Του Βαγγέλη Γέττου

Αυτές τις μέρες, τυχαίνει να συμμετέχω σε μία παράσταση στην μαγική αυλή του Εθνολογικού Μουσείου- Οικία Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου. Η συγκυρία αυτή στάθηκε αφορμή  για να επανέλθει στη μνήμη μου η ανεκδιήγητη προσπάθεια, πριν από κάποιους μήνες, του αδηφάγου Αρχιεπισκόπου Κύπρου να μετατρέψει το Εθνολογικό Μουσείο σε Εκκλησιαστικό. Η μαζική κινητοποίηση πολιτών ενός ευρέως πολιτικού φάσματος αλλά ακόμα και πολιτικών του ΔΗΣΥ, απέτρεψε αυτό το έγκλημα σε βάρος της πολιτισμικής κληρονομιάς όχι μόνο της Κύπρου, αλλά, θα τολμούσα να πω, και της Ευρώπης, αν όχι όλου του κόσμου.

Άλλωστε, ένα κοσμικό μνημείο, όπως η απαράμιλλης αρχιτεκτονικής, πολιτισμικής, ιστορικής, κοινωνιολογικής, ανθρωπολογικής και εν τέλει οικουμενικής αξίας Οικία Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου, δεν αποτελεί ιδιοκτησία κανενός κράτους (βλ. κυπριακού), κανενός θεσμού (βλ. Εκκλησία, Ιδρύματα κτλ), κανενός γενικά. Τα μνημεία οικουμενικής σημασίας ανήκουν στην ανθρωπότητα, και η ανθρωπότητα δεν έχει μόνο παρελθόν και παρόν αλλά κυρίως μέλλον. Ούτως η άλλως, η ηθική κατοχύρωση στη συλλογική συνείδηση ενός μνημείου ως οικουμενικού προηγείται συνήθως της κανονιστικής πιστοποίησής του από την UNESCO ή όποιο άλλο οργανισμό.

Ας αναλογιστούμε ξανά την πρόθεση του Αρχιεπισκόπου να συλήσει το Εθνολογικό Μουσείο και ας την συγκρίνουμε με τον φονταμενταλιστικό αναθεωρητισμό του συστήματος Ερντογάν επ’ αφορμή της μετατροπής της Αγιάς Σοφιάς σε τζαμί. Αναρωτιέμαι πραγματικά πού είναι η διαφορά.

Ενδεχομένως κάποιοι/ες να αντιτείνουν ότι ο ρασοφόρος businessman δεν θέλησε να μετατρέψει το Εθνολογικό Μουσείο σε εκκλησία αλλά σε μουσείο άλλου περιεχομένου. Η απάντηση είναι ότι η Οικία Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου έχει τόση σχέση με την εκκλησιαστική ιστορία όσο και το Αρχαιολογικό Μουσείο Κύπρου. Η Εκκλησία της Κύπρου προσπάθησε να προσεταιριστεί για μια ακόμα φορά γεγονότα, περιστατικά και Ιστορία που δεν έχουν σχέση με αυτή. Μάλλον το αντίθετο ισχύει: ο Κορνέσιος, όντας χριστιανός αξιωματούχος της τοπικής οθωμανικής εξουσίας, αποτέλεσε μέχρι ενός σημείου και μέχρι κάποιο βαθμό ένα παράδειγμα πολυπολιτισμικότητας και ανεξίθρησκης κοινωνικής κινητικότητας.

Ωστόσο, όντας τακτικός θαμώνας της περιοχής, από την οδό  Τρικούπη μέχρι τον Κορνέσιο και από την Αρχιεπισκοπή μέχρι την Αξιοθέα, παρατηρώ ότι η προσπάθεια πολιτισμικής άλωσης του Εθνολογικού Μουσείο δεν είναι παρά μια παρωνυχίδα ενός πολύ ευρύτερου σχεδιασμού χριστιανορθόδοξης επιβολής στην Παλιά Λευκωσία. Οι ενδείξεις είναι εξόφθαλμες. Π.χ. το ‘’ελέω θεού’’ parking (εξ όσων έχω πληροφορηθεί ανήκει στην Εκκλησία) με την περίεργη επιγραφή ‘’Zypern’’ στα γερμανικά απέναντι από τον Κορνέσιο και τα άλλα κτίρια χαρακτηριστικής κυπριακής αρχιτεκτονικής, αποτελεί ένα κραυγαλέο παράδειγμα αδιαφορίας για τον περιβάλλοντα αρχιτεκτονικό χώρο.

Λίγο πιο πίσω, ανεγείρεται με εντατικούς ρυθμούς ο νέος ναός της Αρχιεπισκοπής, ένα ακόμα τσιμεντένιο τέρας "μοντέρνου’’ εκκλησιαστικού ρυθμού που σαν προφανή στόχο έχει να υπερκεράσει σε εντυπώσεις και όγκο το πανέμορφο στολίδι της παλιάς πόλης, το τζαμί Omerye καθώς και το ομώνυμο χαμάμ παραδίπλα. Το φαραωνικό, περίκλειστο σαν θησαυροφυλάκιο μέγαρο της Αρχιεπισκοπής, φαίνεται, δεν αρκεί για να δοξαστεί ο εκπρόσωπος του θεού στην Κύπρο. Η τσιμεντοποίηση, αντί της ανάδειξης, μιας από τις πιο χαρακτηριστικές και ιστορικές τοποθεσίες της Κύπρου από την επίσημη Εκκλησία αναδεικνύει με τον πιο περίτρανο τρόπο τον χλευασμό της για την πολιτιστική και πολιτισμική παρακαταθήκη της ιστορικής γειτονιάς.

Όχι ότι αυτή η στάση εκπλήσσει: ανέκαθεν η ορθόδοξη τάση ήταν αυτή της απάλειψης των μνημείων της προτέρας θρησκευτικής και κοινωνικής κατάστασης. Τα παραδείγματα πλείστα: από την καταστροφή αρχαίων ναών επί αυτοκράτορα Θεοδοσίου μέχρι το κλείσιμο τζαμιών μετά την ελληνική ανεξαρτησία του 1830, τη μη μετατροπή τους σε μουσεία και, περιστασιακά, την καταστροφή μουσουλμανικών μνημείων κ.ά. Ό,τι δηλαδή συνέβη και με τον Αττίλα στην Κύπρο υπό άλλες συνθήκες και ιστορικές συγκυρίες αλλά και στην υπόθεση της Αγίας Σοφίας.

Βεβαίως, όσον αφορά την παραπάνω σύγκριση, πρέπει να έχουμε κατά νου ότι οι ορθόδοξες Εκκλησίες ουδόλως ενδιαφέρονται για τον κοσμικό και οικουμενικό χαρακτήρα της Αγίας Σοφίας. Οι καμπάνες που ήχησαν πένθιμα στην Ελλάδα ήταν το σήμα ότι ο ανώτερος κλήρος κόπτεται μόνο για την διατήρηση και την αναζωπύρωση της Μεγάλης Ιδέας που, ειρήσθω εν παρόδω, κατακρεουργήθηκε στα πεδία των μαχών στην Μ. Ασία το 1921-1922.

Άλλωστε, την αδιαφορία της για τα πραγματικά κοινωνικά προβλήματα, για την ίδια την κοινωνία, την κοινωνική μόρφωση και τον πολιτισμό, η Εκκλησία σε Ελλάδα και Κύπρο την συνόψισε με τον πλέον παρανοϊκό τρόπο όταν εν μέσω έκρηξης της πανδημίας επέμενε μέχρι τελευταία στιγμή στον ελεύθερο εκκλησιασμό και την μετάληψη.

Και τελικά, το ερώτημα που ανακύπτει με ένταση δεν είναι άλλο από το εξής: σε μια φάση όξυνσης των ελληνοτουρκικών και των στρεβλώσεων στο Κυπριακό, σε μια φάση εθνικιστικής αναδίπλωσης σε όλο τον πλανήτη, γιατί η Εκκλησία, ο θεωρητικά θεματοφύλακας της άδολης αγάπης, αλληλοκατανόησης και προστασίας των αδυνάμων, επιδεικνύει και πάλι τους κυνόδοντές της; Και καλό είναι, όσοι και όσες προβληματιζόμαστε από όλα τα παραπάνω, να μην θέτουμε αυτό το ερώτημα ρητορικά αλλά όλο και πιο δυναμικά, απαιτώντας απαντήσεις.