Συγγραφέας: Άνα Ζίγκλερ

Σκηνοθεσία: Ανδρέας Αραούζος

Παραγωγή: Alpha Square

Το 1962, το Νόμπελ Ιατρικής απονέμεται σε τρεις άνδρες επιστήμονες –τους Τζέιμς Ουάτσον, Φράνσις Κρικ και Μόρις Ουίλκινς– για τη διατύπωση της θεωρίας η οποία συνέβαλε στην κατανόηση των μοριακών δομών του DNA. Τόσο η θεωρία τους όσο και το βραβείο τούς χάρισαν για πάντα μια θέση στην ιστορία της ανθρωπότητας. Λίγοι, ωστόσο, γνωρίζουν ότι από το τριπλό αυτό σχήμα απουσιάζει ο άνθρωπος του οπoίου η έρευνα οδήγησε τους συγκεκριμένους επιστήμονες στην ιστορική αυτή ανακάλυψη. Η Αγγλίδα βιοφυσικός Ρόζαλιντ Φράνκλιν, κατά τη διετία 1951-1953 καταφθάνει στο King's College για να μελετήσει, μαζί με τον Μόρις Ουίλκινς, τη δομή του DNA. Μέσα από τις κρυσταλλογραφίες της με ακτίνες Χ και συγκεκριμένα την πιο επιτυχημένη εξ αυτών, τη φωτογραφία 51, η Φράνκλιν ανακαλύπτει τη διπλή ελικοειδή μορφή του DNA και τη θέση των φωσφορικών ομάδων στο εξωτερικό της δομής. Η φωτογραφία της Φράνκλιν παρουσιάζεται από τον Ουίλκινς, χωρίς την έγκρισή της, στους Ουάτσον και Κρικ, οι οποίοι, σε μια κούρσα πρωτιάς, προλαβαίνουν να διατυπώσουν πρώτοι το ιστορικό θεώρημα, ενώ η Φράνκλιν πεθαίνει στα 37 της χρόνια από καρκίνο των ωοθηκών.

Μέσα σε αυτό το ιστορικό συγκείμενο, η συγγραφέας Άνα Ζίγκλερ μας μεταφέρει πίσω στον χρόνο και πλάθει μέσα από ένα περίπλοκο, δομικά και αφηγηματικά, κείμενο, το χρονικό της ανακάλυψης, χωρίς, ωστόσο, να περιορίζεται μόνο σε αυτό, αφού μέσα από το κείμενό της αφήνει να διαφανούν τα στοιχεία του χαρακτήρα της Φράνκλιν (η εμμονή με την ακρίβεια, ο φόβος του λάθους, η εσωστρέφεια, η μοναχικότητα, η δυσκολία επικοινωνίας και συνεργασίας με άλλους ανθρώπους), τα οποία, σε συνάρτηση και με το ότι έπρεπε να επιβιώσει μέσα σε ένα καθαρά ανδροκρατούμενο περιβάλλον, της στοίχισαν την πρωτιά, το Νόμπελ, ίσως και την παράταση της ζωής της. Το πρωτότυπο με το έργο της Ζίγκλερ είναι οι πολλαπλές οπτικές μέσα από τις οποίες αφήνει να γίνει η ανασύνθεση των γεγονότων, την οποία αναλαμβάνουν πότε συμφωνώντας εν χορώ και πότε διαφωνώντας και δίνοντας ο καθένας τη δική του εκδοχή, οι πέντε άνδρες που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη ζωή της κατά τη συγκεκριμένη διετία: οι τρεις νομπελίστες, ο βοηθός της Ρέιμοντ Γκόσλιγκ και ο βιοφυσικός που κατάφερε να λυγίσει κάπως την εσωστρέφειά της, Ντόναλντ Κάσπαρ. Οι πέντε άνδρες, σε χρόνο παροντικό, απευθύνονται στο κοινό και λειτουργούν πότε ως αφηγητές και πότε ως κομμάτι της δράσης. Κινούμενοι διαρκώς γύρω από τη Φράνκλιν, την περικυκλώνουν ενώ παίρνουν με τη σειρά τη σκυτάλη της αφήγησης δίνοντας, μέσα από τη συχνά «θολή» μνήμη τους, την προσωπική τους εκδοχή, τόσο των γεγονότων, όσο και του χαρακτήρα της ηρωίδας. Η Φράνκλιν παραμένει στατική σε χώρο και παγιδευμένη στον χρόνο, χωρίς να έχει απευθείας επαφή με το κοινό. Παρακολουθώντας τη Φράνκλιν εν δράσει, ο θεατής καλείται να σφραγίσει μέσα του τη δική του εκδοχή, με τα προσωπικά του ερωτηματικά και αμφιβολίες που εν τέλει εγείρει η εκδοχή της Ζίγκλερ.

Κερδισμένη παράσταση: Η σκηνοθεσία του Ανδρέα Αραούζου κινείται με ευρηματικότητα η οποία αναδεικνύει τις δομικές και αφηγηματικές ιδιαιτερότητες του κειμένου

Η σκηνοθεσία του Ανδρέα Αραούζου κινείται με ευρηματικότητα η οποία αναδεικνύει τις δομικές και αφηγηματικές ιδιαιτερότητες του κειμένου, ενώ κατορθώνει να δημιουργήσει εστίες δράσης σε ένα κείμενο στατικό που βασίζεται κυρίως στον λόγο, μέσα από τον τρόπο που τοποθετεί επί σκηνής τους ηθοποιούς του και μέσα από τη μεταξύ τους αλληλεπίδραση. Οι πέντε άνδρες ηθοποιοί τοποθετούνται απέναντι και γύρω από το εργαστήρι της Φράνκλιν, ενώ συχνά απευθύνονται στο κοινό, παίρνουν θέση μαζί του στην πλατεία και μπαίνουν οι ίδιοι μέσα στη δράση. Το αφαιρετικό σκηνικό της Έλενας Κατσούρη θέτει στο κέντρο τον βασικό χώρο δράσης (το εργαστήρι της Φράνκλιν με τον ρεαλιστικό εξοπλισμό του), ενώ έξω από αυτόν, τα ελάχιστα αντικείμενα καθορίζουν και μεταμορφώνονται σε όλους τους υπόλοιπους χώρους οι οποίοι απαιτούνται από το κείμενο. Το γεγονός βέβαια ότι όλοι οι ηθοποιοί βρίσκονται διαρκώς στη σκηνή ενώ συχνά υπάρχει είτε παράλληλη δράση, είτε πάγωμα της δράσης, δημιουργεί αναπόφευκτα κάποιες στιγμές υποκριτικής αμηχανίας. Η διαχείριση του χώρου βρίσκει πολύτιμο συνεργάτη τους λειτουργικούς φωτισμούς του Βασίλη Πετεινάρη, ενώ οι προβολές δίνουν μια κινηματογραφική αισθητική στην παράσταση, δημιουργώντας, παράλληλα, τη δράση που συχνά απουσιάζει από το κείμενο. Σε αυτή την κινηματογραφική αισθητική παραπέμπει και η μουσική του Γιώργου Κολιά η οποία, ωστόσο, λειτουργεί προς αυτή την κατεύθυνση μόνο στο τέλος, όταν παρουσιάζεται η αγωνιώδης πορεία προς την ανακάλυψη και η μάχη των ηρώων με τον χρόνο. Στις υπόλοιπες περιπτώσεις και ιδιαίτερα στο πρώτο μισό του έργου, η καταχρηστική παρουσία του επαναληπτικού και μονότονου μουσικού μοτίβου σε αχρείαστα υψηλή ένταση, απλά δυσκόλευε το έργο των ηθοποιών, αφού σε πολλές περιπτώσεις ο θεατής δεν μπορούσε να ακούσει καθαρά τον λόγο τους.

Σε ένα τέτοιο έργο –όπως και στα περισσότερα έργα της Alpha Square– η επιτυχία της παράστασης εξαρτάται πρωτίστως από τις ερμηνείες των ηθοποιών. Και στην προκειμένη περίπτωση οι έξι ρόλοι δείχνουν να είναι σχεδόν ίσης αξίας, με τον καθένα να φέρει τον δικό του βαθμό δυσκολίας. Ο Φώτης Αποστολίδης και ο Πάνος Μακρής δίνουν ένα απολαυστικό δίδυμο των επιστημόνων Κρικ και Ουάτσον (παρά το γεγονός ότι το κείμενο της Ζίγκλερ παρουσιάζει μια υποτιμημένη οπτική των δύο επιστημόνων), με καλή σκηνική χημεία, σωματική και λεκτική επικοινωνία και ισορροπημένες δόσεις χιούμορ. Ο Γιάννης Καραούλης, παρά την υπερβολή στη σωματική κινητικότητα και τη συστολή, κατορθώνει να δώσει μια πειστική εικόνα του ανθρώπου που μπόρεσε να αγγίξει συναισθηματικά τη Φράνκλιν. Ο Ηρόδοτος Μιλτιάδους στον, γραφικά δοσμένο από τη συγγραφέα, ρόλο του βοηθού Ρέιμοντ Γκόσλιγκ, δίνει με χιούμορ και αυτοσαρκασμό τη σκληρότητα και την απομυθοποίηση του χώρου της επιστήμης. Η Παναγιώτα Παπαγεωργίου κτίζει μέσα από τη δουλεμένη ερμηνεία της μια πολύ πειστική Ρόζαλιντ Φράνκλιν, υπερτονίζοντας, όπως και το ίδιο το κείμενο, τη σκληρή πλευρά της, δίνοντας, έτσι, μια μονοδιάστατη πλευρά της ετερόκλητης και πολυσχιδούς ηρωίδας. Στους μεγάλους μονολόγους δείχνει να παρασύρεται από τον θυμό και την ανάγκη της ηρωίδας για περιχαράκωση των κεκτημένων της, ενώ είναι πιο πειστική στο τέλος, όπου και η ηρωίδα γίνεται πιο ευάλωτη, πιο συναισθηματική, πιο ανθρώπινη. Το παράδοξο είναι ότι, όπως η πραγματική Φράνκλιν επισκιάστηκε από τη φήμη των ανδρών συναδέλφων της, έτσι και στην παράσταση, έχω την αίσθηση ότι ώς έναν βαθμό ο πρωταγωνιστικός ρόλος της Παναγιώτας Παπαγεωργίου επισκιάζεται από τις ανδρικές παρουσίες και, κυρίως, την εξαιρετική ερμηνεία του Ανδρέα Τσέλεπου στον ρόλο του Μόρις Ουίλκινς, η οποία συγκεντρώνει, αναπόφευκτα, την απόλυτη προσοχή των θεατών. Οι κινήσεις του σώματός του, οι εκφράσεις του προσώπου του, η τονικότητα της φωνής του είναι τόσο καλά δουλεμένα και εναρμονισμένα, που δίνουν με απόλυτη φυσικότητα τη συστολή, την εγκράτεια, τα ξεσπάσματα, τον θυμό, την απογοήτευση, τις αντιφάσεις και την εσωτερική πάλη του ήρωα, αποτυπώνοντας σκηνικά τον πιο ολοκληρωμένο χαρακτήρα του έργου.

Η μετάφραση της Ανθής Ζαχαριάδου –παρά τον λεκτικό ακαδημαϊσμό που προσέδωσε κυρίως στους μονολόγους της Φράνκλιν, γεγονός που δυσκόλευε ώς έναν βαθμό τη φυσική ροή του λόγου– απέδωσε με ευστοχία και σύγχρονο λόγο ένα ιδιαίτερα απαιτητικό κείμενο, κυρίως λόγω των περίπλοκων επιστημονικών όρων που χρησιμοποιεί. Αν και το κείμενο της Ζίγκλερ αναπόφευκτα γέρνει προς το επιστημονικό κομμάτι της ιστορίας αποκτώντας, έτσι, την αισθητική του ντοκιμαντέρ που συχνά αφήνει αναπάντητα ερωτηματικά και ανολοκλήρωτους χαρακτήρες, ωστόσο, έρχεται να επανορθώσει, μέσα από την τέχνη, μια αδικημένη μορφή της επιστήμης και της ιστορίας. Και η παράσταση του Ανδρέα Αραούζου κερδίζει πρωτίστως για τον λόγο αυτό, ενώ μέσα από τις πολλαπλές εκδοχές που βλέπουμε και ακούμε επί σκηνής, επιβεβαιώνει αυτό ακριβώς που δηλώνει επί σκηνής η ίδια η Φράνκλιν, ότι «τίποτα δεν είναι μόνο ένα πράγμα».