Πώς αλήθεια ο Στρόβολος από ένα βασιλικό φέουδο πέρασε αρχικά σε έναν Καταλανό και στη συνέχεια σε έναν Έλληνα από την Κορώνη;

Πρόσφατα δύο δημοσιεύματά μας σ' αυτήν εδώ τη στήλη ήταν αφιερωμένα στην ιστορία του Στροβόλου. Το ένα δημοσίευμα είχε θέμα "Ιστορικές ειδήσεις για τον Στρόβολο" και το άλλο είχε θέμα "Ο Φράγκος βασιλιάς Ερρίκος Β' Lusignan και ο Στρόβολος". Στα δύο αυτά δημοσιεύματα εξετάστηκαν το όνομα, η τοπογραφία του οικισμού και η ανάπτυξή του από τη Φραγκοκρατία έως σήμερα εξαιτίας της γειτνίασής του με την πρωτεύουσα και παρουσιάστηκε και σχολιάστηκε η σχέση του βασιλιά Ερρίκου Β' Lusignan με τον Στρόβολο. Ο βασιλιάς συνήθιζε να πηγαίνει στη βασιλική κατοικία που είχε οικοδομηθεί στον Στρόβολο για αναψυχή και για κυνήγι και στην ίδια κατοικία έτυχε να αφήσει την τελευταία του πνοή. Η σχέση του εν λόγω βασιλιά με τον Στρόβολο και η ύπαρξη στον ίδιο οικισμό βασιλικής κατοικίας υπήρξαν και οι ουσιαστικοί λόγοι εξαιτίας των οποίων απαντά ο Στρόβολος στις πηγές της Φραγκοκρατίας. Το σημερινό επίσης δημοσίευμά μας έχει ως θέμα την ιστορία του Στροβόλου και συγκεκριμένα τους φεουδάρχες του και πώς από βασιλικό φέουδο πέρασε σε δύο ευνοούμενους του τελευταίου Φράγκου βασιλιά της Κύπρoυ, Ιακώβου Β' Lusignan. Στη συνέχεια γίνεται αναφορά και σχολιασμός ποιοι ήταν οι φεουδάρχες του Στροβόλου επί Φραγκοκρατίας και σε ποιον από τους δύο ευνοούμενούς του ο βασιλιάς είχε παραχωρήσει τον οικισμό ως φέουδο κληρονομικό και απαλλαγμένο παντελώς από δασμούς και φόρους. Τέλος σχολιάζεται πώς ο Στρόβολος και σε ποια οικογένεια επί Βενετοκρατίας πέρασε ως κληρονομικό φέουδο. Πώς αλήθεια ο Στρόβολος από ένα βασιλικό φέουδο πέρασε αρχικά σε έναν Καταλανό και στη συνέχεια σε έναν Έλληνα από την Κορώνη; Και οι Καταλανοί ποια σχέση είχαν με την Κύπρο, αφού όπως παρατηρούμε κατά τον 15ο αιώνα εγκαθίστανται και άλλες οικογένειες από την Καταλωνία, αλλά και από τη Σικελία και την Κάτω Ιταλία και αποκτούν μία ισχυρή θέση στο βασίλειο της Κύπρου; Κατέχουν οι ίδιοι επίσης υψηλές θέσεις και ταυτόχρονα ολόκληρα χωριά ως φέουδα. Όπως αποδεικνύεται, το αίτιο όλων των πιο πάνω για την εγκατάσταση Ισπανών και κυρίως Καταλανών, Σικελών, Ναπολιτάνων ακόμη και Μαμελούκων στην Κύπρο και η ισχυροποίησή τους στο βασίλειο, αφού κατείχαν τίτλους και φέουδα, οφείλεται στον τελευταίο Φράγκο βασιλιά της Κύπρου, Ιάκωβο Β' Lusignan. Ως γνωστό ο Ιάκωβος Β' Lusignan, νόθο παιδί του βασιλιά Ιωάννη Β' Lusignan, που είχε αποκτήσει με μία ερωμένη του, την Ελληνίδα Μαρία από την Πάτρα, σφετερίστηκε το στέμμα του βασιλείου από τη νόμιμη βασίλισσα και ετεροθαλή αδελφή του, Καρλόττα Lusignan. Το γεγονός αυτό είχε εύλογα διχάσει την άρχουσα κοινωνία της Κύπρου αφού κάποιοι έμειναν πιστοί στη νόμιμη βασίλισσα και άλλοι στήριξαν τον σφετεριστή. Αυτός για να σχηματίσει μια ομάδα ανθρώπων γύρω του και να ισχυροποιήσει τη θέση του προσελάμβανε στην υπηρεσία του πλοιοκτήτες, εμπόρους ή ακόμη και τυχοδιώκτες από τη Δύση, που αγκυροβολούσαν για διάφορους λόγους στα λιμάνια της Κύπρου. Σε όλους αυτούς παραχωρούσε τίτλους κληρονομικούς αλλά και πλούσια φέουδα. Με αυτό τον τρόπο στη συνέχεια και ο Στρόβολος από βασιλικό φέουδο πέρασε στην ιδιοκτησία ενός Καταλανού και ακολούθως στην ιδιοκτησία ενός Έλληνα. Η τελευταία παραχώρηση του Στροβόλου ήταν κληρονομική και απαλλαγμένη από κάθε φόρο. Το γεγονός αυτό διέσωσε και μας κληροδότησε νέα στοιχεία για την ιστορία του Στροβόλου επί Βενετοκρατίας.

Οι φεουδάρχες

Η παραχώρηση φέουδων, τίτλων και αξιωμάτων άρχισε μόλις το 1464 όταν ο Ιάκωβος σφετερίστηκε το στέμμα συμπράττοντας με τους Μαμελούκους της Αιγύπτου, οι οποίοι τον ενίσχυσαν στρατιωτικά ώστε να πετύχει τον σκοπό του. Τότε, μεταξύ άλλων, ο τελευταίος Φράγκος βασιλιάς της Κύπρου είχε παραχωρήσει και τον Στρόβολο στον Ντιέγκο Βιττόρια και λίγο μετά το ίδιο φέουδο το είχε παραχωρήσει στον Δημήτριο από την Κορώνη (Da Coron). Για τον Καταλανό Ντιέγκο Βιττόρια ελάχιστα στοιχεία γνωρίζουμε, αφού μόνο σε δύο πηγές απαντά το όνομά του. Γύρω στο 1464, σύμφωνα με όσα αναφέρει ο ιστορικός Φλώριος Βουστρώνιος, ο τελευταίος Φράγκος βασιλιάς της Κύπρου παραχώρησε στον Ντιέγκο Βιττόρια τον Στρόβολο που έως τότε αποτελούσε βασιλικό φέουδο. Επίσης, έχει διασωθεί ένα έγγραφο με ημερομηνία 24 Φεβρουαρίου του έτους 1469, στο οποίο μαρτυρείται ότι ο Ντιέγκο Βιττόρια ήταν κυβερνήτης της γαλέρας του βασιλιά. Προκαλεί ερωτηματικά το γεγονός, σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Φλώριος Βουστρώνιος, ότι ο Στρόβολος μαζί με το χωριό Καπούτι παραχωρείται από τον βασιλιά στον Δημήτριο από την Κορώνη, ενώ στη συνέχεια γίνεται μνεία ότι ο Στρόβολος παραχωρήθηκε στον Ντιέγκο Βιττόρια. Ο Φλώριος Βουστρώνιος γεννήθηκε και έζησε τον 16ο αιώνα και οι παραχωρήσεις αυτές είχαν γίνει κατά τον 15ο αιώνα, γύρω στα 1464. Πολλές φορές ένα φέουδο μπορούσε να παραχωρηθεί σε δύο άτομα τα οποία εύλογα θα διαμοίραζαν τα εισοδήματά του. Ίσως, στη συγκεκριμένη περίπτωση, επειδή ο Ντιέγκο Βιττόρια διορίστηκε κυβερνήτης της βασιλικής γαλέρας, ολόκληρος ο Στρόβολος να έμεινε στον Δημήτριο από την Κορώνη. Ωστόσο ένα είναι βέβαιο, ότι ο Στρόβολος παρέμεινε φέουδο έως το τέλος της βενετικής κυριαρχίας στη μεγαλόνησο, στους κληρονόμους του Δημητρίου από την Κορώνη.

Προτού η Κύπρος περάσει στην εξουσία των Οθωμανών, φεουδάρχες του Στροβόλου ήταν ο Ντιέγκο Βιττόρια, ο Δημήτριος από την Κορώνη της Μεσσηνίας και ο Πέτρος Παλόλ, με καταγωγή από την Καταλωνία

Ας σημειωθεί ότι στο αρχείο του Βατικανού απαντά ένα έγγραφο του 1468, στο οποίο αναφέρεται ότι αρχικά είχε παραχωρηθεί στον Δημήτριο από την Κορώνη το Επισκοπειό, αλλά ο ίδιος προτίμησε να το δώσει πίσω και να πάρει τον Στρόβολο και το Καπούτι. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι οι Βενετοί αργότερα αναγνώρισαν τις δωρεές σε φέουδα του βασιλιά Ιάκωβου Β' Lusignan, οι οποίες μάλιστα ήταν φοροαπαλλαγμένες και ίσχυαν και κληρονομικά. Το ίδιο είχε συμβεί και στην περίπτωση του Δημητρίου από την Κορώνη. Ποιος ήταν αλήθεια αυτός ο περιβόητος Δημήτριος από την Κορώνη που έλαβε ως φέουδο τον Στρόβολο και τον κληρονόμησαν οι απόγονοί του και κάποιοι από αυτούς εγκαταστάθηκαν μετά την πτώση της Κύπρου στους Οθωμανούς στη Βενετία; Πρόκειται για ευγενούς καταγωγής Έλληνα που έζησε επί βασιλείας Καρλόττας και Ιακώβου Lusignan, αλλά και επί Αικατερίνης Κορνάρο και στα πρώτα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας. Ήταν ένθερμος οπαδός αρχικά της Καρλόττας και κατείχε τον υψηλό για την εποχή τίτλο του καπιτάνου της Πεντάγυιας. Αργότερα, όμως, πέρασε στους οπαδούς του βασιλιά Ιακώβου Β' και κατόρθωσε να κυριεύσει το φρούριο της Πάφου και ο βασιλιάς τον αντάμειψε παραχωρώντας του τον τίτλο του διοικητή της Πάφου.

Ο φεουδάρχης του Στροβόλου ένεκα της οικονομικής του ευρωστίας είχε τη δυνατότητα να γίνει και κτήτορας της εκκλησίας της Παναγίας της Ελεούσας της Ποδίθου στη Γαλάτα, όπως εύγλωττα αναφέρεται σε επιγραφή κάτω από τοιχογραφία, στην οποία εικονίζεται ο δωρητής και η σύζυγός του, καθώς και ένα ζευγάρι άλλο, που ταυτίζεται αναμφίβολα με τη θυγατέρα του και τον σύζυγό της. Έτσι μέχρι σήμερα υπάρχουν τα ίχνη του φεουδάρχη του Στροβόλου στη μονή της Ποδίθου στη Γαλάτα, αφού εικονίζεται με τη σύζυγο, τη θυγατέρα και τον γαμπρό του. Υπάρχει, επίσης και το οικόσημο του φεουδάρχη και αναφέρεται και το όνομά του στην κτητορική επιγραφή. Επακριβώς στην εν λόγω επιγραφή αναγράφεται: "οικοδομήθη ο θείος και πάνσεπτος ναός ούτος της υπεραγίας Θεοτόκου Ελεούσης τη εχρονία του Χριστού 1502 δι' εξόδου και πολλού πόθου κιρού μισέρ Δημήτρη Δα Κορόν μετά της συμβίου αυτού Ελένης και κτητόρων της αγίας μονής ταύτης και οι αναγινώσκοντες αυτών εύχεσθε και μακαρίσατε αυτούς διά τον Κύριον αμήν και των τέκνων αυτών... μνήσθητι κύριε μετά των αγίων σου... και μακαρίσατε αυτούς διά τον Κύριον". Κάτω από την κτητορική επιγραφή υπάρχει το οικόσημο του Δημητρίου από την Κορώνη και αποτελείται από τρία αστέρια αργυρόχροα σε βάση κυανή. Επίσης παρουσιάζεται και το οικόσημο του άλλου ζεύγους, δηλαδή της θυγατέρας και του γαμπρού του Δημητρίου από την Κορώνη. Οι βενετικές πηγές μάς αποκάλυψαν και την ταυτότητα του γαμπρού του Δημητρίου από την Κορώνη όταν το 1533 περίπου ζήτησε φοροαπαλλαγή για τα φέουδα, τα οποία είχε κληρονομήσει από τον πεθερό του. Έτσι, γαμπρός του Δημητρίου από την Κορώνη ή μάλλον ο φεουδάρχης πλέον του Στροβόλου κατά τη Βενετοκρατία ήταν ο Πέτρος Παλόλ (Pietro Palol).

Ο παππούς και ομώνυμος του Πέτρου Παλόλ ήταν ο ευνοούμενος του τελευταίου Φράγκου βασιλιά και του είχαν παραχωρηθεί επίσης δύο χωριά στη Μόρφου, η Αυλώνα και τα Παλιομάσσαρα. Ο παππούς του φεουδάρχη του Στροβόλου ήταν διοικητής της Πάφου και οπαδός της βασίλισσας Καρλόττας και την ακολούθησε όταν κατέφυγε στην Κερύνεια και ο Πιέρ Εμπαλώ, όπως αναφέρεται από τον Γεώργιο Βουστρώνιο. Η οικογένεια Παλόλ ήταν από την Καταλωνία και συνδέθηκε με επιγαμίες με τις οικογένειες Στράμπαλη, Φλάτρο, Αττάρ, αλλά και τους Lusignan. Ο ίδιος φεουδάρχης ωστόσο τεκμηριώνεται ότι κατείχε και ως φέουδο το χωριό Ατσάς Σολέας, το οποίο χάθηκε με την πάροδο των ετών.

Κατά την πτώση της Λευκωσίας στους Οθωμανούς αιχμαλωτίστηκαν ο Γάσπαρης Παλόλ και ο Φοίβος Παλόλ, καθώς και κάποια άλλα μέλη της οικογένειας και μετά την απελευθέρωσή τους εγκαταστάθηκαν στη Βενετία. Ενδιαφέρουσα είναι η ιστορία μιας απογόνου της οικογένειας Παλόλ που αιχμαλωτίστηκε κατά τον πόλεμο της Κύπρου (1570-1571) και μετά την απελευθέρωσή της κατέφυγε και αυτή στη Βενετία.

Αυτοί ήταν λοιπόν οι φεουδάρχες του Στροβόλου: ο Ντιέγκο Βιττόρια, ο Δημήτριος από την Κορώνη της Μεσσηνίας και ο Πέτρος Παλόλ, με καταγωγή επίσης από την Καταλωνία. Φαίνεται ότι ο Πέτρος Παλόλ, ή πολύ πιθανόν στη συνέχεια κάποιος απόγονός του, υπήρξαν οι τελευταίοι φεουδάρχες του Στροβόλου επί Βενετοκρατίας, πριν η Κύπρος περάσει στην εξουσία των Οθωμανών.


ΛΕΖΑΝΤΑ: H εκκλησία της Παναγίας Ελεούσας Ποδίθου στη Γαλάτα, της οποίας κτήτορας υπήρξε ο φεουδάρχης του Στροβόλου Δημήτριος από την Κορώνη.