Νέα στοιχεία από το γενεαλογικό δένδρο της φραγκικής καταγωγής οικογένειας

Σε μια ανέκδοτη πηγή μάς παραδίδεται ένα γενεαλογικό δένδρο της περίφημης μεσαιωνικής οικογένειας της Κύπρου των Grigner (ή Grenier), που κατείχαν την κομητεία Rochas έως την εποχή που η τελευταία κληρονόμος του τίτλου πέθανε χωρίς απογόνους. Στη συνέχεια ο τίτλος κομητείας πέρασε στην οικογένεια των Συγκλητικών μετά από καταβολή ενός μεγάλου ποσού χρημάτων στη Δημοκρατία της Βενετίας. Η οικογένεια ήταν φραγκικής καταγωγής και μαρτυρείται στην Κύπρο ήδη από τις αρχές του 13ου αι. Κατά τα έτη της βασιλείας του Ιωάννη Β΄ Lusignan ζει ο Ιάκωβος de Grigner, κόμης Rochas, ο οποίος σύμφωνα με την ίδια πηγή είχε νυμφευθεί τη madama Μαργαρίτα de Lusignan, η οποία ήταν ανεψιά του βασιλιά, αφού αναφέρεται ρητώς ως θυγατέρα του αδελφού του βασιλιά. Δεν πρέπει λοιπόν να μας ξενίζει το γεγονός ότι ο γιος του Ιακώβου de Grigner, Morfo de Grigner, υπηρέτησε το βασίλειο της Κύπρου ως αντιβασιλέας, ούτε γιατί και οι δύο, πατέρας και γιος, ενταφιάστηκαν στον καθεδρικό ναό της Αγίας Σοφίας.





Η βενετική πηγή την οποία παρουσιάζουμε με το γενεαλογικό δένδρο είναι αδιαμφισβήτητα η περιέχουσα ορθές πληροφορίες, αφού έχει βασιστεί σε επίσημα έγγραφα του φραγκικού βασιλείου της Κύπρου, τα οποία είχαν σταλεί στη Βενετία για να χρησιμοποιηθούν στο δικαστήριο για διεκδικήσεις φέουδων. Για παράδειγμα στο ήδη δημοσιευμένο γενεαλογικό δένδρο της οικογένειας Grigner εσφαλμένα δεν απαντά το όνομα του Ιακώβου Grigner, κόμη Rochas, συζύγου της Μαργαρίτας Lusignan και απλώς αναφέρεται ως πατέρας του Morpho de Grenier, o Ιωάννης Grigner, σύμβουλος του βασιλείου. Η είδηση αυτή βέβαια δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Σημειώνουμε επίσης ότι στον επίλογο του Χρονικού του Γεωργίου Βουστρωνίου, που αποδίδεται στον ίδιο, ορθά αναφέρεται ότι ο πατέρας του Morpho de Grenier ονομαζόταν Ιάκωβος (Τζάκο), γεγονός που επιβεβαιώνεται και από την ανέκδοτη βενετική πηγή, στην οποία αναφερθήκαμε πιο πάνω. Επίσης στο γενεαλογικό δένδρο που έχουμε στη διάθεσή μας από την ανέκδοτη πηγή ο Ιάκωβος de Grigner, κόμης Rochas, είχε δύο παιδιά την Έλενα και τον Morfo Grigner και όχι τέσσερα όπως αναφέρεται στο δημοσιευμένο γενεαλογικό δένδρο της οικογένειας. Τα λάθη αυτά, κατά συνέπεια, οδήγησαν σε άλλα λάθη ώστε να θεωρείται εσφαλμένα ότι η τελευταία κληρονόμος της κομητείας Rochas ήταν η Έλενα, θυγατέρα του Ιακώβου de Rochas, που είχε παντρευτεί τον Ιωάννη Deras. Ωστόσο τον τίτλο κομητείας τον είχε κληρονομήσει ο Morfo de Grigner, αδελφός της Έλενας Grigner Deras, και ακολούθως η θυγατέρα του Έλενα, που έφερε το ίδιο όνομα με τη θεία της. Η Έλενα, η κληρονόμος της κομητείας, πέθανε χωρίς να αποκτήσει παιδιά και έτσι ο τίτλος κομητείας περιήλθε στη δικαιοδοσία της Δημοκρατίας της Βενετίας, για να πωληθεί αργότερα το 1521 στον Ευγένιο Συγκλητικό.

Η κομητεία Εδέσσης ή Rochas

Η κομητεία Εδέσσης ή Rochas είχε παραχωρηθεί από τον Φράγκο βασιλιά της Κύπρου Πέτρο Α΄ Lusignan στον ευνοούμενό του Ιωάννη de Morf, έναν απόγονο του Laurent de Plessis, που υπήρξε ο πρώτος Φράγκος φεουδάρχης της Μόρφου. Τον τίτλο κομητείας διατήρησαν οι απόγονοι της οικογένειας έως το θάνατο της Έλενας Grigner, που είχε συμβεί το 1513. Ο Morfo, γιος του Ιάκωβου Grigner, μετά την πτώση της Κερύνειας στην εξουσία του σφετεριστή του στέμματος Ιακώβου Νόθου, μετέπειτα Φράγκου βασιλιά Ιακώβου Α΄ Lusignan, προσχώρησε στους οπαδούς του. Υπήρξε ένας από τους εκτελεστές της διαθήκης του Ιακώβου Β΄ Lusignan και στη συνέχεια υπηρέτησε τη βασίλισσα Αικατερίνη Κορνάρο ως σύμβουλός της. Κίνησε όμως τις υποψίες των Βενετών και σύμφωνα με ένα έγγραφο ημερομηνίας 10 Δεκεμβρίου του 1474, μαζί με άλλους αξιωματούχους του βασιλείου μεταφέρθηκε στη Βενετία και φυλακίστηκε. Μαζί του μεταφέρθηκαν και φυλακίστηκαν ο σύζυγος της αδελφής του Ιωάννης Deras, o Φίλιππος Δενόρες και ο Ιωάννης Αττάρ. Έξι φρουροί φύλαγαν τους έγκλειστους Κυπρίους στη φυλακή delle torreselle. Tον Φεβρουάριο του 1475 το Συμβούλιο των Δέκα ενημέρωσε τους Κύπριους φυλακισμένους ότι θα μπορούσαν να αφεθούν ελεύθεροι, αλλά με την υποχρέωση να μην αναχωρήσουν από τη Βενετία χωρίς την άδεια του συμβουλίου. Ο κόμης di Rochas υπέβαλε αίτημα προς το Συμβούλιο των Δέκα ότι αποξενώθηκε από την οικογένειά του και ό,τι κατείχε το παραχώρησε στη βασίλισσα και ζητούσε να του αποδοθεί πίσω η περιουσία του. Το συμβούλιο συναίνεσε στο αίτημά του. Με νέο του αίτημα τον Ιανουάριο του 1479 ζητούσε να επιστρέψει στην Κύπρο για να φροντίσει την οικογένειά του και τα φέουδά του, τα οποία του αποδόθηκαν πίσω, ωστόσο κάποια από αυτά του αφαιρέθηκαν. Τελικά όμως όπως μαρτυρείται στις πηγές και όπως αναφέρεται στο Χρονικό του Γεωργίου Βουστρωνίου, οι Βενετοί άφησαν ελεύθερους τους τέσσερις Κυπρίους και τους επέτρεψαν να γυρίσουν το 1479 πίσω στην Κύπρο. Ο κόμης πέθανε στις 24 Ιουνίου 1501 και σύμφωνα με όσα αναφέρει στο χρονικό του ο Γεώργιος Βουστρώνιος η κηδεία του ήταν μεγαλόπρεπη. "Και στις 24 Ιουνίου 1501 Χριστού επέθανεν ο κούντη τε Ρουχάς ο Μόρφου Τεγρινιέρ. Και εποίκαν του μέγαν θαφίον. Και εβγάλα και είκοσι άλογα αρματωμένα. Και εντύσαν με τα μαύρα σαράντα ανομάτους. Και εθάφτην εις την Αγίαν Σοφίαν, επάνω εις τον πατέραν του".

O Ιάκωβος de Grigner, κόμης Rochas, είχε και μία θυγατέρα την Έλενα που είχε παντρευτεί τον Ιωάννη De Ras, βισκούντη Λευκωσίας, η θυγατέρα της οποίας Μελουζίνη (Mellesina) παντρεύτηκε τον Ονούφριο Rechense, μεγάλο σινεσκάρδο του βασιλείου. Από τον γάμο αυτό γεννήθηκαν τρία παιδιά, ο Zανέττος, η Rechiesina και ο Calseran. H Rechesina παντρεύτηκε με τον Ηρακλή Ποδοκάθαρο, αλλά φαίνεται να πέθανε νέα και αυτός να τέλεσε δεύτερο γάμο. Πολύ πιθανόν και ν' απέκτησε κάποια παιδιά μαζί της, αφού είχε πολυμελή οικογένεια. Ο Calseran μετά τον θάνατο του πατέρα του έλαβε τον κληρονομικό τίτλο του σινεσκάρδου. Σύζυγός του ήταν η Cherubina d'Acre και οι δύο θυγατέρες του ζευγαριού τέλεσαν γάμους με δύο μέλη σημαντικών οικογενειών της Κύπρου του 16ου αι. που κατείχαν τίτλους κομητείας. Η θυγατέρα τους, Αγνή, παντρεύτηκε τον Ιάκωβο Δενόρες και η Μελουζίνη παντρεύτηκε τον κόμη Rochas, Ευγένιο Συγκλητικό. Η Μελουζίνη πέθανε πριν προλάβει να αποκτήσει παιδιά με τον Ευγένιο Συγκλητικό και η Δημοκρατία της Βενετίας του αφαίρεσε τα χωριά που ανήκαν στην ίδια ως φέουδα. Στο γενεαλογικό αυτό δένδρο για πρώτη φορά πληροφορούμαστε επίσης για την πρώτη σύζυγο του Ιάκωβου Δενόρες, αφού από άλλες πηγές γνωρίζουμε ότι σύζυγός του ήταν μια από τις θυγατέρες του Ηρακλή Ποδοκάθαρου. Ο σινεσκάρδος Calseran είχε και έναν γιο με μια δεύτερη σύζυγό του, τον οποίο συναντούμε στα έγγραφα να έχει εγκατασταθεί στη Βενετία μετά την κατάκτηση της Κύπρου από τους Οθωμανούς.

Η Έλενα και οι σύζυγοί της

Η Έλενα Grigner, θυγατέρα του Ιάκωβου Grigner και της Μαργαρίτας Lusignan, είχε παντρευτεί σε πρώτο γάμο τον Ιωάννη de Acrolisa. O Ιωάννης Acrolisa αναφέρεται σε έγγραφα στα μέσα του 15ου αι. ως αρχιθαλαμηπόλος (magister regalis hospitalis) του Φράγκου βασιλιά της Κύπρου. Όταν πέθανε ο σύζυγος της Έλενας ο βασιλιάς Ιωάννης Β΄ Lusignan της παραχώρησε τα μισά εισοδήματα από τα εξής πέντε χωριά της Κύπρου. Αυτά ήταν: η Αρεδιού, η Πέτρα, η Καλλέπεια, η Χούλου και το χωριό Chognati στην Κυθρέα, το οποίο χάθηκε με την πάροδο των αιώνων και έχει διασωθεί απλώς ως τοπωνύμιο. Το τοπωνύμιο Κουνιάς κοντά στην Κυθρέα πρέπει να ταυτιστεί με το πάλαι ποτέ χωριό Chognati.

Μετά τον θάνατο του συζύγου της, η Έλενα de Grigner παντρεύτηκε τoν Ιωάννη Daras ή de Ras, ο οποίος αρχικά ήταν οπαδός της νόμιμης βασίλισσας Καρλόττας Lusignan, αλλά στη συνέχεια πέρασε στους οπαδούς του σφετεριστή Ιακώβου Lusignan. O Ιωάννης Daras διορίστηκε από τον Ιάκωβο Β΄ Lusignan διοικητής Λευκωσίας και ήταν μέλος της Υψηλής Αυλής. Όταν ο Daras νυμφεύθηκε την Έλενα Grigner ο βασιλιάς τού παραχώρησε το μισό χωριό Αρεδιού, το οποίο όπως ήδη αναφέρθηκε ανήκε ως προίκα στη σύζυγό του. Η ίδια όμως λόγω των φόρων που είχαν επιβληθεί στους ιδιοκτήτες φέουδων αναγκάστηκε να επιστρέψει το εν λόγω χωριό στον βασιλιά. Η νέα παραχώρηση του χωριού από τον βασιλιά στον de Ras τον απάλλασσε πλήρως από την καταβολή του σχετικού φόρου. Με την ευκαιρία επίσης του γάμου του με την Έλενα Grigner ο βασιλιάς τού παραχώρησε το Παλαιχώρι, το οποίο κληρονόμησε στη συνέχεια η θυγατέρα του ζεύγους Μελουζίνη, που είχε παντρευτεί τον σινεσκάρδο της Κύπρου Ονούφριο Rechense. Ακολούθως το ίδιο χωριό πέρασε στην εγγονή της Μελουζίνης που έφερε το ίδιο όνομα μαζί της και είχε παντρευτεί τον Ευγένιο Συγκλητικό.

Ο Ευγένιος Συγκλητικός είχε νυμφευθεί τη Μελουζίνη Rechense, η οποία καταγόταν από τους di Rochas και τον βασιλικό οίκο των Lusignan, ωστόσο είχε προ πολλού η οικογένειά της απολέσει τον τίτλο κομητείας, ήδη από το 1514 με τον θάνατο της Έλενας Grigner, θυγατέρας του Morfo Grigner κόμη Rochas. Τον τίτλο αγόρασε το 1521 από τη Δημοκρατία της Βενετίας ο Ευγένιος Συγκλητικός, παππούς του Ευγένιου Συγκλητικού που είχε νυμφευθεί τη Μελουζίνη Rechense. Με τον γάμο αυτό ήταν σαν να είχε επιστρέψει ο τίτλος κομητείας Rochas στην οικογένεια που αρχικά κατείχε τον τίτλο. Μετά την πτώση της Κύπρου στους Οθωμανούς το 1570-1571, ένα μέλος της οικογένειας Rechense είχε αφιχθεί το 1573 στη Βενετία πρόσφυγας πλέον και πάμπτωχος, μετά από πολλές ταλαιπωρίες. Στο αίτημά του προς τις βενετικές αρχές για οικονομική ενίσχυση δεν παρέλειψε να αναφέρει ότι ήταν γιος του Calseran Rechense, πάλαι ποτέ μεγάλου σινεσκάρδου της Κύπρου και ο σύζυγος της ετεροθαλούς αδελφής του, "ex altera matre" όπως εξηγεί, ήταν ο κόμης Rochas και πάλαι ποτέ γενικός στρατοπεδάρχης της Κύπρου Ευγένιος Συγκλητικός. Ως γνωστό ο Ευγένιος Συγκλητικός έπεσε μαχόμενος στις 9 Σεπτεμβρίου 1570, στον προμαχώνα Ποδοκάθαρο, όταν οι Οθωμανοί εισέβαλαν στη Λευκωσία.

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι τόσο ο ανορθούμενος λέοντας όσο και οι σταυροί από το οικόσημο της κομητείας di Rochas, το οποίο εύλογα διατήρησαν και οι Συγκλητικοί που είχαν εγκατασταθεί στη Βενετία μετά την πτώση της Κύπρου στους Οθωμανούς, παραπέμπουν στην καταγωγή των di Rochas από τον βασιλικό οίκο των Lusignan. Το γενεαλογικό δένδρο που ανακαλύψαμε έδωσε πολλές και διεξοδικές απαντήσεις σε ερωτήματα που έμεναν για αιώνες αναπάντητα...