Εύλογα θα αναρωτηθεί ο αναγνώστης ποια σχέση μπορεί να υπάρχει μεταξύ του χωριού Κάτω Μονής του διαμερίσματος Λευκωσίας με τον ιστορικό Φλώριο Βουστρώνιο, την πιο σημαντική ίσως μορφή ευπαίδευτου Κύπριου ανδρός κατά τα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας στη μεγαλόνησο. Στο παρελθόν είχε διατυπωθεί -και τούτο βέβαια ελλείψει σχετικών πηγών- ότι ο Φλώριος Βουστρώνιος αν και κατείχε υψηλή θέση στη βενετική διοίκηση της Κύπρου και έχαιρε καθολικής εκτίμησης από τους Βενετούς αξιωματούχους για το έργο που επιτελούσε, εντούτοις δεν ενδιαφέρθηκε να αποκτήσει γαίες ή φέουδα, όπως είχε συμβεί με άλλους συγγενείς του, που υπήρξαν γνωστότατοι φεουδάρχες ή και με άλλους συναδέλφους του υπαλλήλους στη βενετική διοίκηση. Από καμία πηγή άλλωστε μέχρι πρότινος δεν μας γνωστοποιήθηκε για τον Φλώριο Βουστρώνιο ότι κατείχε κτήματα ή φέουδα, είτε ιδιόκτητα είτε με εκμίσθωση. Ωστόσο, η άποψη αυτή καταρρίπτεται, αφού νέα και ενδιαφέροντα στοιχεία τόσο για τον ίδιο τον Φλώριο Βουστρώνιο όσο και για το χωριό Κάτω Μονή μάς πρόσφερε μια όντως σημαντική πηγή μέσα από τον κονισαλέο και σκωληκόβρωτο βενετικό κώδικα. Βέβαια δεν πρόκειται για τα μοναδικά στοιχεία, τα σχετικά με τον Φλώριο Βουστρώνιο, που μας πρόσφεραν οι αρχειακές έρευνές μας, αλλά αυτή πρέπει να είναι η σημαντικότερη πηγή που σχετίζεται και αφορά τον Κύπριο ιστορικό.

Το 1886, όταν ο Rene de Mas Latrie εξέδωσε το χρονικό του Φλωρίου Βουστρωνίου, έγραφε στον πρόλογό του ότι ελάχιστα, όντως, στοιχεία ήταν γνωστά για τον συντάκτη του εν λόγω χρονικού ή μάλλον ιστορίας, όπως σημειώνεται στα διασωθέντα χειρόγραφα του Παρισιού, του Λονδίνου και της Γένουας. Ο ίδιος ο Rene de Mas Latrie τόνιζε ότι σύμφωνα με τα γραφόμενα του Στέφανου Lusignan η οικογένεια του Φλωρίου Βουστρωνίου ανήκε σε μια οικογένεια ευγενών της Κύπρου. Επιπρόσθετα, δεν παρέλειψε να αναφέρει τα όσα επαινετικά κατέγραψε για τον Φλώριο Βουστρώνιο στην έκθεσή του για την Κύπρο ο Βενετός γενικός προνοητής και σύνδικος της μεγαλονήσου, αλλά και ιστορικός Bernardo Sagredo. Ο Βενετός αξιωματούχος τόνιζε για τον ιστορικό, τον οποίο είχε γνωρίσει ως ανώτερο υπάλληλο της βενετικής διοίκησης της Κύπρου, ότι ήταν ευφυής, φιλόπονος και εργατικός και η γνώση της γαλλικής γλώσσας που κατείχε τον καθιστούσε ικανό να φέρει σε πέρας οποιανδήποτε εργασία σχετική με τις υποθέσεις της γραμματείας, εφόσον τα έγγραφα που υπήρχαν εκεί στην πλειονότητά τους είχαν συνταχθεί στη γαλλική γλώσσα. Δεν είναι άλλωστε καθόλου τυχαίο ότι η Γαληνοτάτη μέσω των αξιωματούχων της στην Κύπρο επέλεξε τον Φλώριο Βουστρώνιο να μεταφράσει περίπου κατά την περίοδο μεταξύ των ετών 1531 έως 1535 τους Νόμους της Κύπρου, τις γνωστές Ασσίζες, από τη γαλλική στην ιταλική γλώσσα που εξεδόθησαν τελικά το 1535 στη Βενετία.

Βέβαια αναφορές για τις ικανότητες και γνώσεις του Φλωρίου Βουστρωνίου απαντούν και σε κείμενα άλλων Βενετών αξιωματούχων, όπως του μετέπειτα δόγη Λεονάρδου Donα, ο οποίος είχε την τύχη να τον γνωρίσει από κοντά όταν εικοσαετής έζησε για μια διετία στη μεγαλόνησο, που είχε συνοδεύσει τον πατέρα του ο οποίος υπηρετούσε εδώ ως τοποτηρητής. Χάρη στον ίδιο τον Dona διασώθηκαν έργα του Φλωρίου Βουστρωνίου, αφού ο ίδιος τα αντέγραψε, όπως και άλλα χειρόγραφα που υπήρχαν στη γραμματεία της Κύπρου, και τα μετέφερε στη Βενετία. Εκτίμηση στο πρόσωπο του ανώτερου αυτού υπαλλήλου της βενετικής διοίκησης της Κύπρου είχε διατυπώσει το 1557 και ο Βενετός σύμβουλος Αντώνιο Zane.

Κατά τη διάρκεια των ερευνών μας στη Βενετία, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, μελετήσαμε έγγραφα τα οποία συντάχθηκαν από τον Φλώριο Βουστρώνιο στο πλαίσιο των εργασιών που εκπονούσε ως ανώτερος υπάλληλος και με βάση τα στοιχεία τα οποία περιείχαν, δημοσιεύσαμε μελέτες. Έτσι νέα στοιχεία ήρθαν στο φως σχετικά με συγκεκριμένες εργασίες τις οποίες είχε ο ίδιος πραγματοποιήσει ως υπάλληλος της βενετικής διοίκησης. Αναφέρουμε ενδεικτικά τη διερεύνηση και καταγραφή της περιουσίας της εκκλησίας της Καλαβασού, της αφιερωμένης στην Παναγία, την οποία είχε πραγματοποιήσει ο ίδιος. Η εργασία είχε ανατεθεί στον Φλώριο Βουστρώνιο μετά από αίτημα στις βενετικές αρχές ενός Καλαβασιώτη ο οποίος ζητούσε οικονομική ενίσχυση για τον ναό του χωριού του, γιατί είχε μηδαμινή περιουσία. Ο Φλώριος είχε μεταβεί επιτοπίως για επαλήθευση των όσων ανέφερε στο αίτημά του ο Κύπριος από την Καλαβασό ώστε να πράξουν ανάλογα οι βενετικές αρχές.

 

Η Κάτω Μονή ως φέουδο: Πάλαι ποτέ ιδιοκτησία των Ναiτών και στη συνέχεια των Ιωαννιτών, ανήκε στον καρδινάλιο Αλο?σιο Κορνάρο, αλλά εκμισθωτής ήταν ο γνωστός ιστορικός Φλώριος Βουστρώνιος

 

Σε άλλα έγγραφα επίσης που είχαμε εντοπίσει σχετικά με τη διεκδίκηση των χωριών τα οποία αποτελούσαν ιδιοκτησία της συζύγου του Ευγενίου Συγκλητικού, τρίτου κόμη Rochas, και πάλι ο Φλώριος Βουστρώνιος όχι μόνο συγκέντρωσε σχετικά έγγραφα με την ίδια υπόθεση, αλλά τα είχε μεταφράσει από τη γαλλική στην ιταλική γλώσσα. Τα νέα στοιχεία που μας γνωστοποιήθηκαν με βάση τα εν λόγω έγγραφα ήταν τα σχετικά με το χωριό Όμοδος και ότι ανήκε ως φέουδο στην Chielvis Lusignan, με βασιλική παραχώρηση που είχε γίνει το έτος 1569. Επίσης, από έγγραφα τα οποία είχε μεταφράσει ο Φλώριος Βουστρώνιος για την ίδια υπόθεση της διεκδίκησης του Ευγένιου Συγκλητικού, ήρθαν στο φως στοιχεία για τα χωριά Άγιος Συμεών και Άγιος Βασίλειος [σημερινό Βασίλι] της χερσονήσου Καρπασίας και τους φεουδάρχες τους.

Η Κάτω Μονή

Ο πόλεμος της Κύπρου μαζί με τον θάνατο, την καταστροφή, την αιχμαλωσία και τον ξεριζωμό των ανθρώπων από την πατρίδα τους προκάλεσε επιπρόσθετα μεγάλα δεινά και σωρεία προβλημάτων σχετικά με άλλες υποθέσεις. Μια από αυτές ήταν και οι εκμισθώσεις φέουδων που είχαν πραγματοποιηθεί και είχαν καταβληθεί πριν την κατάκτηση της μεγαλονήσου, ενώ στη συνέχεια ο πόλεμος και η κατάκτηση ανέτρεψαν ολωσδιόλου τα πάντα. Μια τέτοια υπόθεση είχε υποβληθεί στη Βενετία για εκδίκαση στις 22 Ιανουαρίου 1574, δηλαδή τρία χρόνια μετά την ολοκληρωτική κατάκτηση της Κύπρου από τους Οθωμανούς. Η υπόθεση αυτή αφορούσε δύο χωριά της υποκομητείας (viscondato), δηλαδή του διαμερίσματος Λευκωσίας. Επρόκειτο για τα χωριά Αγροκηπιά και Κάτω Μονή και στην όλη υπόθεση της εκμίσθωσής τους εμπλέκονταν δύο μέλη σημαντικών οικογενειών της Κύπρου που συνδέονταν με εξ αγχιστείας συγγένεια, ο καρδινάλιος Αλοΐσιος Κορνάρος, μικρανεψιός της βασίλισσας Αικατερίνης Κορνάρου, και ο μεγάλος Κύπριος ιστορικός Φλώριος Βουστρώνιος. Τα δύο χωριά ανήκαν στο παρελθόν, σύμφωνα με τις πηγές, μεταξύ άλλων στο Τάγμα των Ναiτών Ιπποτών και μετά τη διάλυση του τάγματος παραχωρήθηκαν στο Τάγμα των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη.

Το χωριό Κάτω Μονή, πάλαι ποτέ ιδιοκτησία των Ναiτών και στη συνέχεια των Ιωαννιτών κατά τις τελευταίες δεκαετίες της βενετικής κυριαρχίας ανήκε, όπως και άλλα βέβαια χωριά για τα οποία έως σήμερα δεν έχουμε εντοπίσει κάποιες γραπτές μαρτυρίες καθώς και το χωριό Αγροκηπιά, στον καρδινάλιο Αλο?σιο Κορνάρο που είχε τον τίτλο του grand prieur a Chypre. Εκμισθωτής ωστόσο της Κάτω Μονής ήταν ο ιστορικός Φλώριος Βουστρώνιος, γεγονός το οποίο τεκμηριώνεται πλήρως από το περιεχόμενο της δικαστικής υπόθεσης που έφθασε προς επίλυση ενώπιον δικαστηρίου της Βενετίας. Ο γνωστός έμπορος Ιωάννης Γονέμης, της μεγάλης κυπριακής οικογένειας, φαίνεται να εκπροσωπούσε στην Κύπρο τον καρδινάλιο Αλο?σιο Κορνάρο, σχετικά με τις εκμισθώσεις των φέουδων που κατείχε στη μεγαλόνησο. To 1567 o Γονέμης είχε ανανεώσει για εννέα χρόνια την εκμίσθωση της Αγροκηπιάς στον σύζυγο της αδελφής του Ματθαίο Negro και προπληρώθηκε όλο το ποσό, αλλά στη συνέχεια, το 1570, εισέβαλαν οι Οθωμανοί και ο εκμισθωτής έχασε τα χρήματά του, ενώ ο Ιωάννης Γονέμης το 1575 αναφέρεται ως αείμνηστος. Πολύ πιθανόν να σκοτώθηκε στον πόλεμο ή να πέθανε από τα δεινά που έπληξαν την πατρίδα και την οικογένειά του. Ο Ματθαίος Negro διεκδικούσε από τον γιο του Ιωάννη Γονέμη, έμπορο Δημήτριο Γονέμη, που ζούσε στη Βενετία, αποζημιώσεις γιατί είχε πληρώσει όλο το ποσό της εκμίσθωσης για περίοδο εννέα ετών.

Η πιο πάνω διεκδίκηση έφερε στο φως τη σχέση του Φλωρίου Βουστρωνίου με το χωριό Κάτω Μονή. Ίσως ο ιστορικός επέλεξε να εκμισθώσει το μικρό αυτό χωριό, γιατί δεν ήταν μακριά από τη Λευκωσία όπου ζούσε με την οικογένειά του ή επειδή, όπως ο ίδιος καταγράφει στην ιστορία του, ήταν σημαντικό φέουδο, αφού ανήκε στους Να?τες, στους Ιωαννίτες, ενώ στο τέλος ήταν ιδιοκτησία του καρδιναλίου Αλο?σιου Κορνάρου. Στη βενετική απογραφή του 1565 δεν σημειώνεται αριθμός κατοίκων στην Κάτω Μονή, γεγονός που μαρτυρεί ότι όλοι μάλλον οι κάτοικοι του χωριού ήταν πάροικοι, γι' αυτό και δεν είχαν καταγραφεί. Ασφαλώς ο εκμισθωτής του χωριού Φλώριος γνώριζε καλώς για τα λατομεία και τα μεταλλεία που διέθετε το χωριό του. Πρέπει να είχε μάλλον μεταβεί κάποιες φορές και για προσκύνημα στο γειτονικό σπήλαιο με την Κάτω Μονή, των Αγίων Ηλιοφώτων.

Δυστυχώς έως σήμερα η έρευνα δεν έχει δώσει αρκετά στοιχεία, όπως ήδη προαναφέρθηκε, για τον Φλώριο Βουστρώνιο. Πρέπει να είχε σπουδάσει στην Ιταλία, αλλά οι πηγές δεν μας έχουν διαφωτίσει σχετικά. Είναι βέβαιο όμως, εάν κρίνουμε από όσα ο ίδιος σημειώνει στην ιστορία του, ότι είχε μελετήσει χρονικά που βρίσκονταν στον Άγιο Λαυρέντιο της Νεάπολης, σχετικά με τις οικογένειες Costanzo και Cirbunara. Όσο για το τέλος του, μαρτυρείται ότι έπεσε το 1570 κατά την άλωση της Λευκωσίας από οθωμανική σπάθη σε μία και μοναδική πηγή: αυτή της διήγησης για την πολιορκία και άλωση της Λευκωσίας του Ιωάννη Σωζόμενου. Το 1568, σύμφωνα με όσα σημειώνει ο Στέφανος Lusignan στο έργο του, είχαν συναντηθεί. Σήμερα, στο παρόν δημοσίευμά μας καταθέτουμε τα νέα στοιχεία για τον ιστορικό μας και τη σχέση του με το χωριό Κάτω Μονή της Λευκωσίας, το οποίο αποτελούσε ιδιοκτησία του καρδιναλίου Αλο?σιου Κορνάρου, μικρανεψιού της βασίλισσας Αικατερίνης Κορνάρου. Η Κάτω Μονή είχε εκμισθωθεί από τον Φλώριο Βουστρώνιο, στις 5 Μαρτίου του έτους 1561, προς εξακόσια δουκάτα ετησίως. Ο τελευταίος φεουδάρχης του εν λόγω χωριού έως το τέλος της βενετικής κυριαρχίας ήταν ο ανώτερος υπάλληλος της βενετικής διοίκησης στη μεγαλόνησο και ιστορικός της λαμπρής και ευγενέστατης (illustre e nobilissima), όπως αποκαλεί ο ίδιος την πατρίδα του, Κύπρου...