Η χερσόνησος της Καρπασίας, η γη των ηρώων και των αγίων, είχε υποστεί μεγάλη ερήμωση κατά τα πρώτα χρόνια της Οθωμανοκρατίας. Ταυτόχρονα πολλά χωριά της ή μέρος του πληθυσμού κάποιων χωριών της κάτω από τις αβάσταχτες φορολογίες και την τυραννία των Οθωμανών δεν άντεξαν και ασπάσθηκαν, όπως φαίνεται, τουλάχιστον στην αρχή εικονικά το ισλάμ. Οι περισσότεροι από αυτούς που εξισλαμίστηκαν κράτησαν τα ήθη, τα έθιμα και τη γλώσσα τους και κάποιοι από τους απογόνους τους εξακολουθούν έως σήμερα να μιλούν την ελληνική. Οι κάτοικοι των χωριών της Καρπασίας που είχαν εξισλαμιστεί ήλπιζαν ότι κάποια στιγμή θα μπορούσαν να επιστρέψουν στη θρησκεία τους, ενώ τo ίδιο είχε συμβεί και με άλλα χωριά της Κύπρου. Είναι γνωστό ότι με τη μετάβαση της Κύπρου από την Οθωμανοκρατία στην Αγγλοκρατία πολλά χωριά των οποίων οι κάτοικοι είχαν εξισλαμιστεί ζήτησαν να ενταχθούν στις τάξεις των ορθοδόξων, αλλά δυστυχώς η Εκκλησία της Κύπρου δεν συναίνεσε.

Ο Ριζοκαρπασίτης μοναχός Ακάκιος, κατά κόσμον Ανδρέας, στο χειρόγραφό του που φυλασσόταν στον ναό της Αγίας Τριάδος Ριζοκαρπάσου μέχρι το 1974, αλλά έκτοτε αγνοείται η τύχη του, αναφέρεται στους λόγους εξαιτίας των οποίων κάποια χωριά της Καρπασίας εξισλαμίστηκαν. Ο μοναχός Ακάκιος μάς παρέχει στοιχεία στο χειρόγραφό του και εξηγεί ότι πολλά χωριά της Καρπασίας «ετούρκισαν» λόγω των φορολογιών που είχε επιβάλει ο διερμηνέας Μαρκουλής, που είχε δράσει στη χερσόνησο.

Τουρκοκυπριακά χωριά: Πολλά χωριά που προϋπήρχαν της Οθωμανοκρατίας και εξισλαμίστηκαν φέρουν ονόματα αγίων, όπως Άγιος Συμεών, Άγιος Ευστάθιος, Άγιο Αντρονικούδι και άλλα

Ποια ήταν αυτά τα χωριά τα οποία κάτω από την τυραννία των Οθωμανών εξισλαμίστηκαν και οι κάτοικοί τους αρχικά διαβιούσαν ως κρυπτοχριστιανοί, ή λινοβάμβακοι όπως αναφέρονται στην Κύπρο; Είναι συγκλονιστικό και συνάμα τραγικό το γεγονός ότι οι κάτοικοι κάποιων από αυτά τα χωριά έως σήμερα μιλούν την ελληνική και διατηρούν έθιμα και παραδόσεις των ορθόδοξων Κυπρίων. Σημειώνουμε ενδεικτικά ότι η ωραία και μάλλον βυζαντινή συνήθεια, το θυμίαμα ξερών φύλλων ελιάς για ευλογία και αποτροπή του κακού, συνηθιζόταν μέχρι πρότινος και ίσως εξακολουθεί το έθιμο αυτό να υπάρχει στο χωριό Γαληνόπωρνη. Οι γυναίκες του χωριού αυτού συνήθιζαν, όταν ζύμωναν, να χαράσσουν επάνω στα ψωμιά που έφτιαχναν το σχήμα του σταυρού. Υπάρχει, φαίνεται, πάντοτε και η κυτταρική μνήμη. Πρόσφατα υπέργηρος Τουρκοκύπριος από το χωριό Πλατανισσός υπαγόρευσε σε κάποιο φίλο σε άπταιστη κυπριακή διάλεκτο δημώδη άσματα και ερωτικά δίστιχα.

Σε αυτά τα χωριά, επίσης, υπάρχουν ερείπια εκκλησιών, αλλά και στα χωριά που κάθε ίχνος εξέλιπε η προφορική παράδοση διέσωσε στοιχεία για ναούς και σε ποιους αγίους ήταν αφιερωμένοι. Στο περασμένο δημοσίευμά μας αναφερθήκαμε σε πέντε εκκλησίες που υπήρχαν στη Γαληνόπωρνη. Στην Κορόβεια, γειτονικό χωριό με τη Γαληνόπωρνη και τον Άγιο Συμεών, υπάρχουν ερείπια ναού αφιερωμένου στην Αγία Βαρβάρα. Στην Πλατανισσό υπήρχε ναός αφιερωμένος στην Παναγία, ο οποίος σιγά-σιγά με τον εξισλαμισμό των κατοίκων καταστράφηκε. Ναός υπήρχε επίσης στην Αυγολίδα, η οποία στις βενετικές πηγές αναφέρεται ως Evgalida, αλλά και στο Όβγορος. Η προφορική παράδοση δυστυχώς δεν κατέστη δυνατό να διαδώσει σε ποιους αγίους ήταν αφιερωμένες οι εκκλησίες αυτές. Βενετική πηγή ωστόσο διέσωσε τα ελληνικά ονόματα των υπαλλήλων που υπηρετούσαν στα χωριά αυτά ως τσιβιτάνοι και μπανιέροι. Στην Αυγολίδα κατά τα έτη 1561-1562 υπηρετούσε ο Ζένιος (Ευγένιος) του Κτώρου (Έκτορας) και ως μπανιέρος ο Παρασκευάς του Πόλυ (Πολύδωρου ή Πολύκαρπου) και οι δύο από την Αυγολίδα και με μισθό αντίστοιχα ο καθένας εξήντα και ογδόντα βυζάντια. Στο Όβγορος κατά την ίδια χρονική περίοδο υπηρετούσε ως τσιβιτάνος ο Ζένιος του Πόλη (συνώνυμος με τον συνάδελφό του στην Αυγολίδα) και ως μπανιέρος ο Σέργης του Γιαννά (Ιωάννη) και οι δύο από το Όβγορος και με μισθό πενήντα και εξήντα βυζάντια αντίστοιχα. Εκκλησίες του Αγίου Συμεών και του Αγίου Γεωργίου υπήρχαν στο χωριό Άγιος Συμεών και εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στη Γαλάτεια.

Όπως σημειώσαμε πιο πάνω, στο χωριό Άγιος Συμεών Καρπασίας ετιμάτο τουλάχιστον έως τον εξισλαμισμό των κατοίκων ο Άγιος Συμεών ο Θαυμαστορείτης και υπήρχε στο χωριό ναός αφιερωμένος στον ίδιο άγιο. Η τιμή του Αγίου Συμεών είχε μεταφερθεί στην Κύπρο από τη Συροπαλαιστίνη από πρόσφυγες μετά την πτώση του λατινικού βασιλείου στους Άραβες. Βενετικές πηγές μας αποκάλυψαν στοιχεία για τον εν λόγω ναό και για ανεύρεση το 1559 μεγάλου θησαυρού σε αυτόν, μετά από ένα όραμα που είχε δει ένας χωρικός υποδεικνύοντας τον συγκεκριμένο χώρο. Μεγάλη συγκίνηση μας προκάλεσε το γεγονός όταν πρόσφατα επισκεφθήκαμε το χωριό και ρωτήσαμε κάποιο κάτοικο εάν γνώριζε πού ακριβώς ήταν οικοδομημένος ο ναός του Αγίου Συμεών και αυτός αβίαστα και μάλλον με μεγάλη προθυμία μας υπέδειξε δίπλα στην κατοικία του οικοδομικό υλικό, που δεν ήταν παρά τα ίχνη ερειπίων του ναού και μας είπε σε άπταιστα ελληνικά. «Νά, αυτοί είναι οι θεμελιοί του Αϊ-Συμιού». Εάν οι κάτοικοι του χωριού εξισλαμίστηκαν κατά τον 17ο αιώνα, σύμφωνα με τα γραφόμενα του μοναχού Ακακίου, τι άλλο μπορεί να σημαίνει η συγκεκριμένη πληροφορία που μας έδωσε ο κάτοικος του Αγίου Συμεών σε άπταιστα ελληνικά. Μετά από τρεις και πλέον αιώνες οι κάτοικοι αυτών των χωριών ακόμη και η νεότερη γενιά μιλούν ελληνικά. Αλήθεια, το γεγονός αυτό μπορεί να σημαίνει οτιδήποτε άλλο εκτός από ένα αδιαμφισβήτητο τεκμήριο ότι η καταγωγή αυτών των ανθρώπων είναι ελληνική και το θρήσκευμά τους ήταν κάποτε το ορθόδοξο; Εάν δεν είχαν αυτή την καταγωγή και αυτό το θρήσκευμα δεν θα μπορούσαν να διαφυλάξουν μετά από τρεις και πλέον αιώνες τα ίχνη ερειπίων του Αγίου Συμεών του Θαυμαστορείτη. Και ασφαλώς δεν θα γνώριζαν από τους προγόνους τους πού ήταν οικοδομημένος ο ναός, εάν δεν είχαν ακούσει ή πληροφορηθεί για το παρελθόν του χωριού τους. Ο Άγιος Συμεών μετά την τουρκική εισβολή μετονομάστηκε σε Avtepe, που θα μπορούσε να ερμηνευθεί στα ελληνικά ως Κυνηγόλοφος.

Χωριά που εξισλαμίστηκαν

Οι βενετικοί κατάλογοι που έχουν διασωθεί με τα χωριά της Κύπρου αποτελούν έναν πραγματικό καθρέφτη μέσα στον οποίο αντικατοπτρίζεται η αδιαμφισβήτητη αλήθεια ότι τα χωριά της χερσονήσου τα οποία είναι γνωστά σήμερα ως μωαμεθανικά ήταν προφραγκικοί οικισμοί, δηλαδή βυζαντινοί, και οι κάτοικοί τους ήταν Έλληνες και χριστιανοί. Όλα αυτά τα χωριά προϋπήρξαν της Οθωμανοκρατίας, γεγονός που καταδεικνύει περίτρανα τα προαναφερόμενα. Ποια ήταν όμως αυτά τα χωριά που προϋπήρξαν της Οθωμανοκρατίας και τα οποία σήμερα είναι τουρκοκυπριακά; Οι κάτοικοι δέκα χωριών της Καρπασίας εξισλαμίστηκαν, αφού αναφέρονται ως χωριά με αμιγή μουσουλμανικό πληθυσμό. Η τραγική ειρωνεία είναι ότι κάποια από αυτά τα χωριά φέρουν ονόματα αγίων, όπως Άγιος Συμεών, Άγιος Ευστάθιος, Άγιο Αντρονικούδι, χωριό το οποίο επί Βενετοκρατίας αναφέρεται ως Άγιος Ανδρόνικος του Τρικώμου (San Andronico di Tricomo). Ή φέρουν ελληνικότατα ονόματα όπως Γαλάτεια, Γαληνόπωρνη, Πλατανισσός και άλλα. Αυτά τα δέκα χωριά με μουσουλμανικό πληθυσμό είναι τα εξής: Άγιος Ευστάθιος, Άγιος Συμεών, Αυγολίδα, Γαλάτεια, Γαληνόπωρνη, Κορόβεια, Κρίθκεια, Μονάγρια, Όβγορος και Πλατανισσός. Εννέα χωριά επίσης της Καρπασίας είχαν μεικτό πληθυσμό μέχρι την τουρκική εισβολή το 1974. Πρόκειται για τα χωριά Άγιος Ανδρόνικος, Άγιος Θεόδωρος, Επτακώμη, Κοιλάνεμος, Λειβάδια, Λυθράγκωμη, Μελάναργα, Βασίλι και Κώμη Κεπήρ. Ας σημειωθεί ότι η Κώμη Κεπήρ έως τον 16ο αιώνα στις πηγές σημειώνεται απλώς ως Κώμη και επί Οθωμανοκρατίας μετατράπηκε σε Κώμη kebir (μεγάλη).

Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι στην απογραφή την οποία διενήργησαν οι Οθωμανοί το 1831 σημειώνονται στο διαμέρισμα Καρπασίας συνολικά τριάντα τέσσερα χωριά. Το 1831 έχουμε δέκα χωριά της Καρπασίας με αμιγή μουσουλμανικό πληθυσμό. Στην απογραφή του 1831 παρατηρούμε ότι το χωριό Πλατανισσός δεν έχει αμιγή μουσουλμανικό πληθυσμό, αλλά στο ίδιο χωριό ζουν και τέσσερις ορθόδοξοι, ενώ εβδομήντα τέσσερις είναι μωαμεθανοί. Επίσης το χωριό Βασίλι το 1831 εμφανίζεται με πληθυσμό μωαμεθανών. Το Βασίλι είχε ένδεκα μωαμεθανούς κατοίκους και κανέναν Έλληνα. Ωστόσο στην πρώτη απογραφή των Άγγλων το 1881 ο πληθυσμός του χωριού Βασίλι εμφανίζεται μεικτός, ενώ η Πλατανισσός έχει αμιγή μουσουλμανικό πληθυσμό. Είναι πρόδηλο ότι με την ανάληψη της διοίκησης της Κύπρου από τους Βρετανούς πολλοί κάτοικοι αυτών των χωριών επανήλθαν στο θρήσκευμα των προγόνων τους. Ή ακόμη κάποιοι από αυτούς πολύ πιθανόν να είχαν προηγουμένως εκδιωχθεί γιατί δεν εξισλαμίστηκαν και αργότερα, κατά την Αγγλοκρατία, το κλίμα γι’ αυτούς να ήταν πιο κατάλληλο και να επέστρεψαν στα χωριά τους ή μπορεί και να μετακινήθηκαν σε άλλα χωριά.

Ένα κεφαλοχώρι της χερσονήσου Καρπασίας ήδη από τα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας είναι το χωριό Γαλάτεια με το ελληνικότατο όνομα. Στη Γαλάτεια, όπως τεκμηριώνεται από αρχειακό υλικό προερχόμενο από το Κρατικό Αρχείο της Βενετίας, είχε την έδρα του ο βάιλος Καρπασίας επί Βενετοκρατίας. Το γεγονός αυτό εξηγείται αφού το χωριό αυτό ήταν στο κέντρο της χερσονήσου και ήταν και ένας οικισμός με αρκετά μεγάλο πληθυσμό. Οι κάτοικοι του χωριού πρέπει να εξισλαμίστηκαν τον 17ο αιώνα και ήδη στην απογραφή του 1831 ο πληθυσμός του ήταν εκατόν ένδεκα κάτοικοι μωαμεθανοί. Στη Γαλάτεια μέχρι την τουρκική εισβολή υπήρχαν ερείπια ναού του οποίου τα ίχνη πρέπει να έχουν παντελώς χαθεί. Η προφορική παράδοση ωστόσο διέσωσε, όπως ήδη αναφέραμε, τουλάχιστον σε ποιον άγιο ήταν αφιερωμένος ο ναός στη Γαλάτεια. Οι χριστιανοί κάτοικοι του χωριού Γαλάτεια πριν εξισλαμιστούν εκκλησιάζονταν στον ναό του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, γιατί σ’ αυτόν τον άγιο ήταν αφιερωμένος ο ναός τους. Θα είχε ενδιαφέρον εάν κάποιος μπορούσε να υποδείξει τουλάχιστον πού ήταν οικοδομημένος ο εν λόγω ναός.

Οι Οθωμανοί όταν κατέκτησαν την Κύπρο το 1571 δεν δοκίμασαν να αλλάξουν τα τοπωνύμιά μας, αλλά τα διατήρησαν έστω ελαφρώς παραφθαρμένα, όπως μαρτυρείται στις πηγές. Το έγκλημα αυτό διεπράχθη με την εισβολή και κατοχή του 1974. Σε αυτό το έγκλημα αντιτάσσουμε την ιστορία μας και την προφορική παράδοσή μας. Ευτυχώς στις πηγές του 15ου και 16ου αιώνα και κυρίως σε αυτές που σώζονται σε ξένα αρχεία καταγράφεται η ιστορία των μωαμεθανικών, από τον 17ο αιώνα, χωριών της Καρπασίας, που είχαν αυτή την τραγική μοίρα. Στις ίδιες πηγές διασώζονται, μαζί με τη μακραίωνη ιστορία των χωριών αυτών, τα ελληνικά ονόματά τους και τα ελληνικά ονόματα των κατοίκων τους... Υπάρχουν, τέλος, οι κάτοικοι κάποιων από αυτά τα χωριά που εξακολουθούν να μιλούν τη γλώσσα των προγόνων τους…