Μια μαρτυρία για την Κύπρο του 17ου αι.: Βρισκόμαστε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και ο ταξιδιώτης μας σκιαγραφεί την παρακμή και τα ερείπια που συναντά λόγω της αδιαφορίας και των καταστροφών που προκαλούν οι κατακτητές

 Σημαντική πηγή πληροφόρησης αποτελεί η περιηγητική λογοτεχνία και ολοένα αναγνωρίζεται η αξία των αφηγήσεων, των οδοιπορικών, των εγχειριδίων και άλλων, γιατί ανταποκρίνονται στα ζητούμενα της επιστημονικής έρευνας. Στο σημερινό μας δημοσίευμα θα ταξιδέψουμε στην Κύπρο στα τέλη του 17ου αιώνα, για να πληροφορηθούμε τι είδε και τι σημείωσε στο οδοιπορικό του ο Ιταλός ιερέας Δομήνικος Laffi. Ο Ιταλός αυτός ιερέας ταξίδευσε από την Μπολόνια για την Παλαιστίνη τον Oκτώβριο του 1678 και ακολούθησε την εξής διαδρομή: Μπολόνια, Pistoia, Zucca, Λιβόρνο, Κορσική, Σαρδηνία, Αφρική, Μάλτα, Κρήτη, Κύπρος, Τρίπολη της Συρίας και Παλαιστίνη. Επέστρεψε το 1679 από την Τρίπολη της Συρίας πίσω στην πατρίδα του φθάνοντας στο Λιβόρνο. Στην Κύπρο έμεινε από τις 10 έως τις 21 Δεκεμβρίου 1678 και από τις 26 Φεβρουαρίου έως τις 14 Μαρτίου, κατά την επιστροφή του στην Ιταλία.

Εντυπώσεις ενός περιηγητή: O Laffi άκουσε για πρώτη φορά στη Λάρνακα ιμάμη από έναν πανύψηλο πύργο. Εντυπωσιάστηκε πολύ και από τη χλωρίδα και την πανίδα της Κύπρου ενώ στην αγορά της Λάρνακας είδε για πρώτη φορά μπανάνα

Σύμφωνα με τα γραφόμενα του Δομήνικου Laffi, στην Κρήτη όπου είχε προσαράξει το καράβι με το οποίο ταξίδευε, φύσηξε ούριος άνεμος και στις 8 Δεκεμβρίου 1678 βρέθηκε με τους συνταξιδιώτες του στο λιμάνι της Πάφου. Στην είσοδο ωστόσο του λιμανιού της Πάφου φύσηξε ένας δυνατός άνεμος και παρέσυρε το πλοίο τους, που πέρασε μεταξύ δύο βράχων, αλλά με τη βοήθεια του Θεού, όπως αναφέρει, διασώθηκαν. Όπως όλοι οι περιηγητές των προηγούμενων αιώνων, και ο Laffi τον 17ο αιώνα δεν παραλείπει να αναφερθεί στον Απόστολο Παύλο, αλλά και στην Αφροδίτη, σταθερούς κοινούς τόπους, στους οποίους οι ταξιδιώτες κάνουν μνεία, όταν φθάνουν στην Κύπρο. Από την Πάφο το καράβι παραπλέοντας στις νότιες ακτές της Κύπρου έφθασε στο λιμάνι της Λάρνακας. Βρισκόμαστε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και ο ταξιδιώτης μας σκιαγραφεί την παρακμή και τα ερείπια, που συναντά λόγω της αδιαφορίας και των καταστροφών που προκαλούν οι κατακτητές. Στο λιμάνι των Αλυκών αναχωρούν και αράζουν καράβια όχι μόνο εμπορικά αλλά και επιβατηγά, που μεταφέρουν ταξιδιώτες και κυρίως προσκυνητές από και προς τους Αγίους Τόπους. Ο Δομήνικος Laffi βρήκε την ευκαιρία στο λιμάνι της Λάρνακας να στείλει ένα μήνυμα στους δικούς του, με το καράβι Άγιος Μάρκος ο Νικηφόρος, που αναχωρούσε για τη Βενετία. Στις 11 Δεκεμβρίου 1678 ο Laffi και οι συνταξιδιώτες του αποβιβάστηκαν στη Λάρνακα και ο καθένας φρόντισε για τη διαμονή του. Οι πατέρες Καπουκίνοι που ταξίδευαν μαζί του πήγαν στον ξενώνα, που διατηρούσε το τάγμα τους στη Λάρνακα και ο ίδιος μαζί με έναν Πορτογάλο ιερέα πήγαν στο μοναστήρι των Τζοκολάντι. Ο ηγούμενος της μονής που καταγόταν από την περιοχή του Μιλάνου τους υποδέχθηκε με μεγάλη χαρά και ευγένεια. Στο οδοιπορικό του ο Laffi μας προσφέρει μια εικόνα της Λάρνακας, η οποία τότε ήταν προξενικό κέντρο της τουρκοκρατούμενης Κύπρου. Αφού τακτοποίησε τα πράγματά του στον ξενώνα που του παραχώρησαν έσπευσε στην εκκλησία της Παναγίας στη Λάρνακα, που ανήκει στο τάγμα των Τζοκολάντι, για την τέλεση της λειτουργίας.

Ο κόνσολος τους Φραντζέζους

Τη θεία λειτουργία, σημειώνει ο Laffi, ήρθε να παρακολουθήσει και ο πρόξενος της Γαλλίας με τη συνοδεία του, η οποία αποτελείτο από πολλούς άρχοντες. Οι υπάλληλοι που τον συνόδευαν πήγαιναν σε ομοιόμορφη διάταξη, με δώδεκα υπηρέτες και δύο γενίτσαρους, που πάντοτε προπορεύονταν ως φρουρά. Ο πρόξενος έφερε προξενικό πίλο με χρυσό σιρίτι και ήταν εξολοκλήρου ντυμένος στα στιλπνά μεταξωτά σε πορφυρό χρώμα. Ο πρόξενος της Γαλλίας δεν κατείχε τότε μόνο τη θέση του προξένου της χώρας του, αλλά και της Αγγλίας και της Ολλανδίας. Το γεγονός αυτό είχε διαπιστώσει ο ίδιος ο Laffi από το διαβατήριό του, όταν επέστρεφε πίσω στην πατρίδα του, το οποίο είχε σφραγίσει ο Γάλλος πρόξενος. Ο ιερέας ταξιδιώτης δεν αναφέρει το όνομα του Γάλλου προξένου, ωστόσο η χρονολογία μας βοηθά στην ταύτιση για ποιον Γάλλο πρόξενο επρόκειτο. Επρόκειτο για τον «…Ιλλουστρίσσιμον σινιόρ Σαββάν, Κόνσολον τους Φραντζέζους», δηλαδή τον Sauvan Balthazar, όπως απαντά στα έγγραφα. Ο πρόξενος αυτός επιβεβαιώνεται και από άλλες πηγές ότι εκπροσωπούσε τότε όντως και την Αγγλία αλλά και την Ολλανδία. Ο πρόξενος Sauvan Balthazar, μετά από εντολή της χώρας του, είχε συγκεντρώσει πληθώρα κυπριακών χειρογράφων κυρίως από μοναστήρια και τα απέστειλε στη Γαλλία. Αυτός είναι ο λόγος που πρωτίστως στη Βιβλιοθήκη των Παρισίων βρίσκονται χειρόγραφα προερχόμενα από την Κύπρο, που αφορούν τη μεσαιωνική ιστορία μας.

Η εικόνα της Λάρνακας, όπως την σκιαγραφεί ο Laffi, είναι ότι βασιλεύει παντού η παρακμή εξαιτίας των Τούρκων. Βλέπει κανείς στην ίδια πόλη ερείπια λαμπρών αρχαίων αρχοντικών. Εδώ, επισημαίνει ο Laffi, υπάρχουν αρχαίες εκκλησίες αλλά οι περισσότερες χρησιμοποιούνται ως τζαμιά των Τούρκων. Υπάρχουν δύο των χριστιανών, μία των Τζοκολάντι και μία άλλη των Καπουκίνων και μερικές των ορθοδόξων. Σημαντική αναφορά του ταξιδιώτη, και μάλλον η παλαιότερη όπως φαίνεται μέχρι σήμερα, είναι η σχετική με την εκκλησία του Τιμίου Σταυρού, μάλλον βυζαντινού ναού, που ανήκε κάποτε στους Λατίνους και η οποία μετατράπηκε από τους Τούρκους σε οθωμανικό τέμενος. Πρόκειται για το γνωστό τζαμί Τούζλα της Λάρνακας. Διασώζει επιπρόσθετα και μία παράδοση για τον ίδιο ναό ότι μετά τη μετατροπή του σε τζαμί όσοι ιμάμηδες ανέβαιναν στον μιναρέ του για να δοξάσουν τον Μωάμεθ, πέθαιναν. Πολύ ενδιαφέρουσα είδηση και εξ όσων γνωρίζουμε άγνωστη πληροφορία από άλλη πηγή, είναι όσα διασώζει ο Laffi για τον εν λόγω ναό. Πάνω από την πύλη του, γράφει, βρίσκεται ζωγραφισμένος ο Μυστικός Δείπνος, αλλά σου προκαλεί θλίψη να τον παρατηρείς, διότι τα πρόσωπα των Αποστόλων και του Ιησού Χριστού είναι όλα καταστρεμμένα, από τις πέτρες που εκσφενδονίζουν τα παιδιά των Τούρκων.

Όταν ο ιερέας-ταξιδιώτης επισκέπτεται τη Λευκωσία εντυπωσιάζεται από τα αρχοντικά της πρωτεύουσας που, αν και ερειπωμένα ή σε παρακμή, διατηρούν στοιχεία από την παλαιά λάμψη τους. Σημειώνει σχετικά: «Σ’ αυτή την πόλη βρίσκονται πολλά αρχοντικά, με τα οικόσημα παλαιών οικογενειών επάνω από τις κεντρικές θύρες τους και κυρίως σε ένα μεγάλο μέρος από αυτές είναι χαραγμένος ένας όρθιος λέοντας. Ίσως να πρόκειται περί του εμβλήματος του βασιλικού οίκου (Lusignan) που κατείχε το βασίλειο της Κύπρου». Μετά από τόσες καταστροφές που προκάλεσε ο χρόνος αλλά και οι άνθρωποι εξακολουθούν ακόμη και σήμερα να απαντούν οικόσημα σε μεσαιωνικά μέγαρα της Λευκωσίας. Είναι βέβαιο ότι κατά τον 17ο αιώνα, όταν ο Ιταλός ιερέας επισκέφθηκε τη Λευκωσία, πρέπει να υπήρχε πληθώρα αρχοντικών με οικόσημα, τα οποία είχε αντικρίσει ο Ιταλός ιερέας και γι’ αυτό εντυπωσιάστηκε.

O Laffi άκουσε για πρώτη φορά στη Λάρνακα ιμάμη να στριγκλίζει, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στο οδοιπορικό του, από έναν πανύψηλο πύργο, δηλαδή τον μιναρέ, και ρώτησε να πληροφορηθεί περί τίνος επρόκειτο. Όπως στη συνέχεια του εξήγησαν, ο ιμάμης με αυτό τον τρόπο καλούσε τους μουσουλμάνους τρεις φορές κατά τη διάρκεια της ημέρας για προσευχή. Επίσης εντυπωσιάστηκε πολύ και από τη χλωρίδα και την πανίδα της Κύπρου. Είχε επισκεφθεί την αγορά της Λάρνακας όπου αγόρασε ωραίες και μεγάλες σταφίδες. Περιγραφή κάνει της μπανάνας, του περίεργου φρούτου, που για πρώτη φορά είχε δει στη ζωή του και ως ιερέας βλέπει μέσα στο ίδιο το φρούτο το σχήμα του σταυρού. Μεταξύ των φρούτων που απαντώνται στο νησί πιο εξαιρετικό και εύγευστο είναι το μήλο του παραδείσου, που άλλοι ονομάζουν μήλο μούσα (pomo muso) και υπάρχει στην Κύπρο σε αφθονία. Είναι ένα φρούτο που όταν ωριμάσει είναι εύχυμο όπως ένα σύκο και με γεύση γλυκύτατη και όταν μάλιστα κοπεί οριζόντια φαίνεται αμέσως μέσα στο ίδιο φρούτο το σημείο του σταυρού. Σε μια εξόρμηση στην εξοχή έξω από τη Λάρνακα ο Ιταλός ιερέας είδε πληθώρα κάππαρης, σπαράγγια και άγρια φινόκια. Προφανώς με τα φινόκια υπονοείται ο μάραθος. Περιγράφει επίσης ένα είδος μανιταριών που είχε βρει στην εξοχή, τα οποία μάζεψε και όπως φαίνεται μαγείρεψε, τα οποία χαρακτηρίζει ως νοστιμότατα.

Στην Κύπρο υπάρχει πληθώρα πτηνών και μεταξύ αυτών είναι εκείνα που ονομάζονται φραγκολίνες (francolini), όμοια με τα ορτύκια αλλά καλύτερα, τα οποία αν τοποθετηθούν σε βαρέλια με ξίδι διατηρούνται και πρόκειται για εξαίσιο έδεσμα. Υπάρχει επίσης μεγάλη αφθονία από τρυγόνια, πέρδικες, ορτύκια και όλων των ειδών τα πτηνά, αλλά και κάθε είδος χερσαίου κυνηγίου, όπως λαγοί και άλλα. Βέβαια, όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω δεν είναι μόνο παρά ελάχιστα στοιχεία, από όσα καταγράφει για την Κύπρο στο οδοιπορικό του ο Δομήνικος Laffi…