Στη σημερινή έκδοση παρουσιάζουμε στοιχεία από την πλούσια ως «ατρύγητο πέλαγος» ιστορία των χωριών μας και στην προκειμένη περίπτωση για τα χωριά Αγρίδι ή Αγρίδια, υφιστάμενα αλλά και όσα χάθηκαν στο διάβα των αιώνων 

Πολλά τοπωνύμια καθώς και οικισμοί της Κύπρου φέρουν ονομασίες οι οποίες προέρχονται από τη λέξη αγρός και το υποκοριστικό αγρίδιο, με την έννοια προνομιούχας ιδιοκτησίας. Στη συνέχεια στα αγροτικά αυτά κτήματα δημιουργήθηκαν οικισμοί, γι’ αυτό έχουμε οικισμούς με ονόματα όπως Αγρός και Αγρίδια, για παράδειγμα, στο διαμέρισμα Λεμεσού. Ας σημειωθεί ότι χωριό Αγρός υπήρχε και στη Μαραθάσα που ανήκε στον κόμη της Εδέσσης. Επίσης υπήρχε ακόμη ένα χωριό με το όνομα Αγρός στη Μαραθάσα, που ανήκε στον βασιλιά και σημειώνεται ως Αγρός του Καττάνη ή Γαϊτάνου(Agros tu Gattani). Στο διαμέρισμα Κερύνειας έχουμε το Αγριδάκι και το Αγρίδι, το οποίο καλείται στα τουρκικά Αγίρτα. Το όνομα του χωριού μετατράπηκε σε Αγίρτα από τους Οθωμανούς, γι' αυτό απαντά έτσι στις πηγές από την εποχή της Τουρκοκρατίας. Το αρχικό όνομα, ωστόσο, του χωριού όπως απαντά στους βενετικούς καταλόγους με τα χωριά της Κύπρου ήταν Αγρίδι. Το Αγρίδι / Αγίρτα έχει εσφαλμένα ταυτιστεί με το χωριό Αγριδάκι, το οποίο υπάγεται επίσης στο διαμέρισμα της Κερύνειας. Το χωριό Αγριδάκι δεν μπορεί να ταυτιστεί με την Αγίρτα (Αγρίδι), γιατί πρέπει να είναι νεότερο χωριό. Άλλωστε δεν σημειώνεται χωριό Αγριδάκι στο διαμέρισμα της Κερύνειας σε κανένα βενετικό κατάλογο με τα χωριά της Κύπρου του 16ου αιώνα, αλλά σημειώνεται μόνο το χωριό Αγρίδι. Το Αγρίδι κατά τη Φραγκοκρατία είχε προκαλέσει έριδες μεταξύ των οικογενειών Κωνστάντζο και Ποδοκάθαρων. Είχε παραχωρηθεί ως φέουδο στην Έλενα Ποδοκάθαρο που είχε παντρευτεί τον Tutio Κωνστάντζο. Αργότερα ο Κωνστάντζο ήθελε να παραχωρήσει το ίδιο χωριό σε παιδί που απέκτησε με άλλη σύζυγο, μετά τον θάνατο της πρώτης του συζύγου. Το Αγρίδι, τελικά, πέρασε στην ιδιοκτησία της θυγατέρας του Λουίζας, την οποία απέκτησε με την Έλενα Ποδοκάθαρο. Εσφαλμένα επίσης αναπαράγεται η πληροφορία σε σύγχρονες πηγές ότι το Αγρίδι Κερύνειας ανήκε ως φέουδο στον Ιωάννη Verni ήδη από το 1287. Αδιαμφισβήτητα όπως προκύπτει από τις πηγές το φέουδο των Verni δεν ήταν το Αγρίδι Κερύνειας, αλλά το χωριό Αγρίδια Ριζοκαρπάσου, το οποίο σημειώνεται στις βενετικές πηγές ως Αγρίδι ή και Αγρίδια, όπως είναι έως σήμερα γνωστό, πλέον ως τοπωνύμιο.

Χωριό Αγρίδι υπήρχε και κοντά στο Δάλι και είναι γνωστό ως Αγρίδι της Ποταμιάς, το οποίο χάθηκε με την πάροδο του χρόνου, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν στον χώρο κάποια ίχνη ερειπίων. Κατά τη Λατινοκρατία ανήκε στο βισκοντάτο, δηλαδή στο διαμέρισμα Λευκωσίας, όπου κατοικούσε και είχε δικαιοδοσία ο βισκούντης Λευκωσίας. Το 1565 το Αγρίδι Ποταμιάς είχε είκοσι οκτώ κατοίκους φραγκομάτους. Στη χερσόνησο Καρπασίας υπάρχει το χωριό Κρίδκια, του οποίου το όνομα αποτελεί παραφθορά του Αγρίδια / Αγρίθκια, αλλά, όπως προαναφέρθηκε υπήρχε και το χωριό Αγρίδια μεταξύ Ριζοκαρπάσου και Ακρωτηρίου του Αποστόλου Ανδρέα. Πρόκειται για χωριό το οποίο δεν υφίσταται πλέον, ωστόσο στην περιοχή όπου βρισκόταν κάποτε εξακολουθεί να υπάρχει ερειπωμένη εκκλησία, αφιερωμένη στον επίσκοπο άγιο Καρπασίας Φίλωνα. Χωριό Αγρίδια υπήρχε και στη Μεσαορία, το οποίο διασώθηκε στα νεότερα χρόνια ως τοπωνύμιο, γνωστό στους κατοίκους παρακείμενων χωριών. Πρόσφατες αρχειακές έρευνες μας προσέφεραν ενδιαφέροντα στοιχεία για το ίδιο χωριό. Από τη λέξη αγρός προέρχονται και τα ονόματα άλλων χωριών της Κύπρου, όπως αυτά των χωριών Μονάγρι, Μοναγρούλλι, Μοναρκά, δηλαδή Μονάγρια, και Μελάναρκα / Μελάναγρα (μέλας αγρός) στη χερσόνησο Καρπασίας. Σε ολόκληρη την Κύπρο απαντούν όχι μόνο χωριά αλλά και τοπωνύμια τα οποία προέρχονται επίσης από τη λέξη αγρός. Αναφέρουμε ενδεικτικά το τοπωνύμιο Αγρίν στην Κώμη Αιγιαλού Καρπασίας, την τοποθεσία Μονάγρι στη Γιαλούσα κ.ά. Κατά τη Λατινοκρατία συναντούμε επίσης ονόματα φεουδαρχών τα οποία έχουν την ίδια ρίζα προέλευσης. Για παράδειγμα στον χρονικογράφο μας Λεόντιο Μαχαιρά αναφέρονται ο ιππότης Γιοτής τε Λαγριδία και Τουμασής τε Λαγριδία. Η αρχειακή έρευνα μας πρόσφερε άγνωστα μέχρι πρόσφατα στοιχεία για τον φεουδάρχη Bernardo della Gridia του χωριού Κρίθκια Καρπασίας, αλλά και του Ιδαλίου. Το χωριό αυτό το είχε αγοράσει από την οικογένεια Κονταρίνη και το κληροδότησε στον ανεψιό του Πέτρο della Gridia, γιατί δεν απέκτησε απογόνους. Με το όνομα Αγρίδια ή Αγρίδι απαντούν επίσης τόσο οικισμοί όσο και τοπωνύμια στον ελλαδικό χώρο, όπως στην Ίμβρο, στην Άνδρο, στα Καλάβρυτα και αλλού.

Αγρίδια Λεμεσού και Μεσαορίας

Σήμερα εξακολουθεί να υπάρχει το χωριό Αγρίδια Πιτσιλιάς, το οποίο υπάγεται στο διαμέρισμα Λεμεσού. Πρέπει μάλλον να ταυτιστεί με το χωριό Αγρίδια Πελενδρίων που μαρτυρείται κατά τη Φραγκοκρατία. Το 1464 ο Ιουλιανός Γονέμης, Λατίνος Αρχιεπίσκοπος Κύπρου, έλαβε από τον βασιλιά Ιάκωβο Β' Lusignan δωρεά ως φέουδα το χωριό Αγρίδια Πελενδρίων μαζί με το χωριό Ασώματος Λευκάρων. Το χωριό αυτό στη βενετική απογραφή του 1565 είχε μόλις επτά κατοίκους, αρσενικού γένους ελεύθερους καλλιεργητές (φραγκομάτους). Έως τον 16ο αιώνα το χωριό Αγρίδια Λεμεσού σημειώνεται στις πηγές απλώς ως Αγρίδι. Στην απογραφή του έτους 1881, στα πρώτα χρόνια της Αγγλοκρατίας, το χωριό σημειώνεται ως Αγρίδια, όπως είναι γνωστό και σήμερα. Οι κάτοικοί του το 1881 ανέρχονταν στους εκατόν δεκαέξι.

Επί βασιλείας του τελευταίου Φράγκου βασιλιά Ιακώβου Β' παραχωρείται στον Morfo de Grinier, κόμη Rochas, μαζί με άλλα πέντε χωριά και το χωριό Αγρίδια χωρίς καμία διευκρίνιση. Δεν γνωρίζουμε σε ποια Αγρίδια αναφέρεται η σχετική πηγή, αφού δεν υπάρχει καμία διευκρίνιση. Ίσως και να πρόκειται για τα Αγρίδια Μεσαορίας, που έχουν χαθεί με την πάροδο των αιώνων. Πρόκειται μάλλον για το χωριό αυτό, αφού την ίδια εποχή ο βασιλιάς είχε παραχωρήσει στον Λατίνο Αρχιεπίσκοπο τα Αγρίδια Πελενδρίων, άρα πρέπει να αποκλειστούν στην προκειμένη περίπτωση. Στο χωριό Αγρίδια Μεσαορίας αναφέρεται και ο Φλώριος Βουστρώνιος και συγκεκριμένα κάνει μνεία σε μια πεδιάδα του χωριού γύρω στο 1468. Στο απόσπασμα γίνεται πρόδηλο από τα συμφραζόμενα ότι πρόκειται για το χωριό Αγρίδια της Μεσαορίας / Αμμοχώστου. Στην εν λόγω πηγή αναφέρεται ότι ο βασιλιάς Ιάκωβος Β' είχε μεταβεί στην Αμμόχωστο και θα επέστρεφε στη Λευκωσία και κάποιοι εχθροί του θέλησαν να τον παρακολουθήσουν και να του στήσουν ενέδρα σε μια πεδιάδα στο χωριό Αγρίδια. Στα Αγρίδια Μεσαορίας, όπως απαντά σε αρχειακή πηγή, μια γνωστή οικογένεια της Κύπρου κατείχε έως την έλευση των Οθωμανών ένα περιβόλι και μεγάλες εκτάσεις γης στη γειτονική Περιστερωνοπηγή.

Κρίθκια και Αγρίδια Καρπασίας

Η Κρίδια ή Κρίθκια είναι ένα μεγάλο χωριό της χερσονήσου Καρπασίας, το οποίο αναφέρεται από τα μεσαιωνικά χρόνια. Σημειώνεται ποικιλοτρόπως στις πηγές ως Crithia, Critia και Cridia. Επί Αγγλοκρατίας σημειώνεται ως Krideia. Το όνομα του χωριού αποτελεί παραφθορά του τοπωνυμίου Αγρίδια. Το γεγονός αυτό μαρτυρείται και από το όνομα ενός φεουδάρχη στον οποίο αναφερθήκαμε πιο πάνω. Ονομαζόταν Bernardo della Gridia, ενώ αλλού συναντούμε το όνομά του del Agridia. Ανήκε οπωσδήποτε στη μεγάλη οικογένεια τε Λαγριδία, όπως μνημονεύεται από τον Λεόντιο Μαχαιρά. Το όνομα του φεουδάρχη και μάλλον της οικογένειάς του προέρχεται από το φέουδο που κατείχε και το φέουδο αυτό δεν ήταν παρά η Κρίδια ή Αγρίδια Καρπασίας, όπως κατέδειξε πρόσφατα η αρχειακή έρευνα. Κοντολογίς ο φεουδάρχης έλαβε ως επίθετο το όνομα του φέουδού του ή το είχαν λάβει οι πρόγονοί του για τον ίδιο λόγο. Βέβαια υπάρχουν και περιπτώσεις, όπως έχουμε κατά καιρούς αναφέρει σε δημοσιεύματά μας, κατά τις οποίες φεουδάρχες της Κύπρου έδωσαν οι ίδιοι το όνομά τους σε κάποια χωριά.

Ο Bernardo della Gridia τo 1531 διεκδίκησε δικαστικώς το χωριό Κρίθκια από τον συγγενή του Salvador Μισταχιέλη, o οποίος είχε πολυμελή οικογένεια, ενώ ο ίδιος ήταν άτεκνος. Τελικά, το χωριό με απόφαση του δικαστηρίου αποδόθηκε το έτος 1537 στον Μισταχιέλη. Ο Bernardo della Gridia ξεκίνησε τότε έναν νέο δικαστικό αγώνα, που διήρκεσε ακόμα δέκα χρόνια, προσπαθώντας να αποδείξει ότι ο νόμος είχε ερμηνευθεί εσφαλμένα και γι' αυτό κέρδισε ο αντίπαλός του την Κρίθκια. Ο δικαστικός αγώνας τελικά έληξε μετά από δέκα χρόνια, το 1547, υπέρ του Μισταχιέλη, αφού βέβαια βίωσε αμέτρητες ταλαιπωρίες και οικονομικές ζημιές. Οι κάτοικοι της Κρίθκιας κάτω από τις πιέσεις των Οθωμανών εξισλαμίστηκαν κατά τον 17ο αιώνα.

Το χωριό Αγρίδια Καρπασίας, το οποίο αναφέρεται στις πηγές του 16ου αιώνα και ως Αγρίδι, δεν υφίσταται πλέον. Χάθηκε με τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Σύμφωνα με την παράδοση την οποία διέσωσαν οι κάτοικοι του Ριζοκαρπάσου, το χωριό δημιουργήθηκε μετά την καταστροφή της παράκτιας πολιτείας Ουρανίας ή Αφέντρικας από τις αραβικές επιδρομές, κατά τον 7ο ή 8ο αιώνα. Ο βασιλιάς Ιάκωβος είχε παραχωρήσει τον 15ο αιώνα το χωριό Αγρίδια Ριζοκαρπάσου στον ευνοούμενό του Ιωάννη Filisperto, αλλά φαίνεται να πέρασε εκ νέου στους παλαιούς φεουδάρχες του, μέλη της οικογένειας Verni. Ήδη από το 1287 τα Αγρίδια Ριζοκαρπάσου ανήκαν στον Ιωάννη Verni. Έως το 1556 ο Alvise Verni κατείχε τα Αγρίδια και εκμίσθωνε και το γειτονικό Ριζοκάρπασο μαζί με τον Γοδεφρείδο Κορνάρο που είχε ως φέουδο την Ποταμιά Ριζοκαρπάσου με τα πλούσια νερά και τους τρεις νερόμυλους. Κατάλοιπο του οικισμού των Αγριδίων Ριζοκαρπάσου στο οροπέδιο της χερσονήσου αποτελεί ο ερειπωμένος ναός του Αγίου Φίλωνος, επισκόπου Καρπασίας. Τέλος, τόσο η Κρίθκια όσο και τα Αγρίδια (Αγρίδι) Καρπασίας σημειώνονται και στον χάρτη του Λεωνίδα Αττάρ του 1542.

Τα πιο πάνω αποτελούν ελάχιστα στοιχεία από την πλούσια ως «ατρύγητο πέλαγος» ιστορία των χωριών μας και στην προκειμένη περίπτωση για τα χωριά Αγρίδι ή Αγρίδια, υφιστάμενα, αλλά και όσα χάθηκαν στο διάβα των αιώνων.