Το παρόν δημοσίευμα αναφέρεται στα πλούσια στοιχεία που μας προσέφερε η αρχειακή έρευνα σχετικά με μια εντολή του Σεβαστιανού Venier, γενικού προνοητή και σύνδικου Κύπρου, κατά τα έτη 1557-1559. Πρόκειται για ενδιαφέροντα στοιχεία τα οποία αναφέρονται στην απογραφή του πληθυσμού των κατοίκων των χωριών της Κύπρου αλλά και των ζώων, που πραγματοποιήθηκε κατόπιν εντολής του γενικού προνοητή και σύνδικου Κύπρου Σεβαστιανού Venier.

Η σχετική εντολή του προνοητή το 1558 για την απογραφή, το αποκαλούμενο «πρακτικό», σύμφωνα με τον βυζαντινό όρο που είχαν κληρονομήσει οι Φράγκοι και στη συνέχεια οι Βενετοί στην Κύπρο, μας προσέφερε άγνωστα στοιχεία κατά τη δεδομένη εποχή για τους διοικητές των επαρχιών της Κύπρου. Το πρακτικό συνήθως ήταν εργασία των δύο Βενετών συμβούλων και εδώ παρατηρούμε να κοινοποιείται εντολή του γενικού προνοητή στους κατά τόπους καπιτάνους, τσιβιτάνους και βαΐλους για το εν λόγω έργο. Στις 11 Ιουλίου 1558 δόθηκε η εντολή του Σεβαστιανού Venier για να γίνει η απογραφή όλων των κατοίκων μαζί με τα γυναικόπαιδα σε κατηγορίες καθώς και καταμέτρηση όλων των ζώων. Οι κατά τόπους διοικητές απάντησαν στον γενικό προνοητή και οι απαντήσεις τους μας αποκαλύπτουν, εκτός από τη δραστηριότητα και το έργο του ίδιου του Βενετού αξιωματούχου, και πλούσια προσωπογραφικά στοιχεία για τους εν λόγω διοικητές.

Στην εντολή του προνοητή είχε απαντήσει πρώτος με κάθε ευπείθεια, στις 4 Νοεμβρίου 1558, ο βάιλος Καρπασίας Καίσαρας da Milo ότι θα εκτελούσε με κάθε προσοχή την απογραφή των κατοίκων των χωριών της χερσονήσου όσο και των ζώων του διαμερίσματος. Ίσως να πρόκειται για τη μοναδική πηγή στην οποία αναφέρεται ο βάιλος αυτός της Καρπασίας. Έως τώρα μεταξύ άλλων γνωρίζαμε τους εξής βαΐλους Καρπασίας: Danti de Domenigo, Μάρκο di Domenigo, Dottor, Πέτρο Valderio, Φραγκίσκο Καλλέργη, Ματθαίο Colti, Νικόλαο Νεγρεπόντη κ.ά.

11 Ιουλίου 1558 : Ο Σεβαστιανος Venier έδωσε εντολή να γίνει η απογραφή όλων των κατοίκων μαζί με τα γυναικόπαιδα σε κατηγορίες, καθώς και καταμέτρηση όλων των ζώων

Με επιστολή του, ημερομηνίας 23 Νοεμβρίου 1558, είχε απαντήσει στον γενικό προνοητή ο υποκαπιτάνος των Αλυκών Alvise Priuli. Μεταξύ άλλων ζητούσε την κατανόηση του Venier που δεν είχε ακόμη πραγματοποιήσει την απογραφή, γιατί, όπως εξηγούσε, δεν έλαβε ποτέ την επιστολή του, η οποία περιείχε τη συγκεκριμένη εντολή. Επίσης ενημέρωνε τον γενικό προνοητή ότι δεν είχε κατορθώσει να βρει κανένα άτομο που θα μπορούσε να αναλάβει με εκμίσθωση το έργο της απογραφής.

Στην εντολή του γενικού προνοητή και σύνδικου απάντησε στις 24 Νοεμβρίου 1558 και ο Καίσαρας Φικάρδος, καπιτάνος της Λεμεσού, ότι θα εκτελούσε πρόθυμα την απογραφή, σύμφωνα με την εντολή του, τόσο των κατοίκων όσο και των ζώων του διαμερίσματός του. Ανέμενε ωστόσο νέες οδηγίες διότι πληροφορήθηκε ότι οι εκμισθωτές του φόρου marzason που αφορούσε τα ζώα είχαν αναλάβει το ίδιο έργο, δηλαδή την απογραφή των ζώων. Δεν γνωρίζουμε στη συνέχεια ποια ήταν η απάντηση του προνοητή, ωστόσο η διασωθείσα πηγή αποτελεί μία επιπλέον είδηση, στην οποία μαρτυρείται το μέλος αυτό της γνωστής κυπριακής οικογένειας Φικάρδο ότι υπηρετούσε ως καπιτάνος Λεμεσού κατά το έτος 1558. Στις 29 Αυγούστου 1559 ο ίδιος καπιτάνος με επιστολή του από τη Λεμεσό ενημέρωνε τους Βενετούς ρέκτορες για πυρκαγιά, που είχε ξεσπάσει σε αποθήκη με εμπορεύματα, τα οποία είχαν λεηλατήσει κουρσάροι από τη Δύση. Ο καπιτάνος Λεμεσού Καίσαρας Φικάρδος κατείχε το αξίωμα αυτό, όταν γενικός προνοητής ήταν ο Σεβαστιανός Venier. Ποια ήταν η μοίρα του καπιτάνου Λεμεσού όταν το 1570 η Λευκωσία έπεσε στα χέρια των Οθωμανών, αναφέρεται από τον Ιωάννη Σωζόμενο στη διήγησή του για την πολιορκία και την άλωση της πόλης. Τόσο ο ίδιος ο Καίσαρας όσο και ο Camillo, ίσως αδελφός του, είχαν αιχμαλωτιστεί από τους Οθωμανούς.

Εντολή στους τσιβιτάνους

Η απάντηση, επίσης, του τσιβιτάνου της Αυδήμου έφερε στο φως ένα άγνωστο μέλος της σημαντικής κυπριακής οικογένειας των Βουστρωνίων. Πρόκειται για τον Πέτρο Βουστρώνιο ο οποίος, στις 26 Νοεμβρίου του 1558, υπηρετούσε ως τσιβιτάνος της Αυδήμου. Στην επιστολή του ζητούσε συγγνώμη από τον Σεβαστιανό Venier που δεν είχε εκτελέσει την εντολή του για την απογραφή των κατοίκων και την καταμέτρηση των ζώων του χωριού, γιατί δεν έλαβε σαφείς οδηγίες αλλά και για το γεγονός ότι δεν υπήρχε διαθέσιμος γραμματέας. Ένας Πέτρος Βουστρώνιος αναφέρεται μεταξύ των νεκρών όταν έπεσε η Λευκωσία το 1570 στην εξουσία των Οθωμανών και ίσως να πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο.

Τα σχετικά έγγραφα για την απογραφή του πληθυσμού και των ζώων, μετά από εντολή του Σεβαστιανού Venier, μας έδωσαν και το όνομα του τσιβιτάνου της Χρυσοχούς κατά την ίδια εποχή, που ανήκε στη μεγάλη κυπριακή οικογένεια των Φλάτρων. Μέλη της ίδιας οικογένειας, σύμφωνα πάντα με τις πηγές, υπήρξαν φεουδάρχες ή εκμισθωτές χωριών του διαμερίσματος Χρυσοχούς, αλλά κατείχαν κατά καιρούς και διοικητικές θέσεις στην περιοχή. Αναφέρουμε ενδεικτικά την εκμίσθωση του βαϊλάτου της Έμπας, που ανήκε στο διαμέρισμα της Χρυσοχούς, από τον Πέτρο Φλάτρο. Τσιβιτάνος της Χρυσοχούς στη συγκεκριμένη περίοδο ήταν ο Φοίβος Φλάτρος. Με τόπο αποστολής την Πόλη της Χρυσοχούς και ημερομηνία 27 Νοεμβρίου 1558 ο τσιβιτάνος Φοίβος Φλάτρος απαντούσε στον γενικό προνοητή Venier σχετικά με την απογραφή του πληθυσμού. Είχε εκτελέσει, όπως σημείωνε, τις διαταγές του για την απογραφή του πληθυσμού, αλλά είχε ελάχιστα μέχρι τότε καθυστερήσει εξαιτίας των οδηγιών, οι οποίες ήταν κάπως συγκεχυμένες.

Η εντολή του Venier είχε σταλεί και στον Βενετό καπιτάνο Πάφου Αλέξανδρο Τζώρτζη, που υπηρετούσε τότε σε αυτό το αξίωμα. Ο καπιτάνος Πάφου απαντώντας από το Κτήμα στις 29 Νοεμβρίου 1558, στην επιστολή του Σεβαστιανού Venier που περιείχε επιπλήξεις για τον ίδιο, γιατί δεν είχε ακόμα πραγματοποιήσει την απογραφή, ανέφερε ότι δεν διέθετε για την εκτέλεση της εργασίας αυτής ούτε τα μέσα αλλά ούτε τους άνδρες.

Τη σχετική απάντησή του προς την εντολή του Venier έδωσε και ο Βενετός καπιτάνος της Κερύνειας Μαρκαντώνιος Minio, στις 29 Νοεμβρίου 1558. Μεταξύ άλλων σημείωνε ότι είχε δώσει εντολή στους τσιβιτάνους του διαμερίσματος Κερύνειας να αρχίσουν την απογραφή των κατοίκων και ζητούσε διευκρινιστικές οδηγίες σχετικά με την απογραφή των ζώων.

Η πολύπλευρη δραστηριότητα του Venier

Η όλη δραστηριότητα του Σεβαστιανού Venier και το όλο έργο που είχε επιτελέσει ως γενικός προνοητής και σύνδικος Κύπρου δεν περιορίζονται απλώς και μόνο στην απογραφή του πληθυσμού της Κύπρου, όπως μαρτυρείται στην πιο πάνω αλληλογραφία του, με τους κατά τόπους διοικητές. Όπως και άλλοτε είχαμε αναφέρει σε δημοσιεύσεις μας, επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα λιμάνια, τα φρούρια της Κύπρου και κυρίως για τις οχυρώσεις της Αμμοχώστου, σε συνεργασία με τους άλλους Βενετούς αξιωματούχους και με τον στρατιωτικό μηχανικό Ιωάννη Ιερώνυμο San Michele. Πάντοτε σε στενή συνεργασία με τον τότε υποκαπιτάνο των Αλυκών Λάρνακας Alvise Priuli φρόντισε για την εκτέλεση έργων ανάπτυξης στις εν λόγω Αλυκές. Σημειώνουμε τον φράκτη με πασσάλους (palificata) που είχε γίνει στις Αλυκές για να μην εισχωρούν οι γειτονικοί χείμαρροι με τις υψηλές βροχοπτώσεις και να μεταφέρουν λάσπη ή πέτρες και να καταστρέφουν το αλάτι. Ο υποκαπιτάνος των Αλυκών Alvise Priuli ενημέρωνε τον Σεβαστιανό Venier, στις 22 Νοεμβρίου 1558, σχετικά με τις εργασίες στις Αλυκές και ότι σε ελάχιστο χρόνο θα ήταν έτοιμος ο φράκτης με πασσάλους που θα τις προστάτευε. Την επομένη, στις 23 Νοεμβρίου, τον ενημέρωνε για την υψηλή βροχόπτωση στις Αλυκές. Επίσης στις 27 Νοεμβρίου έγραφε στον προνοητή ότι ήταν πολύ δύσκολο να μπει φράκτης με πασσάλους στην πλευρά της Αλυκής όπως του είχε δώσει εντολή, γιατί το μέρος εκεί ήταν πολύ πετρώδες. Στις 22 Νοεμβρίου 1558 ο προνοητής είχε ενημέρωση και από τον Νικόλαο Benedusio, υπεύθυνο για τη φρούρηση των Αλυκών, σχετικά με τις εργασίες που πραγματοποιούνταν στις Αλυκές και για τον φράκτη με πασσάλους που ετοιμαζόταν για την προστασία τους. Τέλος, ο Alvise da Zara, που ήταν αρχηγός του στρατιωτικού σώματος με Τουρκόπουλους, με επιστολή του από το Ρηάτικο (Riatico), δηλαδή την Πάνω Κερύνεια, έγραφε στον γενικό προνοητή στις 17 Νοεμβρίου 1558 και τον διαβεβαίωνε ότι είχε ήδη κοινοποιήσει τις εντολές του στους αποδέκτες τους.

Το πιο σπουδαίο έργο ωστόσο του Σεβαστιανού Venier ως γενικού προνοητή και σύνδικου Κύπρου, εκτός βέβαια των άλλων, ήταν η πρωτοβουλία και η απόφασή του να επισκευαστεί ο ναός του Αγίου Λαζάρου, που για μεγάλο χρονικό διάστημα ήταν μερικώς ερειπωμένος. Πρόκειται για σημαντικά και μοναδικά ιστορικά στοιχεία τα οποία έχουμε στη διάθεσή μας από την οικοδόμηση του σπουδαίου αυτού βυζαντινού μνημείου, η οποία ανάγεται στον 10ο αιώνα. Η Μητρόπολη Κιτίου και γενικά η Κύπρος θα μπορούσαν να προβάλουν, στο πλαίσιο της πολιτιστικής διπλωματίας, τη στενή σχέση που έχουμε φέρει στο φως του ναού του Αγίου Λαζάρου Λάρνακας και γενικά της Κύπρου με τον δόγη Σεβαστιανό Venier, που είχε υπηρετήσει στη μεγαλόνησο ως γενικός προνοητής και σύνδικος από το 1557 έως τις αρχές του 1559. Ας υπομνησθεί, τέλος, ότι ο Σεβαστιανός Venier υπήρξε ο θριαμβευτής της Ναυμαχίας της Ναυπάκτου που εκδικήθηκε τους Οθωμανούς για την απώλεια της χριστιανικής Κύπρου το 1570-1571 στην εξουσία του ισλάμ …

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Αναμνηστική επιγραφή στην οικία του δόγη Σεβαστιανού Venier, θριαμβευτή της Ναυμαχίας της Ναυπάκτου, στην πλατεία Santa Maria Formosa της Βενετίας.