Γράφει η Νάσα Παταπίου

Η αρχειακή έρευνα μάς έχει προσφέρει τελευταίως άγνωστα στοιχεία για τη συμβολή ενός Μαρωνίτη ιερέα στην απελευθέρωση αιχμαλώτων του πολέμου της Κύπρου κατά τα έτη 1570-1571. H περίπτωσή του είναι παρόμοια με αυτήν του Καρμελίτη ιερέα Avertano Pavia, ο οποίος την ίδια εποχή με άοκνες προσπάθειες και με κίνδυνο της ζωής του φυγάδευσε πολλούς Κυπρίους από τη μεγαλόνησο, για να γλυτώσουν από όσα τους ανέμεναν από τους Οθωμανούς. Ας υπομνησθεί εδώ ότι όπως είχαμε σημειώσει σε πρόσφατο δημοσίευμά μας ο Avertano Pavia, εφημέριος των Βενετών, είχε φυγαδεύσει από την Κύπρο στη Βενετία πολλά μέλη γνωστών κυπριακών οικογενειών. Μεταξύ αυτών σημειώνουμε τη Μαργαρίτα Μούξια, τον Πέτρο Παύλο Συγκλητικό, τον Σκιπίωνα Καράφα, τη Βέρα Λαξέ, την Έλενα Βουστρωνίου καθώς και άλλους. Παρόμοιο έργο είχε επιτελέσει και ο Μαρωνίτης ιερέας Λάζαρος Ματθαίου (Lazaro de Mattio). Ας ακολουθήσουμε όμως τα βήματά του, σύμφωνα με το περιεχόμενο του αιτήματός του, το οποίο είχε συντάξει με Βενετό νοτάριο ενώπιον έξι συμπατριωτών του και οι οποίοι ως μάρτυρες το υπέγραψαν ενόρκως.

Οι επτά μάρτυρες

 Ο Μαρωνίτης ιερέας, μετά από πολλές περιπέτειες αλλά και μετά από μεγάλο ανθρωπιστικό έργο που επιτέλεσε μετά την απελευθέρωσή του από την αιχμαλωσία, είχε αφιχθεί στη Βενετία. Στην πόλη των τεναγών για να μπορέσει να εγκατασταθεί όφειλε να δηλώσει τα στοιχεία του, τα οποία μόνο με μάρτυρες θα μπορούσαν να εξακριβωθούν, μετά τη λαίλαπα του πολέμου της Κύπρου. Επίσης στο έγγραφο αυτό έπρεπε να καταγραφεί και η υπηρεσία του στον πόλεμο της Κύπρου, αλλά και το έργο του ή οποιεσδήποτε άλλες υπηρεσίες είχε προσφέρει στα μετέπειτα χρόνια. Ο ιερέας παπά-Ιωάννης Ματθαίος, σύμφωνα με το διαθέσιμο αρχειακό υλικό, φαίνεται να είχε προσκαλέσει τα περισσότερα άτομα ως μάρτυρες ενώπιον του Βενετού νοτάριου. Συνήθως οι μάρτυρες σε τέτοιου είδους έγγραφα είναι δύο ή τρεις ή ακόμη και τέσσερις. Στην προκειμένη περίπτωση ο Μαρωνίτης ιερέας είχε προσκαλέσει επτά Κύπριους, μέλη επιφανών οικογενειών της Λευκωσίας, οι οποίοι ενόρκως και ενυπογράφως πιστοποίησαν τα στοιχεία του. Επιπρόσθετα επιβεβαίωσαν ένθερμα και εγκωμίασαν το ανθρωπιστικό έργο που επιτέλεσε υπέρ των αιχμαλώτων του πολέμου της Κύπρου.

Μεταξύ των μαρτύρων ήταν και ένας συνάδελφος του παπά-Ματθαίου, ο ορθόδοξος ιερέας Γαβριήλ του Νομικού, από τη Λευκωσία. Ένας άλλος μάρτυρας ήταν ο Ματθαίος Κωνστάντζος, γιος του Ιάκωβου, μέλος της μεγάλης κυπριακής οικογένειας φεουδαρχών. Μάρτυρας ήταν επίσης ο υπερασπιστής της Λευκωσίας Γεώργιος Λυκουρέσης, διοικητής ενός λόχου του ελαφρού ιππικού. Ο Γεώργιος Λυκουρέσης ήταν γιος του διοικητή Ιωάννη Λυκουρέση και βρισκόταν κατά την πολιορκία της πρωτεύουσας στην άμυνα του προμαχώνα Τρίπολη. Ένας άλλος μάρτυρας ήταν ο Θωμάς Καππάδοκας, ο οποίος ανήκε επίσης σε φεουδαρχική οικογένεια της Κύπρου, που κατείχε πολλά χωριά στην περιοχή της Λεμεσού, μεταξύ αυτών και το χωριό Κοιλάνι. Ένας πέμπτος μάρτυρας ήταν ο Αινείας dal Borgo San Sepolcro. O έκτος μάρτυρας ήταν o Iωάννης, γιος του μακαρίτη Πέτρου από τη Λευκωσία. Υποψιαζόμαστε ότι το πρόσωπο αυτό κατά πάσα πιθανότητα θα μπορούσε να ταυτιστεί με τον ζωγράφο Ιωάννη τον Κύπριο, γιο του μακαρίτη Πέτρου από τη Λευκωσία, αν και δεν αναφέρεται εδώ ως ζωγράφος. Εάν η υποψία μας ευσταθεί, τότε πρόκειται για την παλαιότερη χρονολογικά μνεία που έχουμε για τον εν λόγω ζωγράφο. Τέλος, ο έβδομος μάρτυρας ήταν ο Κύπριος Μπατίστας Κουππάς, ο οποίος ασχολήθηκε στη Βενετία με το εμπόριο, μετά την απελευθέρωσή του από την αιχμαλωσία.

Τι δήλωσαν οι μάρτυρες                      

Και οι επτά Κύπριοι μάρτυρες είχαν αιχμαλωτιστεί και έτυχε να γνωρίσουν από κοντά κατά την περίοδο της αιχμαλωσίας τους τον Μαρωνίτη ιερέα Λάζαρο Ματθαίου καθώς και το ανθρωπιστικό έργο του. Ας εξετάσουμε όμως το περιεχόμενο του εγγράφου μας και τι ακριβώς δήλωσε ο καθένας για τον καλοκάγαθο χριστιανό ιερέα. Πρώτος ο ιερέας παπά-Γαβριήλ με όρκο, καθώς και όλοι οι άλλοι στη συνέχεια, δήλωσαν ότι ο Μαρωνίτης ιερέας είχε αιχμαλωτιστεί όταν έπεσε η Λευκωσία στην εξουσία των Οθωμανών. Μετά την απελευθέρωσή του, χωρίς να φεισθεί κόπων και μόχθων και πάντοτε με κίνδυνο της ζωής του, βοήθησε ώστε να ελευθερωθούν πολλοί χριστιανοί αιχμάλωτοι αφού εντόπισε πού βρίσκονταν, καθώς και άλλοι που εξακολουθούσαν να είναι στα χέρια των απίστων. Ο ιερέας Λάζαρος Ματθαίου μετέβαινε από τόπο σε τόπο ρωτώντας και μαθαίνοντας τα ονόματα αιχμαλώτων, τον τόπο καταγωγής τους, την οικογένειά τους καθώς και άλλες πληροφορίες και τις κατέγραφε. Με αυτόν τον τρόπο στη συνέχεια έδινε πληροφορίες στους συγγενείς τους ή σε φιλικά πρόσωπα των συγγενών τους που έφθαναν στην Κωνσταντινούπολη αναζητώντας πληροφορίες για τους δικούς τους, ώστε να συγκεντρώσουν λύτρα για την απελευθέρωσή τους. Ένα ολόκληρο δίκτυο διάσωσης, όπως τεκμηριώνεται από το παρόν έγγραφο, είχε οργανώσει ο Μαρωνίτης ιερέας αφού έδινε τις πληροφορίες σε συγγενείς και φίλους των αιχμαλώτων και κυρίως σε ποιο μέρος βρίσκονταν και ποιους υπηρετούσαν ώστε να τους αναζητήσουν οι δικοί τους και να διαβουλευθούν με τους αφέντες τους για να τους ελευθερώσουν. Ο ορθόδοξος ιερέας παπά-Γαβριήλ, που είχε αιχμαλωτιστεί και είχε μεταφερθεί στην Κωνσταντινούπολη, γνώριζε, όπως διαβεβαίωνε, τον ίδιο τον ιερέα Λάζαρο και ήταν μάρτυρας ότι πολλοί αιχμάλωτοι είχαν απελευθερωθεί χάρη στις ενέργειές του.

Ο άρχοντας Κωνστάντζο δήλωνε επίσης ότι όλα όσα ειπώθηκαν από τον παπά-Γαβριήλ ήταν αληθέστατα και τόνιζε πως είχε ακούσει ο ίδιος από κάποιους που ήταν αιχμάλωτοι και ελευθερώθηκαν ότι απέκτησαν την ελευθερία τους χάρη στο έργο του Μαρωνίτη ιερέα. Ακόμη, ο Ματθαίος Κωνστάντζο δήλωνε ότι κάποιοι από τους αιχμαλώτους που είχαν αποκτήσει την ελευθερία τους χάρη στις ενέργειες του παπά-Λάζαρου ήταν εξ αίματος συγγενείς του (consaguinei). Με τη σειρά του ο γενναίος Γεώργιος Λυκουρέσης ανέφερε ότι ήταν σκλάβος στην Ανατολία (Natolia), και εκεί έτυχε να γνωρίσει τον αιδεσιμότατο Λάζαρο τον οποίο είχε δει να ρωτά και να καταγράφει τα ονόματα των σκλάβων, την πατρίδα τους, την καταγωγή και τις ρίζες τους, ώστε να ενημερώσει τους συγγενείς τους.

Τις ίδιες ενέργειες και το όλο έργο που είχε επιτελέσει ο παπά-Λάζαρος διαβεβαίωνε με όρκο και ο Κύπριος Θωμάς Καππάδοκας, ο οποίος είχε προσωπική πείρα όταν βρισκόταν στον Γαλατά, στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί, όπως ανέφερε, είδε τον ιερέα να δίνει πληροφορίες σε όσους ρωτούσαν να μάθουν για τους δικούς τους, αλλά και να συλλέγει και να καταγράφει στο σημειωματάριό του νέα στοιχεία για άλλους, ώστε να διερευνήσει πού βρίσκονταν, γεγονός που θα βοηθούσε στην απελευθέρωσή τους. Με τις μαρτυρίες των πιο πάνω τεκμηριωνόταν πλήρως ότι ο ιερέας αυτός είχε προσφέρει τα μέγιστα στην απελευθέρωση πολλών δύστυχων σκλάβων από διάφορα έθνη και κυρίως Ελλήνων και Φράγκων.

Ο Αινείας Da Borgo, αν και βρισκόταν στην Κύπρο, όπως δήλωσε ενόρκως, χάρη στον παπά-Λάζαρο πληροφορήθηκε για τη σκλάβα σύζυγό του και πού βρισκόταν και έτσι έσπευσε φροντίζοντας ό,τι ήταν δυνατό ώστε κατόρθωσε να την ελευθερώσει και τώρα βρίσκεται ευτυχώς ελεύθερη μαζί του στη Βενετία. Από τον Μαρωνίτη ιερέα είχε συλλέξει πληροφορίες και ο Ιωάννης, γιος του μακαρίτη Πέτρου από τη Λευκωσία, σχετικά με τα παιδιά του που αιχμαλωτίστηκαν όταν έπεσε η Λευκωσία καθώς και για άλλους συγγενείς του.

Τέλος, ο Μπατίστας Κουππάς, ο έβδομος μάρτυρας, είχε δηλώσει ότι ταξιδεύοντας από τη Ραγούζα στην Κωνσταντινούπολη είχε συναντήσει καθ' οδόν τον παπά-Λάζαρο, ο οποίος ταξίδευε στην οθωμανική επικράτεια κρατώντας το σημειωματάριό του ρωτώντας και καταγράφοντας στοιχεία  πολλών σκλάβων χριστιανών, που είχαν συλληφθεί από τους Οθωμανούς και δεινοπαθούσαν στα χέρια τους.

Αυτό ήταν το έργο που είχε επιτελέσει ο Μαρωνίτης ιερέας από την Κύπρο. Τα στοιχεία αυτά, τα οποία αντλήσαμε από αρχειακή πηγή χρονολογημένη λίγα χρόνια μετά την κατάκτηση της Κύπρου από τους Οθωμανούς, μας έδωσαν απλώς και μόνο μια ελάχιστη εικόνα από τα όσα δεινά βίωσαν οι κάτοικοι της μεγαλονήσου, μετά την απώλεια της πατρίδας τους. Η αναζήτηση των σκλάβων συγγενών τότε στην οθωμανική επικράτεια από τους δικούς τους, ανακαλεί στη μνήμη την αγωνία, τη θλίψη και τον σπαραγμό για τους δικούς μας που εγκλωβίστηκαν, αιχμαλωτίστηκαν ή χάθηκαν το 1974. Ή, ακόμη, την τραγικότερη ίσως σελίδα της εισβολής, τους αγνοούμενους…

ΛΕΖΑΝΤΑ: Ο άγιος Μάρωνας, προστάτης των Μαρωνιτών. Στο σημερινό κείμενο γίνεται αναφορά στον Μαρωνίτη ιερέα που συνέβαλε στην απελευθέρωση αιχμαλώτων του πολέμου της Κύπρου κατά τα έτη 1570-1571.