υπήρξαν σε κάθε περίπτωση πιστότατοι, πάντα σταθερότατοι και πάντοτε αποδείκνυαν την αγάπη και την αφοσίωσή τους προς την ένδοξη Πολιτεία!

Τελικά, ποιος δεν έχει διαβάσει ή τουλάχιστον δεν έχει ακούσει με πόση σύνεση και ανδρεία, με πόση γενναιοψυχία και δύναμη ο εκλαμπρότατος και γενναιότατος κόμης Ιερώνυμος Savorgnano, o πατέρας σας, εξοχότατε άρχοντα, πέρα από τις αναρίθμητες άλλες τιμημένες πράξεις, υπερασπίστηκε και κράτησε το Osopo - και μαζί του έτσι ενισχύθηκε και ανακτήθηκε η επαρχία του Friuli ολόκληρη; Τώρα βέβαια δεν θα επιχειρήσω να απαριθμήσω όλα εκείνα που ο καθένας γνωρίζει για την αξία και την ευγένεια της οικογένειας αυτής, ούτε να αναφέρω τις άπειρες ανταμοιβές και τις τιμητικές διακρίσεις και τα αξιώματα που της παραχωρήθηκαν από την ευδαίμονα και Γαληνοτάτη Δημοκρατία, γιατί εάν το επιχειρούσα δεν θα μου έφτανε η φωνή αλλά ούτε και ολόκληρη ημέρα για να εξαντλήσω το υλικό σχετικά με το θέμα, αφού άλλωστε για όλα αυτά έχουν ήδη γράψει πολύ έξοχα και τιμητικά ο Sabbelico, ο Bembo και πριν από αυτούς ο Biondo και τελευταίως ο Μιχαήλ Μάρουλος Ταρχανιώτης (Tarchagnotta).

Αλλά έρχομαι σε σας, εκλαμπρότατε και εξοχότατε άρχοντα Ιούλιε, που με τα σπανιότατα χαρίσματά σας όχι μόνο διατηρείτε την αίγλη και το μεγαλείο των προγόνων σας, αλλά με τις αρετές σας ακατάπαυστα σαν πηγή φωτός αυξάνετε τη λαμπρότητα του γένους σας. Εσείς από πολύ νεαρή ηλικία δεν είχατε δείξει ενδιαφέρον για τα πλούτη σας, ούτε υπήρξατε άπληστος παρά την αφθονία του πλούτου σας. Ούτε τα ξοδέψατε όπως όλοι σχεδόν οι νέοι συνηθίζουν, στη διασκέδαση και την αναψυχή, αλλά εγκαταλείψατε την πατρίδα σας και πήγατε να ασκήσετε την ένδοξη τέχνη του στρατιωτικού. Και αφοσιωθήκατε σ' αυτήν αδιάλειπτα σχεδόν και εμβαθύνατε κι αποκτήσατε τόσο πλήρη και τόσο γόνιμη εμπειρία, ώστε δίκαια μπορούμε να πούμε ότι πρώτα υπήρξατε στρατιώτης και μετά νεαρός άνδρας, πρώτα ηγήτορας και μετά στρατιώτης. Έχετε έτσι αποκτήσει τόση δύναμη ψυχής ώστε μπορείτε να γίνετε διδάσκαλος και παράδειγμα για όποιον επιθυμεί να επιδοθεί με τον απαιτούμενο επαγγελματισμό σ' αυτήν την τέχνη. Γι' αυτό -και εάν ακόμα παραλείψουμε ότι έχετε τόσο πολύ συνηθίσει τον εαυτό σας στις συνεχείς ασκήσεις των όπλων ώστε να βρίσκεστε πάντα σε ετοιμότητα και επιφυλακή και να είστε ικανός να αντέξετε οποιοδήποτε εγχείρημα όποτε κι αν χρειαστεί- έχετε κοσμήσει την ψυχή σας με όλες εκείνες τις ηρωικές αρετές, που κάθε γενναία καρδιά οφείλει να επιθυμεί να τις αποκτήσει.

Συνεπώς, εάν στην εποχή μας αξίζει κάποιος να επαινείται για τη δικαιοσύνη, τη σύνεση, την εγκράτεια και τη σταθερότητά του, σ' εσάς μέλλεται πάνω απ' όλους τους άλλους να επαινεθείτε και να υμνηθείτε. Γιατί όποιος μελετήσει προσεκτικά την πολιτεία σας, την τιμιότητα και σοβαρότητα που διαθέτετε, τη δικαιοσύνη που ασκείτε, την περιφρόνηση που δείχνετε στις ηδονές και τις διασκεδάσεις του κόσμου τούτου, τη σύνεση και την επιμονή σας να επιτελείτε μεγάλα έργα, μνημειώδη και χρήσιμα για τη Γαληνοτάτη και για το λαό, θα αντιληφθεί αυτόματα πόσο υπερέχει, πόσο πίσω αφήνει τους άλλους, πόσο πιο λαμπρός είναι αυτός που θεμελιώνει όλες τις ενέργειές του στο να διδάσκει έμπρακτα την αρετή, όπως ακριβώς κάνετε εσείς.
[...] Ω, εσύ, καλότυχο φρούριο, αφού η αλήθεια μου επιβάλλει δικαίως να σε αποκαλώ νόμιμο τέκνο, γιατί οφείλεις τη γέννησή σου σε έναν και μοναδικό πατέρα, είσαι απόρθητο και οι μελλοντικές γενεές δε θα αλλοιώσουν ούτε το μέτωπο ούτε τα πλάγια τμήματά σου, όπως έχει συμβεί σε τόσα άλλα φρούρια...".

Ωστόσο η οχύρωση της Λευκωσίας κυριεύθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου 1570 και οι επόμενες γενεές αλλοίωσαν, μάλλον, την όψη της οχύρωσης της πρωτεύουσάς μας...
ΛΕΖΑΝΤΑ: Απεικόνιση του Ιούλιου Savorgnano, του μηχανικού που σχεδίασε τα τείχη της Λευκωσίας. 4