Γράφει η Νάσα Παταπίου

Ο Κύπριος ιερέας Γαβριήλ Νομικός, όπως τεκμηριώνεται σε βενετικό αρχειακό υλικό, πριν μεταβεί στην Ισπανία ως μεσολαβητής και εκπρόσωπος των Κυπρίων για πρόσκληση προς τον Ισπανό βασιλιά, ώστε να ελευθερώσει την Κύπρο, πρέπει να είχε αρχικά μεταβεί στη Βενετία. Σε επιστολή του αρχιεπισκόπου Τιμοθέου με ημερομηνία 24 Οκτωβρίου 1587, την οποία υπογράφει ο ίδιος ο αρχιεπίσκοπος αλλά και ο  πρωτονοτάριος Δανιήλ Γονέμης, ο ιερέας Γαβριήλ Νομικός είχε αποσταλεί γι’ αυτόν ακριβώς τον σκοπό στην Ισπανία.

Στην επιστολή του ο αρχιεπίσκοπος μαζί με τον πρωτονοτάριο περιέγραφαν τις αυθαιρεσίες τις οποίες υφίσταντο από τους Οθωμανούς και όσα βίωναν κάθε μέρα από τους ιδίους. Τα καταπιεστικά αυτά μέτρα των Οθωμανών, που ήταν κυρίαρχοι στη μεγαλόνησο, ανάγκασαν τον αρχιεπίσκοπο, τους προκρίτους, τους επισκόπους και τους κληρικούς να κάνουν μια μυστική σύσκεψη και να συντάξουν μια πρόσκληση στον βασιλιά της Ισπανίας, με την οποία του ζητούσαν να πραγματοποιήσει ένοπλη επέμβαση στη μεγαλόνησο για αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού.

Η πρωτοβουλία αυτή οφειλόταν στην απληστία των Οθωμανών οι οποίοι αφαιρούσαν τις περιουσίες των κατοίκων, παραβίαζαν τις οικίες των χριστιανών και διέπρατταν κάθε είδους ατιμίες κατά των συζύγων και θυγατέρων των κατοίκων της Κύπρου και γίνονταν ληστείες σε ναούς και μονές. Οι Οθωμανοί είχαν επιβάλει επίσης πολύ βαριούς φόρους για την είσπραξη των οποίων επέβαλλαν συστηματικές διώξεις, γεγονός που οδηγούσε πολλούς στον εξισλαμισμό. Ακόμη αποσπούσαν με τη βία μικρά αγόρια και τα ενέτασσαν στα γενιτσαρικά τάγματα. Για τους πιο πάνω λόγους οι Κύπριοι προσέβλεπαν με ελπίδα στον ισχυρό βασιλιά της Ισπανίας και όχι πλέον στη Βενετία. Ως εκπρόσωπό τους είχαν στείλει τότε τον Κύπριο ιερέα Γαβριήλ Νομικό και ανέμεναν από τον Ισπανό βασιλιά να τους στείλει ένα στρατιωτικό ηγέτη που να ηγηθεί  του ισπανικού στόλου. Ενημέρωναν επίσης με την επιστολή τους τον βασιλιά ότι στην Κύπρο υπήρχαν εξήντα πέντε χιλιάδες άνδρες, που θα μπορούσαν να πολεμήσουν εάν εμφανιζόταν ο ισπανικός στόλος, ενώ οι Οθωμανοί ήταν μόνο έξι χιλιάδες άνδρες, γιατί είχαν υποστεί μεγάλες απώλειες μετά τον πόλεμο που είχαν με τους Πέρσες.

 Ποιος ήταν ο Γαβριήλ Νομικός

Ο Γαβριήλ Νομικός έλαβε μέρος σε διάφορες αποστολές κατά τις οποίες μετέφερε εμπιστευτικά έγγραφα. Στοιχεία για τον ίδιο αναφέρονται και σε έγγραφο του 1604 σχετικό με οικονομική ενίσχυση που είχε λάβει από τις ισπανικές αρχές. Στην ίδια πηγή σημειώνεται ακόμη ότι είχε συνοδεύσει στην Ισπανία και τον αρχιεπίσκοπο Κύπρου, ο οποίος είχε τότε πρόσφατα πεθάνει στη Μαδρίτη. Επίσης μεταξύ άλλων παρουσιάζονται στοιχεία για τα όσα βίωσε τόσο ο ίδιος όσο και μέλη της οικογένειάς του από τους Οθωμανούς εξαιτίας της όλης δράσης του. Οι Οθωμανοί μόλις πληροφορήθηκαν τις ενέργειες του ιερέα Γαβριήλ Νομικού συνέλαβαν δύο αδελφούς του και έτσι υπήρχε κίνδυνος για τη ζωή του εάν επέστρεφε στη μεγαλόνησο. Γι’ αυτούς ακριβώς τους λόγους αποφασίστηκε από τις ισπανικές αρχές όπως εγκατασταθεί στο βασίλειο της Σικελίας και της Νεαπόλεως και του χορηγηθούν μηνιαίως οκτώ σκούδα. Ήδη το 1593 ο Γαβριήλ Νομικός ευρίσκετο στην ελληνική κοινότητα της Νεαπόλεως. Ο Κύπριος ιερέας είχε πραγματοποιήσει δύο ταξίδια στην Ισπανία, το 1588 και το 1604. Σε  άλλο υπόμνημα του Κύπριου ιερέα σημειώνεται ότι εξαιτίας της δράσης του οι Οθωμανοί φόνευσαν τους δύο αδελφούς του και τον αρχιεπίσκοπο Κύπρου, γεγονότα ωστόσο τα οποία δεν μαρτυρούνται σε άλλη πηγή, γι’ αυτό εικάζεται ότι μάλλον δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Ίσως και να πρόκειται για παρανόηση του μεταφραστή του εγγράφου. Με απόφαση των ισπανικών αρχών, ημερομηνίας 18 Οκτωβρίου 1604, όπως ήδη προαναφέρθηκε, είχε εγκριθεί η αύξηση του μηνιαίου επιδόματος του Γαβριήλ Νομικού από τρία σε οκτώ σκούδα. Ο Κύπριος ιερέας, ο οποίος όπως φαίνεται ήταν προχωρημένης ηλικίας, πέθανε, όπως τεκμηριώνεται από έγγραφο του αδελφού του Ανδρέα, που ζητούσε να λάβει το δικαίωμα αυτό του επιδόματος ώστε να εισπράττει ο ίδιος τη χορηγία.

Ο έκπτωτος αρχιεπίσκοπος εξ Αμμοχώστου

Η παρουσία του Γαβριήλ Νομικού στη Βενετία εύλογα μαρτυρείται στις βενετικές πηγές αφού είχε αφιχθεί στην πόλη των τεναγών, μετά την απελευθέρωσή του από την αιχμαλωσία. Είχε συλληφθεί όταν έπεσε η Λευκωσία το 1570 στην εξουσία των Οθωμανών και μεταφέρθηκε αιχμάλωτος στην Κωνσταντινούπολη. Αφού βίωσε τα δεινά της αιχμαλωσίας κατόρθωσε να ελευθερωθεί με τη βοήθεια του συμπατριώτη του Μαρωνίτη ιερέα Λάζαρου Ματθαίου. Σε έγγραφο του έτους 1575 ο Γαβριήλ Νομικός βρίσκεται ήδη στη Βενετία και υπογράφει ως μάρτυρας για τον ευεργέτη του ιερέα Λάζαρο Ματθαίου. Αναφέρεται στην αιχμαλωσία του αλλά και στο έργο που επιτέλεσε μετά την απελευθέρωσή του για να βοηθήσει αιχμαλώτους συμπατριώτες του.

Το έτος 1607 μαρτυρείται επίσης στη Βενετία και ο αρχιεπίσκοπος στον οποίο αναφέρεται ο Γαβριήλ Νομικός στο υπόμνημά του προς τις ισπανικές αρχές, χωρίς όμως να σημειώνεται το όνομά του. Πρόκειται ωστόσο πέραν πάσης αμφιβολίας για τον έκπτωτο αρχιεπίσκοπο Κύπρου Αθανάσιο Α΄, ο οποίος είχε ήδη καθαιρεθεί. Στη συγκεκριμένη πηγή αναφέρεται η ηλικία του αρχιεπισκόπου αυτού, από ποια πόλη της Κύπρου καταγόταν αλλά και το οικογενειακό του επίθετο. Τα στοιχεία αυτά  καταδεικνύουν όντως ότι κάποια στοιχεία από το μεταφρασμένο στην ισπανική γλώσσα υπόμνημα του Γαβριήλ Νομικού δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, αφού στην ίδια πηγή του 1604 αναφέρεται ότι ο αρχιεπίσκοπος Κύπρου είχε πεθάνει στην Ισπανία.

Ο αρχιεπίσκοπος Αθανάσιος Α΄, ένεκα παράνομων πράξεων και ενεργειών του, καθαιρέθηκε το 1600. Το κείμενο της καθαίρεσης του αρχιεπισκόπου Κύπρου Αθανασίου Α΄ είχε αποφασιστεί  «εν μηνί Ιουνίω Ινδικτιώνος ΙΓ΄», δηλαδή το 1600. Ο ίδιος δεν δέχθηκε την καθαίρεσή του και εξακολουθούσε να λειτουργεί και να παρανομεί και να προκαλεί εμπόδια στο έργο του διαδόχου του Βενιαμίν. Φαίνεται ωστόσο ότι ο Αθανάσιος Α΄, όταν αντιλήφθηκε ότι δεν μπορούσε να επανακτήσει τον αρχιεπισκοπικό θρόνο της Κύπρου, έφυγε από τη μεγαλόνησο και εγκαταστάθηκε στο Λιβόρνο της Ιταλίας όπου υπήρχε μεγάλη ελληνική παροικία με πολλούς Κυπρίους.

Στις 26 Μαρτίου 1606 ο Αθανάσιος τέλεσε τα εγκαίνια του ναού του Ευαγγελισμού της ελληνικής κοινότητας του Λιβόρνου, της οποίας είχε και την πνευματική διοίκηση μέχρι το 1625. Μετά το έτος αυτό χάνονται τα ίχνη του και οι πηγές μέχρι πρότινος δεν μας διαφώτισαν για αυτόν τον έκπτωτο αρχιεπίσκοπο Κύπρου. Σύμφωνα με ανέκδοτη βενετική πηγή που διαθέτουμε, νέα και άγνωστα στοιχεία έρχονται στο φως σχετικά με τον ίδιο αρχιεπίσκοπο. Στις αρχές Νοεμβρίου του έτους 1607 ο Αθανάσιος  βρισκόταν στη Βενετία. Δεν γνωρίζουμε για ποιο λόγο είχε μεταβεί τότε στην πόλη των τεναγών, ώστε είχε χρειαστεί με την άφιξή του κάποιοι συμπατριώτες του ως μάρτυρες να πιστοποιήσουν τα στοιχεία του. Η καταγωγή του Κύπριου αρχιεπισκόπου ήταν από την πόλη της Αμμοχώστου, αφού οι μάρτυρες οι οποίοι ενόρκως πιστοποίησαν περί τίνος προσώπου επρόκειτο κατάγονταν από την Αμμόχωστο και χαρακτηρίζονται στο έγγραφο αυτό ως συμπολίτες (concittadini) του. Οι συμπατριώτες του αυτοί ήταν ο Βερνάρδος του Πέτρου από την Κύπρο και ο Βικέντιος, γιος του Αμμοχωστιανού Ευθύμιου Τζιμπλέττη, ο οποίος είχε αναπτύξει πλούσια δράση το 1571 κατά την άμυνα της Αμμοχώστου. Το 1607 ο Αθανάσιος ήταν πενήντα ετών, γεγονός που μαρτυρεί ότι είχε γεννηθεί το έτος 1557 και ήταν γιος του Ιωάννη Μούσση (Zuanne Mussi).

Η ανέκδοτη βενετική πηγή που συντάχθηκε κατά τα τέλη του 16^ου αιώνα μάς έδωσε νέα στοιχεία σχετικά με τον Κύπριο ιερέα Γαβριήλ Νομικό, ο οποίος είχε μεταβεί αργότερα εκ μέρους του αρχιεπισκόπου Κύπρου και του κυπριακού λαού στην Ισπανία, για να μεταφέρει πρόσκληση στον Ισπανό βασιλιά για να έρθει να ελευθερώσει τη μεγαλόνησο από τον οθωμανικό ζυγό. Πληροφορηθήκαμε από την εν λόγω πηγή ότι ο Κύπριος ιερέας είχε ζήσει στη Βενετία, μετά την απελευθέρωσή του από την αιχμαλωσία για κάποιο χρονικό διάστημα, αφού η εκεί παρουσία του απαντά σε σχετικά έγγραφα.

Η άλλη βενετική πηγή, των αρχών του 17^ου αιώνα, μας γνωστοποίησε για πρώτη φορά ότι ο έκπτωτος αρχιεπίσκοπος Κύπρου Αθανάσιος A΄ είχε επισκεφθεί τότε τη Βενετία, αν και δεν γνωρίζουμε εάν έζησε στην ίδια πόλη ούτε για πόσο χρονικό διάστημα. Το πέρασμά του τελικά από τη Βενετία και η πιστοποίηση των στοιχείων του από μάρτυρες συμπατριώτες του, έφερε στο φως μετά από αιώνες το οικογενειακό του επίθετο, το όνομα του πατέρα του, την ηλικία του και ότι ο γενέθλιος τόπος του ήταν η Αμμόχωστος…